Ντιμπούκ στο Ίδρυμα Μ. Κακογιάννης- Ο εξορκισμός της νύφης!

Ντιμπούκ σημαίνει ένα πνεύμα που κυριεύει σώματα ζωντανών ανθρώπων. Ο Άνσκι έγραψε το θεατρικό έργο “Ντιμπούκ” το 1920, βασισμένος στις εθνογραφικές του μελέτες πάνω στην ιουδαϊκή κουλτούρα της Πολωνίας και τις πρακτικές των εξορκισμών των Ντιμπούκ, δηλαδή της προσπάθειας διαφόρων “ιερέων- εξορκιστών” να ελευθερώσουν τα δήθεν κυριευμένα σώματα από ξένες ψυχές. Ο Σωτήρης Χατζάκης στην παράστασή του δεν χρησιμοποίησε το έργο του Άνσκι, αλλά την μεταφορά του έργου από τον Μπρους Μάγιερς, συνεργάτη για χρόνια του Πίτερ Μπρουκ, ο οποίος δημιούργησε ένα έργο για δύο ηθοποιούς το 1979 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία στις ΗΠΑ. Τη μετάφραση του έργου του Μάγιερς υπογράφει η Λουΐζα Μητσάκου.

Στην προσπάθειά του να αποδώσει το πνεύμα του εβραϊκού μυστικισμού και της εβραϊκής κουλτούρας- ίσως και με μια νοσταλγία για την τεράστια εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, που ξεκληρίστηκε από τους Ναζί- ο διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος χρησιμοποιεί στην αρχή της παράστασης αρκετά τον ρεαλισμό στις εικόνες του. Ίσως γιατί έτσι προβάλλεται μία κουλτούρα που δεν είναι πολύ γνωστή στο ελληνικό κοινό. Από εκεί και πέρα, η αφήγηση, που περνάει σχεδόν σαν όνειρο από το ένα μέρος στο άλλο και από πρόσωπο σε πρόσωπο με αστραπιαίες ταχύτητες, επιβάλλει πολλές μινιμαλιστικές επιλογές, που τονίζουν και την ποιητική διάσταση του θέματος, με δεδομένο μάλιστα ότι η παράσταση ταξιδεύει και στην Αθήνα.

Το κείμενο είναι συνάμα βαθύ και ευφάνταστο. Ως προς την κουλτούρα του φανταστικού μου θυμίζει κάτι ανάμεσα σε Γκοτιέ, Βάγκνερ και Μπόρχες. Σε κάποιες σκηνές μοιάζει πολύ με το διάσημο θρίλερ “Εξορκιστής”- όμως  το έργο του Άνσκι έχει προηγηθεί πολύ της ταινίας. Αλλά ο εβραϊκός μυστικισμός είναι αυτός που δίνει τον τόνο και το βάθος στο έργο. Η σκηνοθεσία δίνει ιδιαίτερη σημασία στο να υπογραμμίσει τα τελετουργικά στοιχεία της ζωής των Εβραίων της Πολωνίας, ενώ το ίδιο το κείμενο, αλλά και η παράσταση, μεταφέρουν στοιχεία της ιουδαϊκής θρησκείας και φιλοσοφίας.

Ωστόσο, το έργο δεν επιμένει στη μεταφυσική αναζήτηση, όσο στον συσχετισμό του μεταφυσικού με τον έρωτα και τις ανάγκες τόσο του σώματος, όσο και της ψυχής. Δύο άνθρωποι δεν μπορούν να χωριστούν ούτε με το θάνατο. Όταν ο Χανάν, ένας φτωχός άνθρωπος, βυθισμένος στον αποκρυφισμό της Καμπάλα, αντιλαμβάνεται ότι η Λέα θα παντρευτεί κάποιον άλλον- από επιταγή του πατέρα της, πεθαίνει. Όμως η ψυχή του ζει και δεν μπορεί να ενταχθεί σε κανέναν κόσμο- υπερφυσικό ή φυσικό. Παγιδευμένος μεταξύ ουρανού και γης, γαντζώνεται στον μοναδικό κόσμο, τον οποίο θεωρεί δικό του, δηλαδή το σώμα της Λέα. Το πνεύμα του κυριεύει το σώμα της αγαπημένης του. Κι εκείνη, αν και ετοιμάζεται να παντρευτεί κάποιον άλλο, αποδεικνύεται φιλόξενη στο πνεύμα του αγαπημένου της, αν και γίνονται πολλές προσπάθειες από τον εξορκιστή να την απελευθερώσει από το Ντιμπούκ. Αποκαλύπεται, επίσης, ότι ένας όρκος έχει αθετηθεί από τον παραδόπιστο πατέρα της Λέα, γεγονός που πυροδότησε την επίθεση του Ντιμπούκ.

Οι σκηνές του εξορκισμού δίνουν την ισχυρότερη δραματουργική ένταση, φτάνοντας σε μεγάλες κορυφώσεις. Το να παίξεις σε αυτό το έργο έτσι κι αλλιώς είναι ένας άθλος, δεδομένων των πολλών διαφορετικών ρόλων, αλλά και της μεγάλης σωματικής καταπόνισης, ιδίως από την πλευρά της “κυριευμένης” από το Ντιμπούκ Λέα. Οι δύο ηθοποιοί (Δημήτρης Παπανικολάου και Δέσποινα Κούρτη) δίνουν ερμηνευτικό ρεσιτάλ. Οι ερμηνείες τους είναι και το μεγάλο ατού μιας έτσι κι αλλιώς καλοστημένης παράστασης.

Συνολικά, η παράσταση Ντιμπούκ είναι ένα απολαυστικό δημιούργημα, με σπουδαίες ερμηνείες. Έχει συναρπαστικές εικόνες εξορκισμού, αλλά κι ένα θέμα που διαπερνά την ιστορία του πολιτισμού, αυτό του μεγάλου έρωτα που ξεπερνάει ακόμα και τα ανυπέρβλητα όρια του θανάτου.

Γιώργος Σμυρνής