Με αφορμή τον Μπρεχτ: Δυο βωβές γερμανικές ταινίες στο Μέγαρο Μουσικής

Στο Μέγαρο Μουσικής προβάλλονται δύο ταινίες, οι οποίες ανήκουν ανάμεσα στις καλύτερες του γερμανικού κινηματογράφου, έχουν γίνει από νέους πρωτοπόρους καλλιτέχνες, που εξελίχθηκαν σε μύθους και αποτυπώνουν στιγμές ευδαιμονίας και πειραματισμού πριν από την πτώση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και τον ζόφο, που θα άλλαζε για πάντα τις ζωές όσων συμμετείχαν σε αυτές.

Πρόκειται για τις ταινίες Menschen am Sonntag (Άνθρωποι την Κυριακή) Γερμανία 1929/1930, διάρκειας 70΄ σε σκηνοθεσία Robert Siodmak (Ρόμπερτ Ζίοντμακ) και σενάριο των Billy Wilder (Μπίλυ Γουάιλντερ), Fred Zinneman (Φρεντ Τσίνεμαν) με τους Erwin Splettstosser (Ερβιν Σπλετστόσερ), Wolfgang von Waltershausen (Βόλφγκανγκ φον Βαλτερσχάουζεν), Christel Ehlers (Κρίστελ Ελερς), Brigitte Borchert (Μπριγκίτε Μπόρχερτ), Annie Schreyer (Αννι Σράιερ) και

Die Mysterien eines Frisiersalons (Τα μυστήρια ενός κουρείου) Γερμανία 1922/1923 διάρκειας 25΄, σε σενάριο Bertolt Brecht (Μπέρτολτ Μπρεχτ) και σκηνοθεσία Erich Engel (Εριχ Ενγκελ) με τον θρυλικό κωμικό, Karl Valentin (Καρλ Bάλεντιν) Μουσικό ονειρικό περιβάλλον συνοδεύει τις ταινίες, με τον Μηνά Ι. Αλεξιάδη να παίζει ζωντανά δικές του συνθέσεις ηλεκτρονικής μουσικής, ξαναφέρνοντας την αίσθηση του μεσοπολέμου και του Βερολίνου της εποχής.

Αναδρομικά οι Άνθρωποι την Κυριακή είναι μια παραγωγή μεγάλων αστέρων. Το 1929 όμως οι συντελεστές της ταινίας ήταν μια μικρή ομάδα νέων Γερμανών και Αυστριακών κινηματογραφιστών, που ζούσαν στο Βερολίνο, απολάμβαναν τη δυναμική των νέων κινημάτων και ήταν όλοι άγνωστοι. Με σκηνοθέτες τους Ρόμπερτ Ζίοντμακ και Έντγκαρ Ούλμερ, σενάριο του Μπίλυ Γουάιλντερ και με φωτογραφία των Οϋγκεν Σύφταν (που θα κερδίσει αργότερα Όσκαρ για τη φωτογραφία του στην ταινία Hustler) και του Φρεντ Τσίνεμαν, η ταινία σχεδιάστηκε σαν μια και μοναδική ανεξάρτητη πειραματική παραγωγή χαμηλού προϋπολογισμού, λίγο πριν όλοι οι συντελεστές της αποδράσουν από τη Γερμανία και αφήσουν το έντονο αποτύπωμά τους στο Χόλυγουντ.

Οργανωμένη από τον πρωτοποριακό θεατρικό παραγωγό Μόριτς Ζέελερ (θύμα του ολοκαυτώματος αργότερα) η ταινία ανατέθηκε αρχικά στον σκηνοθέτη Ρόχους Γκλίζε. Μετά την αιφνίδια αποχώρησή του την ανέλαβαν οι Ζίοντμακ και Ούλμερ, που δεν είχαν ξανακάνει κινηματογράφο.

Αυτό το κεφάτο, ηλιόλουστο βωβό φιλμ, που παρακολουθεί μια ομάδα πέντε αστών σε μια κυριακάτικη απόδραση από την πόλη, καταγράφει μια σπάνια εικόνα του Βερολίνου της Βαϊμάρης, ένα εξαιρετικό πορτρέτο της μητρόπολης σε μια στιγμή συλλογικής ευδαιμονίας, με έναν διάλογο αφήγησης και εικόνας, προσώπων και αστικού τοπίου.

Πέντε νέοι Βερολινέζοι παίζουν στην ταινία αυτή τους ρόλους που παίζουν και στη ζωή: ο κρασοπώλης Βόλφγκανγκ, η πωλήτρια παπουτσιών Κριστλ, η πωλήτρια σε δισκοπωλείο Μπριγκίτε, ο ταξιτζής Έρβιν και η Άννι, το μανεκέν ξεκινούν για μια κυριακάτικη εκδρομή στη λίμνη. Οι εκδρομείς κολυμπούν, μαγειρεύουν, φλερτάρουν, διασκεδάζουν και το βράδυ επιστρέφουν στην πόλη, στις καθημερινότητες τους, στην ανωνυμία του πλήθους, περιμένουν να περάσει η εβδομάδα, με την υπόσχεση της επόμενης Κυριακής. Μετά από τα γυρίσματα και τα 70 λεπτά διασημότητας και οι πέντε επέστρεψαν στην ανώνυμη μάζα από την οποία είχαν ξεπηδήσει. Η ταινία όμως οφείλει τη συνοχή της στους αυτοσχεδιασμούς των πέντε αυτών ερασιτεχνών.

Πέρα από την ιστορική της αξία είναι και μια όμορφα φτιαγμένη ταινία. Η αίσθηση είναι πολύ πιο ρεαλιστική και φυσική από ό, τι συνήθως στις βωβές ταινίες. Είναι ένα μικρό, αλλά ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας του κινηματογράφου, μια πρώτη δουλειά δημιουργικών ανθρώπων, μια ανάλαφρη ματιά στο Βερολίνο της χρυσής εποχής, πριν την άνοδο του Χίτλερ.
Το φιλμ αυτό δεν ανήκει στα πρόσωπά του, αλλά στη στιγμή που καταγράφει, όταν το Βερολίνο, μαζί με το Παρίσι, ήταν πόλη ονείρων και προσδοκιών και τα νεαρά ταλέντα μπορούσαν να πάρουν μια κάμερα και να βγουν στους δρόμους. Η μοίρα αυτών των τότε νεαρών ταλέντων προσδίδει μια σημασία στο φιλμ, που δεν θα μπορούσαν να είχαν προβλέψει οι συντελεστές του.

Τα Μυστήρια ενός Κουρείου(Die Mysterien eines Frisiersalons) είναι η μοναδική κινηματογραφική δουλειά που έκανε ο Μπρεχτ, γοητευμένος από την προσωπικότητα και την τέχνη του θρυλικού Καρλ Βάλεντιν, που θεωρείται ο κορυφαίος κωμικός περφόρμερ της Βαϊμάρης. Με τον σκηνοθέτη Έριχ Ένγκελ(Erich Engel) έγραψαν το σενάριο αυτής της σουρεαλιστικής μικρής φάρσας, που μοιάζει πολύ με τα απλοϊκά στο ύφος νούμερα που παρουσίαζε ο Βάλεντιν στις μπυραρίες του Μονάχου και τα καμπαρέ, με επιρροές από τα ανατρεπτικά καλλιτεχνικά κινήματα του μεσοπολέμου, το Νταντά, τον Εξπρεσιονισμό και την Νέα Αντικειμενικότητα.

Ο Βάλεντιν παίζει έναν ηλίθιο κουρέα υπεύθυνο για πολλά από τα μυστήρια που συμβαίνουν στο κουρείο του. Κουρεύει τους πελάτες άσχετα από τις επιθυμίες τους, άλλοι βγαίνουν φαλακροί και άλλοι με απείραχτα τα γένια τους, τα εργαλεία του κουρέα είναι τανάλιες και πετονιές, η βοηθός του καταστήματος κάνει μοιραία λάθη και απολαμβάνει το ηλεκτρικό ρεύμα που διαπερνά τα πόδια της. Ένα γκροτέσκο σκετς, εκκεντρικό και παράδοξο, μοναδικό στην ιστορία του κινηματογράφου, που χρησιμοποιεί μοτίβα της ψυχανάλυσης και παίζει με το σοκ και την ηδονή.

Ο Μπρεχτ ήταν 25 χρονών όταν έκανε την ταινία και είχε γνωρίσει τον ήδη διάσημο Βάλεντιν – ηθοποιό, περφόρμερ σε καμπαρέ, κλόουν, συγγραφέα και παραγωγό ταινιών- σε μια παράστασή του στο Οκτόμπερφέστ του Μονάχου, το 1922. Τον θαύμαζε τόσο πολύ που ομολογούσε ότι «από αυτόν έμαθα τα περισσότερα από όσα ξέρω» και τον συνέκρινε με τον Τσάρλι Τσάπλιν γιατί κι αυτός «δεν κατέφευγε στη μίμηση και στη φτηνή ψυχολογία». Ακόμα και μετά από αυτό το κινηματογραφικό πείραμα, ο Μπρεχτ ζητούσε πάντα τη γνώμη του για τα θεατρικά του έργα.

H μουσική του Μηνά Ι. Αλεξιάδη βασίζεται σε πρωτότυπα ηχοχρώματα και σύνθετους ήχους
που έχουν σχεδιαστεί και δημιουργηθεί ειδικά και αποκλειστικά για τη συγκεκριμένη παράσταση.
Στην ταινία Άνθρωποι την Κυριακή, η μουσική δημιουργεί το ηχητικό περιβάλλον που υποστηρίζει και σχολιάζει τη «νοσταλγία»: αναμνήσεις, τοπία, ανθρώπους και συναισθήματα.
Στα Μυστήρια ενός κουρείου, η μουσική παρακολουθεί και συνοδεύει την αποστασιοποίηση, την υπέρβαση, το αναπάντεχο, την ιδιαιτερότητα της δράσης και της πλοκής αυτής της ξεχωριστής ταινίας.

Στόχος είναι η παρουσίαση μιας μουσικής «διαφορετικής» από αυτές που συνήθως συναντούμε στη συνοδεία βωβών ταινιών. Μιας μουσικής απολύτως πρωτότυπης, συγκεκριμένης και ταιριαστής με την εικόνα, αλλά πέρα από τις κοινοτοπίες του ηλεκτρονικού «beat» και πέρα από τις όποιες περιγραφικές συμβάσεις. Είναι η πρώτη φορά που στο Μέγαρο Μουσικής ταινίες του βωβού κινηματογράφου συνοδεύονται από live ηλεκτρονική μουσική (συνθεσάιζερ).

Διπλωματούχος σύνθεσης του Πανεπιστημίου Robert Schumann του Nτύσσελντορφ, πτυχιούχος της Nομικής Σχολής και διδάκτωρ μουσικολογίας του Tμήματος Mουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Aθηνών, ο Μηνάς Αλεξιάδης είναι σήμερα αναπληρωτής καθηγητής (Όπερα και Μουσικό Θέατρο) στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Aθηνών.
Συνθέσεις του έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα, σε όλες τις Σκανδιναβικές χώρες, Kύπρο, Γερμανία, Αγγλία, Ολλανδία, Bέλγιο, Τσεχία, Βουλγαρία, Iσραήλ, Ιαπωνία, Ιταλία, Αίγυπτο, Μαρόκο, Ελβετία, Αυστραλία, HΠA, Kαναδά, Κίνα, έχουν βραβευθεί σε διαγωνισμούς, έχουν δισκογραφηθεί σε 22 συνολικά δίσκους βινυλίου και CD σε Ελλάδα, Ιταλία, Ιαπωνία, Γερμανία, Αγγλία και έχουν μεταδοθεί από ραδιοφωνίες και τηλεοπτικά δίκτυα διεθνώς. Έχει συνθέσει όπερες και μουσικοθεατρικά έργα, (Viva La Vida /Frida Kahlo και επίσης Η Αρπαγή της Ηνωμένης Ευρώπης & Το Μυστικό των Ποταμών σε δικά του κείμενα) μουσική συμφωνική, δωματίου, ηλεκτρονική, μουσική για μπαλέτο, για το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Aπό το 1989 εκλέγεται ως μέλος του Δ.Σ. (τώρα Β’ Αντιπρόεδρος) της Ένωσης Eλλήνων Mουσουργών. Tο 2002- 2006 ήταν μέλος του Δ.Σ. και γενικός γραμματέας της Eθνικής Λυρικής Σκηνής. Έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις του σε πανελλήνια και διεθνή μουσικολογικά και θεατρολογικά συνέδρια, άρθρα και μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά, σε μουσικολογικές, θεατρολογικές και άλλες επιστημονικές εκδόσεις. Το 2003 κυκλοφόρησε η μονογραφία του με τίτλο Η Ιστορία του Στρατιώτη: Μορφή, περιεχόμενο και ανάλυση της μουσικής του Igor Stravinsky και το 2010 το σύγγραμμά του Ο Μαγικός Αυλός του Ορφέα: 10 μελετήματα για την όπερα και το μουσικό θέατρο. Aπό το 1990, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Goethe, την Tαινιοθήκη της Eλλάδος, το Φεστιβάλ Kινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Διεθνές Φεστιβάλ Nτοκυμαντέρ Kαλαμάτας, το Φεστιβάλ Tαινιών Mικρού Mήκους Δράμας και την Oρχήστρα των Xρωμάτων, o Μηνάς Ι. Αλεξιάδης έχει συνθέσει και αυτοσχεδιάσει μουσική για την παρουσίαση πολλών βωβών ταινιών του διεθνούς κινηματογράφου.