«Ασκητική» του Καζαντζάκη στο θέατρο- Βασανιστική άσκηση
Κάποιος είχε πει για την Άννα Κοκκίνου, ότι θα μπορούσε να σε συγκινήσει, ακόμα κι αν απάγγελλε τον τηλεφωνικό κατάλογο. Δεν ξέρω όμως αν ισχύει το ίδιο, αν διάβαζε την «Ασκητική» του Καζαντζάκη. Το φιλοσοφικό έργο του διάσημου Κρητικού συγγραφέα, μεταφέρεται στο θέατρο της Ημέρας σε σκηνοθεσία Πάνου Αγγελόπουλου από εξαμελή θίασο και βρεθήκαμε στην πρεμιέρα.
Ο Καζαντζάκης έγραψε την Ασκητική του στο Βερολίνο, λίγο μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, σε μια περίοδο μεγάλης οικονομικής ύφεσης για τους Γερμανούς και τεράστιου πληθωρισμού. Τα οικονομικά προβλήματα του τότε, ίσως θυμίζουν κάτι από τα προβλήματα του σήμερα, αλλά η αλήθεια είναι πως ο φιλοσοφικός λόγος του Καζαντζάκη στο συγκεκριμένο κείμενο, ελάχιστα παραπέμπει σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και γενικά στις κοινωνικές συνθήκες εκείνης της περιόδου.
Επηρεασμένος από το Γάλλο φιλόσοφο Αρνί Μπερξόν, ο Κρητικός συγγραφέας «γλίτωσε»–όπως ο ίδιος αναφέρει- από μερικά άλυτα φιλοσοφικά ερωτήματα και υιοθετεί τη θεωρεία ότι «μια ζωική ορμή», μια ανεξέλεγκτη σκοτεινή δύναμη δημιουργεί ουσιαστικά τον κόσμο και κινείται ανοδικά σε μια διαρκή προσπάθεια να εξυψώσει και να εξευγενίσει την ύλη και το πνεύμα. Όμως η ουσία του πνεύματος και της ζωής είναι ο θάνατος. Το τέλος θα έρθει. Η ζωή είναι ένα μεσοδιάστημα ανάμεσα στο χάος που προϋπάρχει και έπεται. Ο Έλληνας συγγραφέας απορρίπτει τη μεταφυσική.
Διαποτισμένος από το Νίτσε, ο Καζαντζάκης, σε μια δύσκολη περίοδο της ζωής του, γράφει ένα έργο, όπου παραθέτει τις απόψεις του για τη ζωή και το θάνατο, το νου και την ψυχή, το «Θεό» και τον άνθρωπο, την επιθυμία και το όραμα.
Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι το εξής: Μπορεί κάτι τέτοιο να γίνει θεατρική παράσταση;
Με βάση όσα είδα, αλλά και γενικότερα, πιστεύω πως όχι. Αυτό που τελικά είδα, ήταν έξι ηθοποιοί, που ο καθένας με τη σειρά του, έλεγε κάποιες αράδες του Καζαντζάκη. Δεν υπάρχουν ρόλοι, ούτε ιστορία. Η αφήγηση γίνεται φιλοσοφική απαγγελία. Το μόνο που εξιστορείται είναι οι χαοτικοί συνειρμοί και οι εσωτερικές αναζητήσεις ενός φιλοσοφικού μυαλού. Το αποτέλεσμα είναι οι ηθοποιοί να μας κάνουν απλά επίδειξη ορθοφωνίας και όχι υποκριτικής.
Από εκεί και πέρα, τα σκηνικά ήταν ωραία, αλλά κάποιες φορές μάλλον εκτός θέματος του κειμένου του Καζαντζάκη. Και ακόμα περισσότερο αυτό ισχύει με τα video- wall. Η μουσική επίσης ήταν ενδιαφέρουσα, αλλά συνολικά η παράσταση ήταν κουραστική και χωρίς λόγο ύπαρξης.
Για να είμαι ειλικρινής, θεωρώ πως η «Ασκητική» είναι μία περιττή άσκηση για το θέατρο και κυρίως για τις αντοχές των θεατών.
Γιώργος Σμυρνής
