Σηκώθηκε “Το χέρι”… να χτυπήσει το κεφάλι;

Η ηρωίδα μάς αφηγείται την ιστορία της ζωής της, μια ιστορία δηλαδή διάρκειας τριάντα χρόνων. Γιατί τριάντα χρόνια κράτησε αυτή η ιστορία, με την εμμονή της, η οποία ξεκίνησε από ένα παιδικό παιχνίδι κι ένα αθώο πείσμα, να κρατάει το ένα της χέρι ψηλά. Όμως αυτό το παιδικό πείσμα την διαμόρφωσε ως άτομο, καθόρισε τον τρόπο που η ίδια έβλεπε τον εαυτό της, αλλά κυρίως τον τρόπο με τον οποίο την ξεχώριζαν οι άλλοι- το κορίτσι με το χέρι!

Ξεχωρίζοντας από το πλήθος, ως το μόνο ανθρώπινο ον που κρατούσε το χέρι του ψηλά και δεν το άφηνε ποτέ να πέσει, έγινε αντικείμενο ενδιαφέροντος, ρατσιστικού μίσους, καλλιτεχνικής και επιστημονικής έρευνας έπεσε θύμα βιαιοπραγιών, ενώ για ένα διάστημα κλείστηκε σε ψυχιατρείο. Αυτό που ξεκίνησε σαν ένα παιχνίδι, έγινε κάτι πολύ ευρύτερο. Η κοπέλα δεν μπορούσε- ακόμα κι αν ήθελε- να αλλάξει. Το χέρι της είχε κοκαλώσει στην όρθια στάση. Αλλά και αν υπήρχε τρόπος να το επαναφέρει στην αρχική του θέση, δεν θα το επέλεγε. Η γυναίκα με το όρθιο χέρι, δεν ήθελε να γίνει ξανά μία από όλες τις άλλες γυναίκες. Η ελευθερία της διαφορετικότητας, η μοναδικότητα που έχει τη δική της αξία, προσδιόριζε την πράξη της.

Στο τέλος, όμως, η μόλυνση προχώρησε τόσο που η κοπέλα κλήθηκε να απαντήσει στο φοβερό δίλημμα: Μια γυναίκα με σηκωμένο χέρι και λίγη ζωή ακόμα ή μια γυναίκα με κομμένο χέρι και πιθανότητες να επιβιώσει. Δεν δέχθηκε να θυσιάσει το όρθιο χέρι της. Ήταν μια απόφαση αξιοπρέπειας ή τρέλας; Και γιατί έγινε τέτοιο αντικείμενο ενδιαφέροντος από τους καλλιτέχνες; Μήπως η τέχνη ενδιαφέρεται μόνο για το παθολογικό, το θνησιγενές, το άρρωστο, αρκεί αυτό να ξεχωρίζει από τη μάζα; Και το κυρίαρχο ερώτημα: Μήπως η επιθυμία να ξεχωρίσουμε μας οδηγεί στην παραφροσύνη και σε επικίνδυνες επιλογές; Ή μήπως τελικά θα πρέπει να ακολουθούμε αυτό που πιστεύουμε, με οποιοδήποτε κόστος;

Ο συγγραφέας δεν παίρνει θέση. Καταγράφει τα γεγονότα, που οδηγούν στην δόξα δια της αποσύνθεσης. Μας δείχνει όλες τις τάσεις, που δημιουργεί η επιλογή του κοριτσιού. Μια εχθρική, ρατσιστική ομάδα, που θέλει να την εξαφανίσει. Ένα μεγάλο πλήθος, που αντιπροσωπεύει το κυρίως ρεύμα, το οποίο απομονώνει το κορίτσι με το χέρι. Μια μειονότητα ψαγμένων καλλιτεχνών, που μετατρέπει ένα γαγγραινιασμένο χέρι σε ένα ετοιμοθάνατο σώμα, ως αντικείμενο τέχνης, έκθεμα και τελικά εμπορεύσιμο είδος και καταναλώσιμο προϊόν.

Το έργο έχει αδιαμφισβήτητη δύναμη. Ο Τιμ Κράουτς– λάτρης του Σαίξπηρ– θεωρείται ένας από τους καλύτερους της εποχής του και σίγουρα πρωτοποριακός. Τον έχουν αποκαλέσει και Πιραντέλο της Βρετανίας, αν και ο χαρακτηρισμός μου φαίνεται υπερβολικός. Όπως γράφει η Herald το έργο του “Το χέρι” είναι “ένας τρυφερός, ζεστός και ταυτόχρονα σαρκαστικά εκκεντρικός διαλογισμός για το τι σημαίνει να είναι κανείς φυσιολογικός σε έναν ανελέητο κόσμο”.

Η Θεοδώρα Τζήμου παρουσιάζει με ζεστασιά, έναν χαρακτήρα καλοσυνάτο και διαταραγμένο. Μια ηρωίδα που δεν κρατάει κακία σε κανέναν, παρά τις αντιδράσεις που συναντά. Σφιγμένη διαρκώς, διότι το να κρατάς το ένα χέρι σηκωμένο απαιτεί μεγάλη αυτοσυγκέντρωση. Μια γυναίκα που ήθελε να νιώσει υπερηρωίδα. Παράλληλα, η ηθοποιός πρέπει όχι μόνο να μας πει την ιστορία, αλλά να δημιουργήσει όλα τα εφέ, με το διαρκές ανοιγοκλείσιμο των φώτων και της μουσικής στο στέρεο, το γράψιμο με κιμωλία στον πίνακα, την χρήση φακού, για να φωτίσει διάφορα μικροσκοπικά εφέ. Έχοντας τα χέρια της τόσο απασχολημένα όλη την ώρα, μοιάζει κι αυτή να πρέπει να κάνει όλη τη δουλειά (τη δουλειά της υποκριτικής) μόνο με το… ένα χέρι ελεύθερο. Όπως δηλαδή η ηρωίδα, την οποία ερμηνεύει, πρέπει έτσι να ζήσει τη ζωή της…

Ως προς το σκηνοθετικό κομμάτι, ο Τιμ Κράουτς είναι ένας συγγραφέας που βάζει πολύ στενά όρια στους σκηνοθέτες που ανεβάζουν τα έργα τους. Δεν ξέρω σε ποιό σημείο η σκηνοθεσία της Έλενας Πέγκα, έβαλε δικά της πράγματα στο έργο ή ακολούθησε πιστά οδηγίες του Τιμ Κράουτς. Γενικά, πάντως, νομίζω ότι σε κάποια σημεία θα έπρεπε να κάνει λίγο πιο εύκολη τη ζωή της ηθοποιού.

“Το χέρι” είναι ένα αξιόλογο καλλιτεχνικό εγχείρημα, που βασίζεται σε ένα σημαντικό κείμενο του πρωτοποριακού Βρετανού συγγραφέα. Η πρωτοτυπία της μορφής, σίγουρα υπάρχει, αλλά δεν είναι το ζητούμενο. Αυτό που επιδιώκεται είναι η απλότητα, ώστε να δοθεί η έμφαση στα διάφορα ζητούμενα -φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, υπαρξιακά- τα οποία θέλει να εγείρει ο λόγος του συγγραφέα. Το έργο θέτει ακραία -και τελικά κορυφαία- ερωτήματα, τα οποία είναι καταδικασμένα να μείνουν στην σφαίρα του αναπάντητου… Μάλλον για όσο υπάρχει άνθρωπος!

Γιώργος Σμυρνής