Μυρτώ Μπέρνχαρτ: Τα σχέδια δεν είναι παρά σταγόνα στον κοινωνικό ωκεανό σε καιρούς παλίρροιας

Η δουλειά σας ως ηθοποιός-ερμηνεύτρια και συγγραφέας έχει συνδεθεί με τη σκηνοθετική προσέγγιση του Richard Nieoczym. Μπορείτε να περιγράψετε αυτή τη μέθοδο;
Μπορώ να την ερμηνεύσω με δικά μου λόγια, χρησιμοποιώντας σαν αναφορά την εμπειρία μου. Υπάρχουν δύο επίπεδα στην σκηνοθετική προσέγγιση ενός μονολόγου από τον Ryszard Nieoczym: Το ένα είναι η διαρκής άσκηση των ηθοποιών στα πλαίσια συνόλων, και το άλλο η εφαρμογή των κατακτήσεων αυτής της άσκησης στην ατομική δουλειά. Ο ηθοποιός καλείται να αφυπνίσει σε βάθος και έκταση το σώμα, τη φαντασία, τη φωνή, την εκφορά του θεατρικού λόγου. Μέσα σε αυτή τη διερεύνηση δεν υπάρχουν αισθητικοί περιορισμοί ούτε αγωνία για την παραγωγή έργου. Το έργο και η αισθητική παράγονται όσο ο ηθοποιός είναι ανοιχτός στο να καλλιεργεί τις αισθήσεις και τα εκφραστικά του μέσα. Ένα πολύ σπουδαίο βήμα είναι όταν η οργανικότητα του ηθοποιού επενδύεται σε μια συγκεκριμένη θεατρική δομή χωρίς η μια να λειτουργεί εις βάρος της άλλης. Το ζητούμενο είναι να γίνει ο ηθοποιός ζωντανός και πλήρης φορέας των εικόνων που φέρει ο θεατρικός λόγος, ο θεατρικός χαρακτήρας, αλλά και ο ίδιος σαν ερμηνευτής – δημιουργός, συχνά πέρα από τα όρια της κυριολεξίας και του προφανούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι το έργο σε ολοκληρωμένη μορφή δεν διέπεται από μια λογική, αλλά ότι έχει την δική του ξεχωριστή προσωπικότητα.

Πως αντιδρά το κοινό στις παραστάσεις; Πως επιδρά πάνω του ο τρόποςπου παίζετε;
Στη δράση υπάρχει διαρκώς το στοιχείο της έκπληξης καθώς ότι συμβαίνει είναι σα να συμβαίνει για πρώτη φορά. Η διαρκής εναλλαγή ρόλων προκαλεί τον θαυμασμό αλλά το σημαντικότερο είναι ότι πλήρης παράδοση στη δράση από την πλευρά του ηθοποιού επιτρέπει στον θεατή να κάνει το δικό του ταξίδι στην ιστορία. Ένα ταξίδι στα βάθη, τόσο μοναδικό όσο ο καθένας που τυχαίνει να δει την παράσταση και τόσο κοινό όσο η πηγή από την οποία αναβλύζουν γεγονότα όπως αυτά που εξιστορούνται και διαδραματίζονται στο έργο.

Με την ομάδα Μad Dam Theatre Ensemble και τον Richard Nieoczym έχετε κάνει πολλά σεμινάρια θεάτρου και χορού. Βλέπετε τους σπουδαστές να ανταποκρίνονται σε αυτό το τρόπο έκφρασης;
Με την ομάδα Mad Dam Theatre Ensemble που δημιουργήθηκε το 2006 από τις ηθοποιούς Άννα Γριβάκου, Δήμητρα Μπάρλα κι εμένα, διοργανώνουμε σεμινάρια σωματικού θεάτρου στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη υπό τον γενικό τίτλο Soundings (έναν ναυτικό όρο για τη μέτρηση του βάθους των ωκεανών που ο Ryszard Nieoczym δανείζεται για να συμβολίσει την εξερεύνηση και αντήχηση του βάθους των εικόνων που κατοικούν στο σώμα του ηθοποιού και περιέχονται στον θεατρικό λόγο). Ο χορός είναι ένας δρόμος αφύπνισης του σώματος και εισάγεται ελεύθερα στη διαδικασία, αλλά ούτε ο Ryszard ούτε εμείς είμαστε χορευτές ώστε να διδάσκουμε τεχνικές χορού. Αυτά τα σεμινάρια λοιπόν εισηγούνται από τον Ryszard Nieoczym, ενώ τα μέλη της Mad Dam λειτουργούν εμψυχωτικά σε αυτά μέσα από την συμμετοχή τους. Πρόσφατα η κάθε μία από μας ανέλαβε την πρώτη μέρα ενός σεμιναρίου να εισάγει πρακτικά και θεωρητικά τους συμμετέχοντες στις βασικές έννοιες της δουλειάς: σώμα, φωνή, εικόνα. Από την πλευρά μου είχα την πρώτη μου διδακτική εμπειρία σε ενήλικες τον περασμένο Απρίλη, όταν εισηγήθηκα ένα αντίστοιχο σεμινάριο υπό τον τίτλο η Ζωή του Μονολόγου. Τα ίδια τα μέλη της Mad Dam που σιγά σιγά παρουσιάζουμε ολοκληρωμένες παραγωγές υπήρξαμε σπουδάστριες τέτοιων σεμιναρίων. Αυτό για παράδειγμα είναι μια ζωντανή ένδειξη της ανταπόκρισης σε αυτόν τον τρόπο έκφρασης. Πέρα όμως από τη δική μας περίπτωση, υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να διατηρούν μια ζωντανή επαφή με τη δουλειά. Και εκτός από το να εξελίσσονται εκφραστικά χρόνο με το χρόνο, μας έχουν υποστηρίξει πολύ στα βήματα που κάνουμε εκτός των σεμιναρίων, όπως οι Βραδιές Ανοιχτής Σπουδής κατά τις οποίες παρουσιάσαμε δουλειά σε εξέλιξη, οι παραστάσεις της Δήμητρας Μπάρλα τον Ιανουάριο στο Booze Cooperativa με το έργο του Ryszard Nieoczym Μέδουσα: η Γυναίκα στον Καθρέπτη καθώς και αυτές του The Sky up Above. Η ίδια η μέθοδος δουλειάς δεν επιτρέπει να μισο-είσαι παρών. Απαιτεί όλη την ενέργεια και τη συγκέντρωση σου. Όλα τα σύνολα συμμετεχόντων στα Soundings αποπνέουν αυτή την ατμόσφαιρα προσήλωσης και ζωντάνιας, ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις στα επίπεδα θεατρικής εμπειρίας που φέρει ο καθένας. Όλοι κατακτούν τις δικές τους κορυφές μακριά από λογικές συγκρίσεων.

Σε τι βαθμό αλληλεπιδράτε με τους σπουδαστές και κατά πόσο τροποποιεί ο καθένας τους τη μέθοδο σας για να φτάσει στο αποτέλεσμα που επιδιώκει;
Ο καθένας έχει το δικό του σώμα, τη δική του φωνή, τη δική του φαντασία και ο στόχος μιας προσπάθειας αλληλεπίδρασης με τους συμμετέχοντες, είναι σπάσει το καλούπι του στρατιώτη ηθοποιού που χρειάζεται να ανταποκρίνεται σε εξωτερικές απαιτήσεις, όπως η έκταση της τονικότητας της φωνής, η ευλυγισία, η παραγωγή έργου μέσα από δήθεν ευφάνταστες προτάσεις που ενσαρκώνονται βιαστικά προς
ικανοποίηση του δασκάλου, του σκηνοθέτη ή του κοινού. Ένας τέτοιος στόχος, να ραγίσει ή να σπάσει αυτό το καλούπι, πετυχαίνει σε έναν μεγάλο βαθμό. Η ίδια η μέθοδος προϋποθέτει και ενθαρρύνει την υποκειμενική της εφαρμογή. Όταν κανείς έρχεται έστω και για μια φορά σε ένα σεμινάριο μπορεί να αντλήσει στοιχεία που είναι εξαιρετικά χρήσιμα σε μια πορεία υποκριτικής εξέλιξης. Όμως ένα συμπέρασμα που ίσως βγάλει κανείς, γνωρίζοντας τον εαυτό του μέσα από τη διαδικασία, είναι ότι η απόσταση που τον χωρίζει από το αποτέλεσμα που επιδιώκει είναι μάλλον μεγαλύτερη από όσο φανταζόταν. Και τότε καλό είναι αντί να χάνει το χρόνο του με επικρίσεις, ενοχές και απογοητεύσεις, να συνεχίσει τον δρόμο που αργά η γρήγορα θα τον οδηγήσει εκεί που επιθυμεί. Είναι στην ευχέρειά του να αποφασίσει αν αυτός ο δρόμος θα είναι η συγκεκριμένη μέθοδος δουλειάς.

Είστε μια καλλιτέχνης η οποία συνεχώς εξερευνά και πειραματίζεται.Πως αντιμετωπίζετε τους παραδοσιακούς τρόπους ερμηνείας;
Αντιλαμβάνομαι την έννοια του καλλιτέχνη ως ενός δημιουργού που καταφέρνει να δώσει υλική έκφραση σε μια εσωτερική εικόνα. Η αφοσίωση και το πάθος που διατρέχουν τη δημιουργική διαδικασία συνδέονται αναπόφευκτα με την εξερεύνηση και τον πειραματισμό. Ακολουθώντας και από την πλευρά μου έναν τέτοιο δρόμο αισθάνομαι εξαιρετικά παραδοσιακή. Το παράδοξο στην περίπτωσή της ομάδας μας είναι ότι δεν προσδιοριστήκαμε από την έννοια του χρόνου, με τεράστιο κόστος φυσικά. Ορισμένα project, όπως το δικό μου, πήρε πολλά χρόνια μέχρι να φτάσουν σε μια οριστική μορφή και άλλα βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη. Ερμηνείες που διασώζουν τη ζωή της δημιουργικής διαδικασίας παρά τον περιορισμό του χρόνου έχουν υπάρξει, υπάρχουν και είναι αξιοθαύμαστες. Όμως στη δική μας περίπτωσή δεν μιλάμε μόνο για την έννοια της ερμηνείας, αλλά για την διαρκή σπουδή επάνω στην τέχνη του ηθοποιού και τη συνολική δημιουργία θεατρικών έργων από το μηδέν. Απλώς αυτός είναι ένας δικός μας δρόμος ανάμεσα σε πολλούς άλλους.

Πόσο διαφορετικά είναι τα σεμινάρια σας από τα δικά σας μαθήματα στη σχολή;
Η σχολή Αρχή από την οποία αποφοίτησα το 1999 είχε και πιστεύω ότι εξακολουθεί να έχει τη φιλοσοφία να ενθαρρύνει τους σπουδαστές να ακολουθήσουν τον δικό τους δημιουργικό δρόμο. Δεν θα μου έκανε καμία εντύπωση ο Ryszard Nieoczym να κάνει σεμινάρια στα πλαίσια μιας τέτοιας σχολής, όπως άλλοτε το έκανε σε μια σχολή αντίστοιχης κατεύθυνσης, όπως αυτή του Εμπρός – Θέατρο Εργαστήριο. Το κάθε μάθημα στη σχολή έχει το δικό του στίγμα. Όλες οι προσεγγίσεις είναι διαφορετικές. Το ζητούμενο όμως πιστεύω πως είναι ένα: η δημιουργία ενός ζωντανού ηθοποιού. Μπορεί κανείς να αποφοιτήσει ζαλισμένος, όπως εγώ, από τα πολλά ερεθίσματα, μπορεί και όχι. Εκείνο που είναι για μένα διαφορετικό ανάμεσα στην ατμόσφαιρα της σχολής και αυτή των σεμιναρίων -οποιασδήποτε ουσιαστικής κατεύθυνσης και όχι μόνο της δικής μας- είναι ότι στα σεμινάρια δημιουργείται ένα επίπεδο συγκέντρωσης για τον κύκλο ημερών που διαρκεί, τέτοιο που είναι δύσκολο να εντοπισθεί στα πλαίσια μιας δραματικής σχολής όπου κάθε σπουδαστής αφιερώνει για τρία χρόνια εφτά με δέκα ώρες της ημέρας σχεδόν καθημερινά, πηγαίνοντας από μάθημα σε μάθημα και από πρόβα σε πρόβα. Οι παρουσιάσεις δουλειάς σε εξέλιξη και οι παραστάσεις μας, δίνουν ήδη το στίγμα της δικής μας διαφορετικότητας και είναι στην κρίση του καθένα να την αξιολογήσει.

Συνεργάζεστε πολλά χρόνια με τον Richard Nieoczym. Είχατε ποτέ την επιθυμία να δοκιμάσετε κάτι μόνη σας, κάτι που να ανατρέπει το τρόπο με τον οποίο έχετε συνηθίσει να δουλεύετε;
Μια από τις προκλήσεις που επιφυλάσσει η επιλογή του ηθοποιού να εξελίσσει στην πράξη μια συγκεκριμένη μέθοδο δουλειάς, όποια κι αν είναι αυτή, είναι το να διατηρεί ζωντανή την προσέγγισή του και σε πλαίσια όπου η μέθοδός του δεν αποτελεί κοινή γλώσσα. Με αυτή την έννοια έχω κι εγώ, όπως και οι συνεργάτιδές μου, την επιθυμία να παίζω και έξω από τα πλαίσια της ομάδας μας, καθώς και να συνεργαστώ και με άλλους σκηνοθέτες. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση αυτό δεν σημαίνει ανατροπή της προσέγγισής μου σε οποιοδήποτε επίπεδο. Το κλειδί για μένα είναι να καταφέρνεις να εξελίσσεις αυτά που έχεις, διατηρώντας το βήμα σου, δίχως να απαγορεύεις τη συνάντηση και τον παραγωγικό διάλογο με άλλες δημιουργικές προσεγγίσεις από τη δική σου.

Από πού προκύπτει ο τίτλος ”Sky up above”;
Το The Sky up Above είναι ένας μισός στίχος που θυμάμαι από ένα τραγούδι που έγραψε για μένα ο πατέρας μου όταν ήμουν δεκατριών χρονών. Το τραγούδησε παίζοντας κιθάρα την τελευταία φορά που τον είδα στην Αυστρία οχτώ μήνες πριν δώσει τέλος στη ζωή του. Μου είχε δείξει γραμμένους τους στίχους κι επειδή δεν ήξερα τι είναι το above τον ρώτησα κι έτσι το θυμάμαι ακόμα. Εκείνο το απόγευμα ηχογραφήσαμε το τραγούδι σε ένα δημοσιογραφικό κασετοφωνάκι που του είχα ζητήσει να μου κάνει δώρο γιατί τότε μου είχε καρφωθεί η ιδέα να γίνω δημοσιογράφος. Αυτή η κασέτα έχει χαθεί, όπως και τα περισσότερα τραγούδια που έγραψε. Σαν τίτλος συμβολίζει τις σκόρπιες αναμνήσεις που γέννησαν το έργο, τον πιο προσωπικό συνδετικό μου κρίκο με εκείνον (νομίζω ότι είναι υπέροχο να γράψει κάποιος ένα τραγούδι για σένα), το τεράστιο κρίμα για τον χαμό του ίδιου και των έργων του, αλλά και την υπέρβασή όλων των σκιών της απουσίας του μέσα από το απέραντο γαλάζιο ενός ουρανού που σε μια κλισέ του εκδοχή είναι ο τόπος που τα παιδιά διδάσκονται ότι πηγαίνουν εκείνοι που δεν είναι πια ανάμεσα στους ζωντανούς.

Το μέσο που επιλέγετε για τη παράσταση είναι ο μονόλογος. Πείτε μας τι αισθάνεστε στη σκηνή, όταν απευθύνετε το λόγο σας σε αντικείμενα. Θεωρείτε πως η μέθοδος αυτή μπορεί να εμπεριέχει κινδύνους για τον ηθοποιό;
Ο μονόλογος είναι ένας δρόμος προσωπικής εμβάθυνσης στην τέχνη του ηθοποιού, ένας ατομικός δρόμος σπουδής που δεν περιορίζεται από την ανάγκη αλληλεπίδρασης με έναν ζωντανό παρτενέρ. Όμως η τέχνη του μονολόγου προϋποθέτει μια διαρκή παρουσία ή κατάσταση στην οποία ο ηθοποιός αντιδρά. Έτσι ο ηθοποιός ακόμα και όταν είναι φαινομενικά μόνος του, δεν είναι ποτέ μόνος του επάνω στη σκηνή.
Για να απευθυνόμαστε σε φανταστικούς παρτενέρ -όπως τα αντικείμενα στην δική μου περίπτωση- και να παίζουμε μαζί τους, οι συνεργάτιδές μου κι εγώ ασκούμαστε, όπως είπα, στα πλαίσια ομάδων με ζωντανούς παρτενέρ που δρουν και αντιδρούν. Στην παράσταση τα αντικείμενα μοιάζουν κάποιες φορές να ζωντανεύουν γιατί τους συμπεριφέρομαι σα να είναι ζωντανά. Αυτή η συμπεριφορά είναι προϊόν εμπειρίας παιχνιδιού με ζωντανούς παρτενέρ. Όταν η απεύθυνση σε ένα αντικείμενο καταφέρνει να γίνει ο φορέας της εξέλιξης της ιστορίας, λειτουργεί μέσα μου ένας υπόγειος αδιόρατος χώρος όπου σαν ηθοποιός αισθάνομαι ότι όλα είναι καλά. Ο κίνδυνος για τον ηθοποιό είναι η αυτοματοποίηση. Ένας κίνδυνος που υπάρχει ακόμα και όταν κανείς παίζει με ζωντανούς παρτενέρ. Αυτός ενεργοποιείται τη στιγμή που εκτελείς τη δράση επειδή την γνωρίζεις και δεν επιτρέπεις στην εσωτερική σου ζωή να κυλήσει όπως έρχεται εκείνη τη στιγμή. Για να απενεργοποιήσεις αυτόν τον κίνδυνο και να είσαι παρών την κάθε στιγμή χρειάζεται απίστευτη συγκέντρωση και φυσικά εκπαίδευση.

Τι σχεδιάζετε μετά την ολοκλήρωση των παραστάσεων;
Μετά από έξι χρόνια προετοιμασίας είναι λογικό να μην θέλω να αρκεστώ σε αυτόν τον κύκλo παραστάσεων που κλείνει στις 20 Μαΐου. Έχω τη διάθεση να μεταφέρω την παράσταση σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Το έργο έχει ολοκληρωθεί και είναι δυνατό να παιχτεί και στα αγγλικά με πρόθεση τη συμμετοχή σε διεθνείς παρουσιάσεις. Κάτι που επίσης θέλω πολύ είναι η ίδια δουλειά να ολοκληρωθεί και στα γερμανικά ώστε να παρουσιαστεί στη Βιέννη, την πόλη που γεννήθηκε, έζησε και πέθανε ο πατέρας μου. Η επιθυμία να διδάξω με τον τρόπο μου την δική μας θεατρική προσέγγιση υπάρχει πάντα, όπως επίσης και να δουλέψω θεατρικά με παιδιά και εφήβους. Έτσι κι αλλιώς, στην περίπτωση όσων βαδίζουν άβολα εξαιτίας υλικών περιορισμών και συνειδητών οριοθετήσεων, τα προσωπικά σχέδια δεν είναι παρά ένας μπούσουλας σε ένα διαρκή αυτοσχεδιασμό. Κι ακόμα περισσότερο, δεν είναι παρά μια σταγόνα στον κοινωνικό ωκεανό σε καιρούς παλίρροιας.

Κερδίστε προσκλήσεις για την παράσταση THE SKY UP ABOVE