«Μαρκησία ντε Σαντ» στο θέατρο Σφενδόνη – Η πιστή «Πηνελόπη» και ο σάτυρος

Όπως φαίνεται και από τον τίτλο, το έργο του Γιούκιο Μισίµα αναφέρεται στη σύζυγο του πιο διάσημου έκφυλου συγγραφέα και στοχαστή, του Μαρκήσιου ντε Σαντ. Για κάποιους μέγας επαναστάτης της διανόησης και πρόδρομος του φροϋδισμού στην δυτική κουλτούρα, για άλλους απλά ένας έκφυλος σαδιστής, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ διαχρονικά απασχολεί την τέχνη- άρα και το θέατρο- με την παράδοση που άφησε πίσω του. Είτε το έργο του είναι μια σάτιρα που επιτίθεται στην αντικοινωνική υποκρισία των γάλλων μεγαλοαστών και στον καταπιεστικό πουριτανισμό της εκκλησίας, είτε πρόκειται για έναν ανεδαφικό ηδονισμό που προχωράει σε όρια (αυτό) καταστροφής, επιβολής του (σεξουαλικού) δικαίου του ισχυρού και δημιουργίας μιας κόλασης επί γης, σίγουρα ακόμα και στην εποχή μας μαγνητίζει. Άλλωστε, το έργο του βγαίνει και από μια περίοδο της ευρωπαϊκής ιστορίας που σφράγισε ανεξίτηλα τον δυτικό, αλλά και τον παγκόσμιο πολιτισμό, αυτή της γαλλικής επανάστασης, που ήταν συνάμα ασύλληπτα βίαιη αλλά και εκπληκτικά απελευθερωτική (σαν τη φιλοσοφία του Μαρκήσιου).

Το έργο αφηγείται τις δικαστικές και τις ερωτικές περιπέτειες του «επικούρειου» αυτού ευγενούς, όπως τελικά τις υφίσταται στη ζωή της η σύζυγος του, η οποία τον στερείται για χρόνια, είτε επειδή κρύβεται αυτός, είτε επειδή είναι στη φυλακή. Η μητέρα της Μαρκησίας ντε Σαντ, η οποία ήθελε αυτόν τον γάμο, για να ενώσει την οικογένεια της με έναν οίκο πολύ μεγάλου κύρους στη γαλλική κοινωνία, τελικά μετάνιωσε, βλέποντας την ακόλαστη φύση του γαμπρού της και έκανε ό,τι μπορούσε για να τον καταστρέψει. Αυτό προκαλεί ρήξεις στις σχέσεις μάνας και κόρης. Παράλληλα, η αδερφή της Μαρκησίας μπλέκει σε αυτό το γαϊτανάκι συγκρούσεων, καθώς γίνεται ερωμένη του ντε Σαντ.

Μία ακόμη γυναίκα πρωταγωνίστρια, η Κόμησσα Ντε Σαιν-Φον μοιάζει με μια «ιέρεια» της φιλοσοφίας του Μαρκησίου, η οποία ζητά την κατάδυση στα πιο ακραία πάθη της ανθρώπινης φύσης. Μέσα από ένα ερωτικό της παιχνίδι, έχει ένα θάνατο που την μετατρέπει σε ηρωίδα της γαλλικής επανάστασης κατά λάθος. Είναι ένα έξυπνο τέχνασμα του συγγραφέα Μισίμα να ενώσει τις ελιτίστικες ρίζες της ντεσαντικής σκέψης με τη λαϊκή εξέγερση ενάντια στο βασιλιά και την αριστοκρατία.

Όπως και να το κάνουμε όμως ο Ντε Σαντ είναι ένας αριστοκράτης, που εκμεταλλεύεται φτωχές γυναίκες- πόρνες και καμαριέρες- εξασκώντας δύναμη και κοινωνική επιρροή επάνω τους προκειμένου να ικανοποιήσει τα ερωτικά του βίτσια (μήπως σας θυμίζει κάποιον άλλο διάσημο και πάμπλουτο γάλλο της επικαιρότητας;)… Δεν είναι λαϊκός ήρωας, δεν είναι επαναστάτης- τουλάχιστον με την συνηθισμένη έννοια. Επομένως, η σύνδεση της φιλοσοφίας του με την κουλτούρα της γαλλικής επανάστασης δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Κι επιπλέον, η ίδια η γαλλική επανάσταση άσκησε διώξεις εναντίον του. Ο Μισίμα καταφέρνει να ενώσει το επαναστατικό πνεύμα με τη σεξουαλική θεωρία του Μαρκήσιου, προσπαθώντας να αναδείξει την απελευθερωτική διάσταση της.

Το έργο αναλύει τον ντε Σαντ, ως συγγραφέα, άνθρωπο κι ευγενή σε βάθος. Δεν είναι τυχαίο, ότι τελικά η Μαρκησία ντε Σαντ απορρίπτει στο τέλος τον σύζυγό της, όχι επειδή τον βαρέθηκε, ούτε επειδή την κούρασαν οι αμέτρητες απιστίες του και τα τερατώδη όργιά του. Τον απορρίπτει εξαιτίας ενός μυθιστορήματος του. Τον απορρίπτει επειδή στο ρόλο της γυναίκας- θύματος (Ζυστίν) βλέπει τον εαυτό της. Βλέπει πως η εικόνα του συζύγου της γι’ αυτήν, είναι μια εικόνα περιφρόνησης και θυματοποίησης. Κι αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να του το συγχωρήσει.

Από εκεί και πέρα, το ενδυματολογικό κομμάτι της παράστασης είναι ένας συνδυασμός των ρούχων της περιόδου της γαλλικής επανάστασης με τα αβυσσάλεα ντεκολτέ, αλλά και της δικής μας, ηδονοβλεπτικής εποχής του “you can see, but you can’t touch”, με τα see-through, τις ζαρτιέρες και τα στριγκ εσώρουχα. Οι ηθοποιοί που επιλέχθηκαν είχαν αντίστοιχα «μεγάλα» προσόντα.

Οι ερμηνείες δεν συγκλονίζουν, αν και είναι αρκετά καλή η μητέρα (Μαρία Τσιμά). Από εκεί και πέρα, η παράσταση κάνει αρκετές κοιλιές. Πάντως, αν και τα πορνογραφικά κείμενα του ντε Σαντ είναι το υλικό της, προχωράει πέρα από αυτά και γίνεται ένα ολοκληρωμένο θεατρικό έργο με χαρακτήρες και δεν είναι απλά μια μεταφορά της ντεσαντικής θεωρίας στο «σανίδι». Δεν παίρνει θέση αν ο ντε Σαντ ήταν καλός ή κακός, αλλά προσπαθεί σίγουρα να τον καταλάβει.

Γιώργος Σμυρνής