Όχι άλλον εμφύλιο!- Μια τεράστια λίστα με ταινίες για τον ελληνικό αλληλοσπαραγμό…

Το “Δεμένη κόκκινη κλωστή” ακολουθεί τον δρόμο των ρεαλιστικών αναπαραστάσεων μάχης που είδαμε και στο “Ψυχή βαθιά“ του Παντελή Βούλγαρη, αλλά αφαιρώντας το ρομαντικό και μελοδραματικό στοιχείο που είχε εκείνη η ταινία. Αντίθετα, δημιουργεί ένα πολύ σκληρό σύμπαν αλλεπάλληλων πράξεων αντεκδίκησης με αφάνταστη αγριότητα, που φτάνει στο φινάλε στα όρια του απόλυτου σαδισμού. Δεν εστιάζει σε πολιτικά αίτια, ούτε ωραιοποιεί καταστάσεις, όπως η ταινία του Βούλγαρη, αλλά φτάνει σε ένα άκρο αγριότητας, το οποίο δύσκολα θα υπερβεί άλλος σκηνοθέτης. Η ταινία αυτή φέρνει τις αντοχές των θεατών στα όρια τους, με ένα θέμα πολυφορεμένο πια.

Όμως η ταινία αυτή, όπως και η επίσης σχετικά πρόσφατη ταινία του Βούλγαρη, είναι δύο ακόμα από τον μεγάλο αριθμό ταινιών σχετικά με τον Εμφύλιο. Γιατί όμως αυτό το φετίχ των Ελλήνων σκηνοθετών με το συγκεκριμένο θέμα;. Κατά πάσα πιθανότητα, οφείλεται στη διάθεση μιας ομάδας αριστερών σκηνοθετών να αναδείξουν ένα ζήτημα μείζονος σημασίας για την εξέλιξη του μεταπολεμικού ελληνικού κράτους και της κοινωνίας, αλλά και με μια διάθεση θυματοποίησης της Αριστεράς, η οποία ηττήθηκε στον πόλεμο αυτό και υπέστη το τίμημα της ήττας στη συνέχεια για αρκετά χρόνια.

Επίσης, μεγάλο ρόλο στην μεγάλη παραγωγή ταινιών με αυτό το θέμα, έπαιξε το γεγονός ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα ο Εμφύλιος ήταν απαγορευμένος από τους μηχανισμούς λογοκρισίας του κράτους. Όταν η απαγόρευση άρθηκε, μπορούμε να πούμε ότι “πέσανε με τα μούτρα”. Από το ένα άκρο δηλαδή στο άλλο- εκεί που δεν είχαμε καθόλου ταινίες για τον Εμφύλιο, σαν να μη συνέβη ποτέ αυτό το γεγονός, φτάσαμε να λέμε: ΟΧΙ ΑΛΛΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ!

Πριν τα πρόσφατα έργα των Βούλγαρη και Χαραλάμπους, που σηματοδοτούν και μια αλλαγή στο ύφος, οι ταινίες για τον Εμφύλιο είχαν ένα πιο ποιητικό χαρακτήρα, που ταίριαζε και στο ύφος που είχαν δημιουργήσει οι περισσότεροι σκηνοθέτες του “καλλιτεχνικού” σινεμά στην χώρα μας.
Η πρώτη ταινία που υπαινίσσεται την εμφύλια σύγκρουση, οι Παράνομοι, του Νίκου Κούνδουρου γυρίζεται το 1958 και απαγορεύεται σε τρεις μέρες από την λογοκρισία. Αν η άρση των απαγορεύσεων το 1974 συντέλεσε στην οριστική ένταξή του στη θεματολογία του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, δεν έλειψαν, ωστόσο, από νωρίς οι σχετικές αναφορές.

Μία από τις ταινίες είναι ο «Θίασος», του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ο Εμφύλιος Πόλεμος είναι μια αφορμή για να γίνει ένα έργο που βασίζεται και πατάει στην αρχαία ελληνική δραματουργία, στο μύθο των Ατρειδών. Με το ίδιο θέμα καταπιάνεται ο Αγγελόπουλος και στην ταινία του «Οι κυνηγοί». Εδώ έχουμε κάτι σαν απολογισμό ή μια δίκη. Στο ρόλο του δικαστή είναι το πτώμα ενός αντάρτη που ακούει την απολογία του αριστερού που έγινε δεξιός, του μικροαστού, του αριστερού που δεν τολμά να εκδηλωθεί.

Τέλος, “το Λιβάδι που Δακρύζει” (2004) είναι η πρώτη ταινία της “Τριλογίας” του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Η “Τριλογία”, όπως είναι ο γενικός τίτλος των τριών ταινιών, μέσα από αναφορές στον Θηβαϊκό Κύκλο, παρακολουθεί την μοίρα του Ελληνισμού όπως αυτή καταγράφεται στη σχέση δύο ανθρώπων που πρωτοσυναντιούνται παιδιά το 1919, κατά την φυγή των Ελλήνων από την Οδησσό, για να χαθούν και να ξαναβρεθούν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους σε διάφορα σημεία του κόσμου βιώνοντας τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του 20ου αιώνα και των αρχών του 21ου. “Το Λιβάδι που Δακρύζει” εκτυλίσσεται ολόκληρο στην Ελλάδα και χρονολογικά εξελίσσεται μεταξύ 1919 και 1945. Αρχίζει με την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στην Οδησσό και τη φυγή της εκεί Ελληνικής παροικίας και τελειώνει το 1949, με το τέλος του ελληνικού εμφυλίου πολέμου.

Ο Παντελής Βούλγαρης με το Happy Day (1976) προσεγγίζει το θέμα του στρατοπέδου στη Μακρόνησο, με τον ουμανισμό του ρεαλισμού. Ο σκηνοθέτης καταθέτει προσωπικά βιώματα από τη χουντική Μακρόνησο, παρουσιάζοντας τα ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια σε τόπους εξορίας. Την ταινία έχει ντύσει με τη μουσική του ο Διονύσης Σαββόπουλος.

Ο Γράμμος του Ηλία Μαχαίρα (1971) έχει την εξής υπόθεση: Στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, δύο αδέλφια, ο Τάκης και ο Χρήστος, πολεμούν με σθένος τον κατακτητή. Ο ένας ανήκει σε μια αντιστασιακή ομάδα κι ο δεύτερος σε κάποια άλλη. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, τα δύο αδέλφια βρίσκονται σε αντίπαλα στρατόπεδα. Ο ένας είναι καπετάνιος του Ε.Λ.Α.Σ. και ο άλλος λοχαγός του ελληνικού στρατού. Στην προσπάθεια του Ε.Λ.Α.Σ. να καταλάβει το Σύνταγμα χωροφυλακής Μακρυγιάννη, ο ένας αδελφός χάνεται. Λίγο προτού ξεσπάσει ο Εμφύλιος, ο άλλος αδελφός παίρνει μετάθεση για τη Φλώρινα. Εκεί, οι ήρωες θα ζήσουν από κοντά τα τραγικά γεγονότα του Εμφυλίου, μέχρι την ολοσχερή συντριβή των ανταρτών στην κορυφογραμμή του Γράμμου.

Η «Κάθοδος των εννέα», του Χρήστου Σιοπαχά παρουσιάζει την απέλπιδη προσπάθειά εννέα ανταρτών να ξεφύγουν από τον κλοιό των κυβερνητικών στρατευμάτων, για να φύγουν από την Ελλάδα. Σε αυτή την ταινία διακρίνουμε τις ψυχολογικές συγκρούσεις στον κάθε ένα χωριστά και σε όλη την ομάδα, συνολικά.

Η ταινία του Αλέξη Δαμιανού «Ηνίοχος», αναφέρεται επίσης στον εμφύλιο πόλεμο. Ο σκηνοθέτης ήταν Καπετάνιος του ΕΛΑΣ, στη Ρούμελη, και ήξερε τα πράγματα από τα μέσα. Στην ταινία του Δαμιανού δεν έχουμε αριστερός και δεξιός, προδότης και πατριώτης, αλλά ο άνθρωπος είναι η αξία στην οποία αναφέρεται όλη η μυθοπλασία.

Τα χρόνια της θύελλας , του 1984, είναι σε σκηνοθεσία και σενάριο Νίκου Τζίμα, και πρωταγωνιστές τους Μάνο Κατράκη, Τίτο Βανδή, Χρήστο Καλαβρούζο, Μιχάλη Σταματάκη, Κατερίνα Κουτρουβίδα και Μενέλαο Ντάφλο. Αφηγείται την περιπέτεια δύο φίλων, που ξεκίνησαν από το έπος του ’40 στην Πίνδο, πέρασαν στην Αντίσταση και μετά σύρθηκαν στον Εμφύλιο Πόλεμο και κυνηγήθηκαν Μετεμφυλιακά. Η ιστορία φτάνει μέχρι το 1980.

Στην ταινία “τα παιδιά της Χελιδόνας” (1987) του Κώστα Βρεττάκου, ένας σκηνοθέτης της τηλεόρασης, με τη βοήθεια ενός παλαίμαχου δημοσιογράφου, προσπαθεί να ολοκληρώσει ένα ρεπορτάζ για τα “παιδιά της Χελιδόνας”, μιας οικογένειας που κατακερματίστηκε στη περίοδο του εμφύλιου και που τώρα όλοι βρίσκονται ξανά στην Ελλάδα. Μόνο που ο ένας μισεί τον άλλον…

Επίσης, έχουν γυριστεί πολλά ντοκιμαντέρ με θέμα τον Εμφύλιο και τη Μακρόνησο, όπως το “η ζωή στους βράχους” το 2009 της Αλίντας Δημητρίου, για τις Γυναίκες που πάνε στο βουνό, το “Μακρόνησος” του Ηλία Γιαννακάκη και της Εύης Καραμπάτσου, το 2008.

Αυτή η λίστα είναι ενδεικτική και δεν περιέχει όλες τις ταινίες, που έχουν γυριστεί για τον Εμφύλιο. Βλέπουμε μια τεράστια παραγωγή, για τα δεδομένα του ελληνικού σινεμά, σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα, που οδηγεί σε υπερπροβολή του ιστορικού αυτού ζητήματος και σε κορεσμό του ενδιαφέροντος του κοινού.

Γιώργος Σμυρνής