Ιάννης Ξενάκης- Francois- Bernard Mache: Συνοδοιπόροι στην πρωτοπορία

Και οι δύο συνθέτες, εκτός από φίλοι, ήταν άνθρωποι που προσέγγισαν τη μουσική σαν μια γλώσσα, η οποία μπορεί να αποτυπώσει έννοιες από άλλους χώρους, επιστημονικούς. Ο θετικός Ξενάκης -μαθηματικός και αρχιτέκτονας- προχώρησε στη χρήση μαθηματικών και στοχαστικών μοντέλων, την ένταξη του χώρου στις παραμέτρους της σύνθεσης, η χρήση υπολογιστών… Για το τι σηματοδοτεί ο Ιάννης Ξενάκης στην πορεία της μουσικής έχουμε μιλήσει και σε προηγούμενη κριτική.

Από την άλλη, ο Mache είχε κι αυτός υψηλή επιστημονική κατάρτιση, στους χώρους των θεωρητικών επιστημών, με σπουδές στην αρχαιολογία, την κλασική φιλολογία και τη μουσικολογία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μπολιάσουν τις μουσικές του έρευνες τόσο η γλωσσολογία, όσο και η αρχαιολογία. Ο Mache επεξεργάστηκε μεθόδους επικεντρωμένες στην εφαρμογή γλωσσικών δεδομένων στη μουσική ανάλυση και σύνθεσης. Παράλληλα, επιχείρησε με την μουσική του να δώσει ήχο σε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί “φανταστική αρχαιολογία”, η οποία αναζητά τους αρχαίους πολιτισμούς, όσο και τις αρχαίες μυθολογίες.

Ο Francois Mache ήταν παρών στην συναυλία της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών και προλόγισε την εκδήλωση. Μίλησε για την πολυετή φιλία του με τον Ξενάκη, τα διάφορα ταξίδια του, τα οποία έχουν μπολιάσει τη μουσική του, ενώ επέμεινε αρκετά στην αγάπη του στην αρχαιολογία, πραγματική και “φανταστική”.

Στην εκδήλωση ερμηνεύθηκαν έργα και των δύο συνθετών, τα οποία δείχνουν μια κοινή μουσική ρίζα. Οι μουσικοί που πήραν μέρος στο καλλιτεχνικό αυτό εγχείρημα ήταν η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου, ο πιανίστας Δημήτρης Βασιλάκης, η φλαουτίστρια Κατερίνα Τσενς και ο Δημήτρης Δεσύλλας στα κρουστά. Τα κρουστά αποτελούν κομβικό στοιχείο στη μουσική των δύο συνθετών. Το σύνολο των έργων αποτελεί ένα ταξίδι στους αρχαίους πολιτισμούς, αλλά και στην ιστορία της μουσικής. Άλλα έργα αναφέρονται σε αρχαίους πολιτισμούς (όπως το Acheron, το Medusa, το Rhenix του Mache, τα οποία αναφέρονται τόσο στην αρχαιολογία, όσο και στη μυθολογία, άλλα κάνουν αναφορά σε πρωτοπόρους της μουσικής σύνθεσης, όπως ο Ravel ( το ” à R- Hommage a Ravel” του Ξενάκη).  

Από τα έργα, τα στοιχεία που μου έκαναν την πιο ισχυρή εντύπωση ήταν η ένταση των κρουστών και η δεξιοτεχνία στην πρωτοποριακή χρήση του πιάνου. Τα όργανα, άλλωστε, τόσο στον Ξενάκη, όσο και στον Mache, ακόμα κι όταν συνδυάζονται, διατηρούν την αυτονομία τους. Μαγευτικός ήταν ο συνδυασμός κρουστών και πιάνου, που δημιουργούσε μια ένταση ανάλογη με συμφωνική του Μπετόβεν, αλλά κι ένα avant garde μουσικό αποτέλεσμα, στο Acheron του Mache. Τα κρουστά γνώρισαν την αυτονομία τους στο “Rebonds B” του Ξενάκη, ένα υπέροχο μουσικό κείμενο, ενώ πολύ ενδιαφέρουσα δημιουργία  για σόλο κρουστά ήταν το Phenix . Εξαιρετικά ήταν επίσης τα κομμάτια σόλο πιάνο ” à R” του Ξενάκη και το Medusa του Mache.

Παρά τις έντονες πρωτοποριακές τους τάσεις, οι οποίες τους οδηγούν πέρα από την ατονική μουσική, οι δύο μουσικοί “πατάνε” συχνά σε δρόμους που άνοιξαν προηγούμενοι πρωτοπόροι.  Δεν θα έλεγα, όμως, πως αν δεν υπήρχαν ο Ravel και ο Stravinsky, δεν θα υπήρχε ούτε ο Ξενάκης και ο Mache. Αν δεν υπήρχαν αυτοί- όσο ιδιοφυείς και αν ήταν- θα αναδεικνύονταν κάποιοι άλλοι στη θέση τους, οι οποίοι θα επηρέαζαν τους συνθέτες της γενιάς Ξενάκη… Άλλωστε, δεν είναι μόνο σε ποιούς δρόμους “πατάς”, αλλά και ποιούς δρόμους ανοίγεις. Και οι Ξενάκης και Mache άνοιξαν τους δικούς τους δρόμους, έχοντας ως γραμμή εκκίνησης φυσικά το έργο προγενέστρων πιονέρων της μουσικής. 

Πέρα από τις μουσικές αναζητήσεις μέσω της αρχαιολογίας και των μαθηματικών, η εκδήλωση είχε και την παρουσίαση μιας αναφοράς του Ξενάκη στην δημοτική μας μουσική κληρονομιά. ΤοZyia ήταν σίγουρα το πιο “ελληνικό” μουσικό άκουσμα που παρουσιάστηκε στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, ένα έργο όπου η δημοτική παράδοση συνδιαλέγεται με τα μουσικά ιδιώματα του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού.

Γιώργος Σμυρνής