“To σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα”: Οίκος… ενοχής!

Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα ήταν το κύκνιο άσμα του Λόρκα. Λίγους μήνες αφού το έγραψε, ο σπουδαίος Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας υπήρξε και το μεγάλο θύμα του Εμφυλίου, καθώς έπεσε από τις εκκαθαρίσεις που εξαπέλυσαν οι φασίστες του Φράνκο. Βλέποντας κανείς το έργο, καταλαβαίνει γιατί ο μεγάλος δημιουργός στοχοποιήθηκε από την ακροδεξιά της χώρας του. Το κείμενο είναι τόσο γεμάτο πολιτικά αναφερόμενα, που μπορεί να θεωρηθεί πρωτίστως πολιτικό. Θέματα, όπως η σεξουαλική καταπίεση, ο πουριτανισμός του καθολικισμού, ο ρόλος της γυναίκας, οι κοινωνικές ανισότητες, η παρακμή της αριστοκρατίας, η βία ως μέσο  καταπίεσης, ήταν καρφιά που μπήγοντας στο μάτι  του ισπανικού σοβινισμού.

Το δράμα εκτιλύσσεται, όπως λέει και ο τίτλος στο “Σπίτι της Μπερνάρντας Άλμπα” μιας αριστοκράτισσας στα όρια του οικονομικού ξεπεσμού, μέσα στην επαρχία. Στο “σπίτι- μοναστήρι” υπάρχουν 5 κόρες και η υπηρέτρια. Κανένας άντρας. Ούτε λεφτά υπάρχουν. Ούτε πλούσιοι γαμπροί στον ορίζοντα. Μόνο φτωχοί αγρότες, που δεν θα μπορούσαν ποτέ να έχουν την τιμή να νυμφευθούν μια αριστοκράτισσα. Τα κορίτσια υποχρεούνται να πεθάνουν χωρίς να γνωρίσουν τον έρωτα!

Μόνο η μια κόρη κληρονόμησε την περιουσία του πατέρα της και είναι εκλεκτή νύφη, που μπορεί να αξιωθεί με έναν καλό γάμο. Οι άλλες 4 είναι υποχρεωμένες να υποφέρουν το μαρτύριο μιας αριστοκρατίας, χωρίς πλούτο. Η “τιμή της οικογένειας” είναι γι’ αυτές ένα περιττό και βασανιστικό βάρος, το οποίο, σαν επιστάτης σκλάβων, τους έχει επιβάλει η μητέρα τους με βιτσιές.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι στο λορκικό θεατρικό σύμπαν, δεν είναι μόνο οι προλετάριοι αυτοί που υποφέρουν, αλλά και οι γυναίκες και μάλιστα οι αριστοκράτισες! Η μάνα κρατάει σφιχτά τα λουριά των γεμάτων όρεξη για έρωτα κοριτσιών της. Η Αριστοκρατία ταυτίζεται με την καταπίεση. Μην έχοντας πλούτο στα χέρια της, η μητέρα Αριστοκράτισσα, την οποία ερμηνεύει με ένα μάτσο στυλ (για να δείξει ότι είναι και μανα και πατέρας) η Μπέτυ Αρβανίτη, κρατάει τα λουριά με βιτσιές. Το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να σωθεί η παρθενία τους.

Υλιστής, πάνω από όλα, ο ποιητής Λόρκα, παρωδεί σε βαθμό εξευτελισμού ένα καθήκον που προέρχεται από τις ψυχώσεις τόσο του καθολικισμού, όσο και της ιπποτικής τάξεως. Ένα καθήκον που απαιτεί από τους ανθρώπους να γίνονται υπεράνθρωποι και να βάζουν την τιμή και το καθήκον πάνω από κάθε επιθυμία και ανάγκη.

Όμως τα κορίτσια της Μπερνάρντα Άλμπα, όπως και η υποκρίτρια μητέρα τους, δεν έχουν τίποτα υπεράνθρωπο πάνω τους. Ούτε η μάνα είναι, άσχετα αν αυτό επιβάλλει στις κόρες της. Είναι τόσο υποκρίτρια, όσο και αυταρχική. Ανάμεσα στις κόρες αναπτύσσονται σχέσεις ακραίου ανταγωνισμού. Οι γυναίκες φλέγονται από ερωτικό πάθος, όσο και οι άντρες. Οι περιγραφές του Λόρκα για τον πόθο των γυναικών είναι σωματικές καθαρά. Πάνω από όλα θέλουν να κάνουν σεξ. Η αγάπη (αυτή η χριστιανική αρετή) είναι κάτι το δευτερεύον ή και ασήμαντο.

Ο γαμπρός της πλούσιας νύφης, ο όμορφος Πέπε, γίνεται το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου τους. Δεν εμφανίζεται πουθενά, αλλά όλες γι΄αυτόν μιλάνε.

Τον διεκδικούν με φανατική αφοσίωση τρεις κόρες: Η πλούσια, η μόνη από τις 5 που κληρονόμησε τα λεφτά. Αυτή πρόκειται να παντρευτεί ο Πέπε. Μετά είναι η όμορφη, τολμηρή μικρή που είναι γεμάτη με πάθος για ζωή. Αυτήν θα ερωτευθεί ο Πέπε. Και τέλος, είναι η άρρωστη, χλωμή κόρη. Αυτή θα ερωτευθεί παράφορα τον Πέπε!

Αρχικά κερδίζει η πλούσια. Με αυτήν ετοιμάζεται να παντρευτεί. Όμως τα θέλγητρα της ομορφιάς σε έναν κόσμο, που τον φτιάχνει ένας ποιητής, δεν μπορούν παρά να κυριαρχήσουν. Ο Πέπε, ενώ είναι έτοιμος να παντρευτεί την πλούσια άσχημη,  ερωτεύεται τη νέα και όμορφη κοπέλα. Και αυτή ετοιμάζεται να τα θυσιάσει όλα, αριστοκρατική τιμή, οικογένεια, κοινωνική φήμη, για να γευτεί τον έρωτα. Στο τέλος, όμως, νικήτρια βγαίνει η άρρωστη κόρη. Μαζί με τη μητέρα της, χτίζουν έναν κόσμο- φυλακή, στον οποίο κανείς δε θα ήθελε να φανταστεί τον εαυτό του μέσα, αλλά όλοι, λίγο- πολύ περνούμε εκεί κάθε μέρα κομμάτια της ύπαρξής μας!

Με κινηματογραφικά έργα, θα το παραλλήλιζα αρκετά με το “Αυτόχειρες παρθένες” αν και μιλάμε για έναν άλλο κόσμο. Στην ταινία δεν υπάρχουν τόσο έντονες πολιτικές αναφορές, ούτε τονίζεται ιδιαίτερα το στοιχείο του άγριου ανταγωνισμού ανάμεσα στις αδερφές, όπως στο αριστούργημα του Λόρκα.

Ένα άλλο στοιχείο, που φαίνεται στο Λόρκα, είναι η λατρεία της Ισπανικής κουλτούρας για το θάνατο. Το Πάσχα για τους Έλληνες, η σημαντική ημέρα είναι η Κυριακή, που ανασταίνεται ο Κύριος. Για τους Ισπανούς όμως όχι! Είναι η Μεγάλη Παρασκευή, που πεθαίνει ο Κύριος. Η αισθητική Επιτάφειου των σκηνικών, δίνει μία εύστοχη αποτύπωση της “θανατερής” ισπανικής κουλτούρας. Παράλληλα, σκηνοθεσία και σκηνογραφία αφήνουν να διαφανεί μια αισθητική ενότητα αρχαίας ελληνικής και λορκικής τραγωδίας.

Κατά τα άλλα, η παράσταση που παρακολουθήσαμε, σε κάποια σημεία, κάνει το λάθος να αποδίδει με μια κάπως τουριστική εικόνα της Ισπανίας.  Η Μπέτυ Αρβανίτη κάνει καλή προσπάθεια, στο να ερμηνεύει με ανδρόγυνο στυλ το ρόλο της Μπ. Άλμπα, για να δείξει την φαλοκρατική διάσταση της εξουσίας πάνω στις γυναίκες. Προσωπικά, δε με έπεισε η  “υπηρέτρια” (Αννέζα Παπαδοπούλου). Η ερμηνεία της μου φάνηκε υποτονική κι επιτηδευμένα “σπανιόλικη”. Το πάθος των κοριτσιών περισσεύει, με την Κόρα Καρβούνη να ξεχωρίζει.

Τα μηνύματα του Λόρκα, που αναφέρονται σε μια διαφορετική εποχή από τη δική μας, αναδεικνύονται ξεκάθαρα από την παράσταση. Το δράμα του Λόρκα πιστεύω ότι είναι διαχρονικό, γιατί δείχνει απολύτως ωμά και ξεκάθαρα τί αμαρτίες βαραίνουν τον πολιτισμό μας. Και οι αμαρτίες αυτές είναι αιώνιες!

Γιώργος Σμυρνής

Πληροφορίες για τις ημέρες και ώρες των παραστάσεων