Φρόσω Λύτρα: “Είναι τερατικές πια οι σχέσεις γονέων και παιδιών!”

Αυτό γιατί, αν και ερωτευμένη πολύ με τον σύζυγο της, τον γνωστό σκηνοθέτη Γιάννη Κακλέα, τον οποίο θεωρεί μέντορά της, μας δήλωσε πως η οικογένεια είναι ένας θεσμός που δεν της είναι ιδιαιτέρως συμπαθής. Παρ’ όλ’ αυτά, όταν διάβασε το κείμενο του Πομερά, μαγεύτηκε αμέσως και μέσα σε δύο ημέρες το είχε σχεδιάσει στο μυαλό της. Και αποφάσισε μάλιστα να δημιουργήσει μία παράσταση, στην οποία γίνεται ένας διάλογος του θεάτρου με τα εικαστικά. Δεκαπέντε εικαστικοί καλλιτέχνες συνεργάστηκαν με την κ. Λύτρα στην υλοποίηση του οράματος της.

Η σκηνοθέτιδα είχε την ευγένεια να μας απαντήσει στις ερωτήσεις μας για το έργο του Πομερά, την οικογένεια, τον πολιτισμό, το πολιτικό και το πραγματικό θέατρο, όπως και για τα μελλοντικά σχέδια της. 

Τι σας έκανε να επιλέξετε το συγκεκριμένο έργο;
Αρχικά, μου το πρότεινε η Μαριάννα Κάλμπαρη. Μου λέει ότι έχει βρει ένα πολύ ωραίο έργο, γαλλικό, του Ζοέλ Πομπερά, “πολύ σπουδαίος συγγραφέας και πιστεύω ότι είναι ένα έργο που πρέπει να σκηνοθετήσεις”. Μου λέει ότι αφορά σχέσεις γονέων και παιδιών. Μου φάνηκε πάρα πολύ παράξενο να προτείνει σε μένα ένα τέτοιο έργο, γιατί είναι αλήθεια ότι δεν αγαπώ πολύ την οικογένεια. Παρ’ όλο που είμαι παντρεμένη και πολύ ερωτευμένη και παρ’ όλο που δεν είχα άσχημα παιδικά χρόνια, μου δημιουργούσε πάντα θλίψη η οικογένεια, τα πρέπει της, οι οικογενειακές γιορτές, τα τραπέζια… Ωστόσο, όταν μου διάβασε το έργο, γοητεύθηκα πάρα πολύ, γιατί ξαφνικά μπήκα σε έναν κόσμο ενός κειμένου που με ταξίδεψε πολύ διαφορετικά από όσο περίμενα. Καθόλου συμβατικό, φοβεροί διάλογοι, χωρίς να χρειάζεται καμία επέμβαση, για να αφορά τον οποιονδήποτε. Κι έτσι μέσα σε δύο μέρες σχεδόν ονειρεύτηκα και σχεδίασα όλο το concept. Φαντασιώθηκα ότι βρίσκομαι σε μία περίεργη γειτονιά, σαν σε όνειρο, κι ανοίγω ένα παράθυρο και βλέπω μία σκηνή, πίσω από μια κουρτίνα βλέπω μια άλλη κτλ. Γίνομαι μάρτυρας ενός συμβάντος πολύ περίεργου στο δρόμο. Παίρνω λοιπόν με φοβερό ενθουσιασμό τη Μαριάννα και της λέω: “Αυτό είναι! Είναι ένα καταπληκτικό έργο! Μπορούμε να κάνουμε μια καταπληκτική παράσταση!”
 
Tο έργο προήλθε από συνεντεύξεις πραγματικών προσώπων στη Γαλλία;
Ο Ζοέλ Πομερά και οι ηθοποιοί του, μέσα από ένα πρόγραμμα του υπουργείου πολιτισμού και της πρόνοιας (συμβαίνουν αυτά στα προηγμένα κράτη- όχι εδώ!) πήγανε στη Νορμανδία, σε εργατικές κατοικίες, και πήρανε συνεντεύξεις από γυναίκες. Και έτσι χτίστηκε αυτό το έργο. Για το τι βιώνουν. Πώς είναι η γαλλική σύγχρονη εργατική οικογένεια. Ο Πομερά πήρε αυτές τις συνεντεύξεις και χωρίς ποτέ να μεταφέρει αυτούσια μία από αυτές, έγραψε σαν να ονειρεύεται περισσότερο αυτό που συνέβαινε στην ψυχή τους και όχι τόσο αποτυπώνοντας ρεαλιστικά τα γεγονότα.

Λέτε κάπου ότι “αυτό το παιδί είναι η ανθρωπότητα που πασχίζει να ενηλικιωθεί. Με την κοινωνία στο ρόλο της ταλαίπωρης μάνας και τον πολιτισμό στο ρόλο του πατέρα που λείπει για δουλειές”. Μας το αναλύετε;
Η οικογένεια είναι ένα κύτταρο ενός ολόκληρου οργανισμού που είναι η ανθρωπότητα. Και έχω την αίσθηση ότι μέσα στο πέρασμα των χρόνων πασχίζει να ενηλικιωθεί η ανθρωπότητα. Βλέπω την ανθρωπότητα σαν ένα παιδί που αναπτύσσεται στα χέρια της κοινωνίας και του πολιτισμού. Θεωρώ ότι ακόμα η οικογένεια είναι πολύ κλειστή. Οι γονείς δεν μπορούν ακόμα να βρουν τα όρια που πρέπει να υπάρχουν στις σχέσεις τους με τα παιδιά τους. Μια οικογένεια που δεν μπορεί να φροντίσει να αναπτυχθούμε σωστά. Και ο πολιτισμός στον 21ο αιώνα είναι απών.

“Η κλειστή οικογένεια έχει αποτύχει! Όλοι θα πρέπει να είμαστε γονείς όλων των παιδιών!”
 
Το έργο κάνει λόγο για την εξέλιξη της οικογένειας μες το χρόνο. Πώς βλέπετε εσείς αυτή την εξέλιξη της οικογένειας;
Δεν έχουν αλλάξει προς το καλύτερο τα πράγματα μέσα στους αιώνες. Η μετάβαση από την αγροτική στην αστική οικογένεια, έχει κάνει το θεσμό αυτό ακόμα πιο κλειστό. Έχουν τερατοποιηθεί ακόμη περισσότερο οι σχέσεις γονέων και παιδιών. Είναι υπερβολική η προσοχή των ανθρώπων απέναντι στα παιδιά. Μεγαλώνουν τα παιδιά σε ένα διαμέρισμα, τροφοδοτούνται πνευματικά μόνο από τους γονείς τους. Υπάρχουν γυναίκες που γίνονται μανάδες, μέσα από κοινωνική νεύρωση να γίνουν μανάδες, ενώ δεν είναι μανάδες!
Νομίζω ότι το μοντέλο αυτό της κλειστής οικογένειας έχει αποτύχει. Παντρεύονται 2 άνθρωποι, κάνουν ένα-δύο παιδιά, πέφτουν πάνω τους και προσπαθούν να τα κάνουν ίδια με αυτούς. Κι αρχίζουν τα οικογενειακά μυστικά, οι δράκοι, οι προκαταλήψεις. Αυτό το πράγμα πρέπει να ανοίξει. Τα παιδιά θα πρέπει να τα μεγαλώνει όλη η κοινωνία. Όλοι θα πρέπει να είμαστε γονείς όλων των παιδιών. Και παιδιά όλων των γονέων.

Βλέπουμε ότι η παράσταση μιλάει για την οικογένεια και τα προβλήματά της. Γενικά πιστεύετε ότι το θέατρο πρέπει να μιλάει για τα κοινωνικά προβλήματα;
Πάντα το θέατρο ήταν ένα μάτι προς την κοινωνία και προσπαθούσε να ερμηνεύσει και να οδηγήσει τους ανθρώπους σε πνευματικούς δρόμους. Ως προς το έργο, αυτή είναι η φύση του και η ματιά η δική μου. Το θέλω να κάνω έργα που μιλούν για την κοινωνία και μου αρέσει ο θεατής να μην είναι παθητικός. Θέλω να συμμετέχει, να προσπαθεί να δει, να ακούσει. Επίσης, θέλω να δημιουργώ ρεαλιστικά σκηνικά- χωρίς να είναι ρεαλιστικοί ακριβώς. Ξέρετε: όταν κάτι είναι πολύ ρεαλιστικό, για κάποιο λόγο αυτόματα ξεπερνάει το όριο και γίνεται ονειρικό.

Στην παράσταση παντρεύονται το εικαστικό με το θεατρικό; Πόσο λειτουργικό είναι αυτό το πάντρεμα; Μια γκαλερί να γίνεται θεατρικό σκηνικό;
Σκέφτηκα ότι θα ήταν πολύ ωραίο να συναντηθώ με κάποια άλλη μορφή τέχνης, όπως τα εικαστικά. Να ταξιδέψω σε έναν άλλο κόσμο. Με βοήθησε πολύ η Ίριδα Κρητικού που είναι η εικαστική επιμελήτρια της παράστασης και με καθοδήγησε να απευθυνθώ στους σωστούς ανθρώπους- σε 15 καλλιτέχνες με τους οποίους η συνεργασία μου ήταν υπέροχη. Είχαν διαβάσει το κείμενο και κάποιοι από αυτούς τοποθετούσαν ήδη υπάρχοντες πίνακες, που ταιριάζανε σε αυτό που σχεδίασα ή δημιουργήσανε για την παράσταση.
 
Όταν έβλεπα ένα σκηνικό με μπουκάλια άδεια κάτω στο πάτωμα, μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι η μάνα στην συγκεκριμένη σκηνή είναι αλκοολική. Αν το έβλεπα σε μια εικαστική σύνθεση, από μόνο του, θα μου είχε δημιουργήσει τελείως διαφορετικές εικόνες. Πώς κρίνετε αυτό το πάντρεμα;
Όλα στο έργο είναι εικαστικές εγκαταστάσεις, στην πραγματικότητα. Όμως έχουν τη ρίζα τους στο κείμενο, στο έργο και στην σκηνοθετική μου ματιά. Εγώ είπα, ας πούμε, στην καλλιτέχνιδα ότι αυτή είναι ένα θηρίο. Θα μπορούσε να παίρνει ουσίες. Βλέπει το γιο της σαν να είναι ο χαμένος της σύζυγος. Δώσε μου εικόνες γι’ αυτό.

Στο έργο επίσης υπάρχουν όνειρα, που ακούγονται μαγνητοφωνημένα. Η επιλογή σας αυτή προέρχεται από μια επιθυμία να συσχετίσετε το θέατρο με την ψυχανάλυση (που εξετάζει τα όνειρα); Και πόσο στενή πιστεύετε ότι είναι η σχέση αυτή;
Κάποια από αυτά τα όνειρα μου τα έχουν διηγηθεί ηθοποιοί μου. Κάποια άλλα, τα έχω δει εγώ. Τον βρήκα μαγικό τρόπο σύνδεσης των σκηνών. Όσο για τη σχέση ψυχανάλυσης- θεάτρου, πιστεύω ότι είναι πολύ βαθιά. Κανονικά, σε κάθε πρόβα θα έπρεπε να υπάρχει ένας ειδικός επιστήμονας, ψυχίατρος ή ψυχολόγος, που να ερμηνεύει ψυχολογικά το έργο και τους χαρακτήρες των ηρώων. Εγώ συνεργάζομαι σε αυτήν την παράσταση με έναν ψυχίατρο. Παίζει κιόλας το ρόλο του πατέρα. Είναι ο Λάμπρος Γιώτης. Συμβουλεύθηκα και αρκετούς φίλους μου ψυχιάτρους για την ψυχολογία των ηρώων.

“Οι πολιτικοί είναι ερασιτέχνες θεατρίνοι!”

Πώς βλέπετε την κατάσταση στο θέατρο σήμερα;
Με τρόμο! Είναι πολύ επικίνδυνο αυτό το παιχνίδι της πολιτικής. Αρχίζει η τέχνη και γίνεται είδος πολυτελείας. Δεν μας υποστηρίζει το κράτος καθόλου. Διαλύονται δουλειές, δεν υπάρχουν σίριαλ. Τα θέατρα είναι πάρα πολλά, για να κρατήσουν τόσους ηθοποιούς. Έχει απλώσει η κρίση τα πλοκάμια της σε πράγματα ζωτικής ανάγκης και κανείς δεν καταλαβαίνει ότι ο πολιτισμός είναι η μόνη αληθινή τροφή. Δεν είναι σκουπίδια, όπως άλλα πράγματα, σαν το ποδόσφαιρο ή τα μπουζούκια. 

Ως ποδοσφαιρόφιλος οφείλω να πω ότι διαφωνώ με την διασύνδεση ποδοσφαίρου- μπουζουκιών. Γιατί στο ποδόσφαιρο τουλάχιστον, για να διακριθείς πρέπει να έχεις ταλέντο!
Είναι, όμως, δραματικό, το πόσα λεφτά δίνονται για τον αθλητισμό και πόσα λίγα λεφτά δίνονται για την τέχνη. Είναι ντροπιαστικό. Είναι τραγικό να αποθεώνονται τραγουδιστές και να τους γεμίζουν εκατομμύρια και καλλιτέχνες με τεράστια αξία να μην έχουν να φάνε!

Πάντα άδικος ήταν ο πολιτισμός. Ο Βαν Γκογκ δεν πούλησε ούτε έναν πίνακα στη ζωή του…
Ναι, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι έτσι πρέπει να είναι! Δεν ξέρω πώς μπορούμε να επιβιώσουμε σε αυτήν την χώρα. Η διάθεση μας είναι να φύγουμε! Και είναι θλιβερό!

Μιας και αναφερθήκατε στην πολιτική. Ως άνθρωπο του θεάτρου, σας προσβάλλει όταν λένε ότι οι πολιτικοί παίζουν θέατρο;
Ναι… Παίζουν θέατρο. Αλλά παίζουν κακό θέατρο! Είναι ερασιτέχνες. Και δεν πιστεύω ότι είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα. Δυστυχώς, είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Και φοβάμαι ότι η Ελλαδίτσα είναι ένα πιόνι, που ούτε οι πολιτικοί της μπορούν να κάνουν κάτι… Δεν πιστεύω ότι φταίνε μόνο οι πολιτικοί μας. Είναι ένα πολύ άσχημο παιχνίδι, που δεν ξέρω πώς θα το αντιμετωπίσουμε.

Ποιά είναι τα σχέδια σας για το μέλλον;
Θα ήθελα πάρα πολύ να συνεχίσω να δουλεύω και με τη συγκεκριμένη ομάδα και με άλλες ομάδες. Το σχέδιο μου για το xειμώνα είναι ότι θα ήθελα να ανεβάσω ένα έργο της Αγκάθα Κρίστυ, με ήρωα τον Ηρακλή Πουαρώ. Σε ένα διαμέρισμα όλοι οι θεατές θα παρακολουθούν πίνοντας τσάι, μες το σαλόνι τι συμβαίνει, αλλά με κρυφές κάμερες και το τι γίνεται και στα υπόλοιπα δωμάτια. Λέω να κάνω κάτι που θα έχει πλάκα! Ένα άλλο ενδιαφέρον project που σκεφτόμαστε, είναι να οργανώσουμε για τους φυλακισμένους βραδιές ψυχαγωγίας. Θα πηγαίνουμε να τους παίζουμε ένα έργο μια φορά το μήνα. Είναι μια πρόταση που έγινε από την Μιμή Κατριτσανίδου.