Nederlands Dans Theater στο Μέγαρο: Έρως, (α)θάνατος

«Ο θάνατος είναι ο θάνατος / αλλά ο έρωτας είναι ο έρωτας / ο θάνατος είναι μόνο ο θάνατος / αλλά ο έρωτας… είναι ο έρωτας» (“La mort, c’est la mort / mais l’ amour, c’ est l’ amour / la mort, c’ est seulement la mort / mais l’ amour, c’ est l’ amour): πάνω σε αυτούς τους -σε πρώτη ανάγνωση- αφελείς και σχεδόν ομόηχους στίχους του τραγουδιού με τίτλο “Underwear” των Magnetic Fields θα μπορούσε κανείς να πει ότι συνοψίζεται το νόημα των έργων “Sehnsucht” («Πόθος») και “Schmetterling” («Πεταλούδα»), που παρουσίασε για 5 παραστάσεις, από τις 5 ως τις 8 Απριλίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το «πολύ» Nederlands Dans Theater.

Οι παραστάσεις αποτελούσαν “must” για το φιλότεχνο κοινό, και δη αυτό του χορού, καθώς ο ολλανδικός καλλιτεχνικός οργανισμός φέρει τη φήμη ενός από τα 3-4 σημαντικότερα χορευτικά σύνολα αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, και φυσικά ανήκει και στα καλύτερα στον κόσμο. Το γεγονός μάλιστα ότι ερχόταν με τους κορυφαίους χορευτές του (διαθέτει τρεις ομάδες, μία με τους κορυφαίους, μία με ανερχόμενα ταλέντα και μία με μεγαλύτερους σε ηλικία χορευτές), σε συνδυασμό με τις εξαιρετικές εντυπώσεις που αφήνει σε κάθε επίσκεψή του στη χώρα μας, αύξανε κατακόρυφα τις προσδοκίες.

Ένας σόλο χορευτής στο προσκήνιο, και στο βάθος ένας περιστρεφόμενος κύβος-σπίτι, μέσα στον οποίο βρίσκεται ένα ζευγάρι χορευτών: πάνω σε αυτούς τους δύο πόλους διαμορφώνεται το πρώτο έργο που παρουσίασε το NDT, με τίτλο “Sehnsucht” («Πόθος»). Μέσα στο κουτί το ζευγάρι «χορεύει» την ιστορία της σχέσης του: καταλαβαίνουμε ότι γνωρίζονται, «τα φτιάχνουν», συμπορεύονται, αλλά σύντομα η σχέση φθείρεται και ταλανίζεται από συγκρούσεις και προβληματισμούς, με τη γυναίκα να προσπαθεί να «αποδράσει» και τον άνδρα να προσπαθεί να αποτρέψει κάτι τέτοιο. Ο χορός τους είναι ουσιαστικά μια σειρά κινήσεων αλληλεπίδρασης, τη στιγμή που o κύβος-σπίτι περιστρέφεται, αναποδογυρίζει, ξανάρχεται στην αρχική του θέση. Το ζευγάρι εκφράζεται κινητικά μέσα και από την παραμικρή δυνατότητα που προσφέρει το σπίτι αυτό, χρησιμοποιώντας θύρες, παράθυρα, μια καρέκλα κι ένα τραπεζάκι.

Έξω από το κουτί, ο σόλο χορευτής λειτουργεί σαν «αφηγητής» των όσων παρακολουθούμε ή «καθρέφτης» των συναισθημάτων των δύο ηρώων. Άλλοτε κοντοστέκεται παρακολουθώντας τους ή «αφουγκραζόμενος» την εξέλιξη, και άλλοτε χορεύει μοιάζοντας με λευκό άγγελο και «γεμίζοντας» μια σκηνή που δείχνει απόλυτα «δική του». Κάποια στιγμή ο άνδρας βγαίνει από το σπίτι και έρχεται να τον συναντήσει. Θα ενταχθεί σε μια ομάδα «μαύρων» χορευτών και χορευτριών, που μαζί με τον σολίστα «λευκό» χορευτή θα παραταχθούν προκειμένου να επιδοθούν σε μια πιο ελεύθερη απόδοση των νοημάτων και συναισθημάτων του “Sensucht”, με ομαδικά, σε ζεύγη και σολιστικά χορευτικά μέρη, με βάση τις φόρμες του κλασικού μπαλέτου, που διανθίζονται με μοντέρνα στοιχεία.

Η μελαγχολική μουσική από την 5η Συμφωνία και από κοντσέρτα για πιάνο του Μπετόβεν, που «ντύνει» ολόκληρο το έργο, απόλυτα εναρμονισμένη με την ατμόσφαιρα του “Sensucht”. Θα «οδηγήσει» τελικά τον άνδρα ξανά μέσα στον αιωρούμενο κύβο, όπου αποδεχόμενος ό,τι δεν μπορεί να αποτρέψει, θα παρακολουθήσει τη γυναίκα να ακολουθεί το φως του ήλιου που έρχεται από έξω και να βγαίνει από τη «φυλακή» της. Η οδύνη της απώλειας μεταφέρεται σκηνικά στον «λευκό» σολίστα που με μια πολύ «δυνατή» κίνηση στρέφει το βλέμμα του άνωθεν και με συγκινητική σωματική εκφραστικότητα, συντρίβεται και σηματοδοτεί το «τέλος».

Βγαίνοντας για διάλειμμα, φυσικά ακολουθεί ανταλλαγή εντυπώσεων: επιβλητικός ο σολίστ και πολύ καλό το ζευγάρι, επιτυχημένη η ιδέα του κινούμενου σπιτιού-κύβου, «ναι, οι χορεύτριες στην ομαδική χορογραφία δεν φορούσαν κάποιο ρούχο από τη μέση και πάνω», για να ταιριάζουν οπτικά με το υπόλοιπο σύνολο των ανδρών, αλλά ήταν από τις λίγες φορές που κάτι τέτοιο έμοιαζε αρμονικό και δεν ενοχλούσε, κάποια θεματάκια συγχρονισμού και συμμετρίας, αλλά γενικά πολύ υψηλό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, χωρίς να έχουμε δει κάτι ιδιαίτερα πρωτοποριακό, αλλά σίγουρα όμορφο.

Μετά το διάλειμμα, και όταν η αυλαία ξανανοίγει για το έργο “Schmetterling” («Πεταλούδα»), το σκηνικό έχει μεταμορφωθεί σε ένα σκοτεινό μέρος, στο κέντρο του οποίου διακρίνονται στενές δίοδοι που σχηματίζονται από επάλληλα μαύρα παραπετάσματα. Η πρωταγωνίστρια αυτού του έργου είναι μια μαυροφόρα «γριούλα», καμπουριασμένη, που μιμείται σε καλλιτεχνική υπερβολή τον χαρακτηριστικό τρόπο κίνησης των ηλικιωμένων, με την ανημποριά και τον φόβο ζωγραφισμένα στο πρόσωπο και τις χειρονομίες της. Γύρω από αυτό το βασικό κινητικό και εκφραστικό μοτίβο, το οποίο επαναλαμβάνεται τακτικά στη διάρκεια του έργου, θα «χτιστεί» όλη η χορογραφία της. Αφού έχουμε κατανοήσει την «ταυτότητα» της ηρωίδας, στη συνέχεια από το κέντρο του σκηνικού θ’ αρχίσουν να ξεπροβάλλουν ένας-ένας οι συνοδοιπόροι-οδηγοί της στο ταξίδι που την περιμένει, ενώ χορευτές και χορεύτριες, ντυμένοι παρόμοια με τη γριούλα, θα μπαινοβγαίνουν από τα ανοίγματα που σχηματίζουν στο κέντρο της σκηνής τα επάλληλα μαύρα παραπετάσματα.

Το “Schmetterling” εξελίσσεται όπως και το “Sensucht”, σαν μια σειρά «επεισοδίων», όμως πολύ πιο διακριτών μορφολογικά μεταξύ τους. Έτσι, ενώ η γριούλα βρίσκεται μπροστά στο τελευταίο της ταξίδι, η χορευτική ομάδα μάς «αφηγείται» περιστατικά και καταστάσεις γεμάτα ζωή, με θέμα τον έρωτα και την αγάπη, σαν ένα flashback στη ζωή της γριούλας αλλά και σαν ένα μήνυμα «συμφιλίωσης» με τον θάνατο, για την αξία τού να έχεις ζήσει αυτά τα συναισθήματα.

Ως soundtrack ακούμε κομμάτια από το σπουδαίο άλμπουμ “69 Love Songs”, του συγκροτήματος The Magnetic Fields, που δεν λειτουργεί απλά σαν «χαλί», αλλά αποτελεί θεμελιώδες συστατικό στοιχείο του έργου, καθώς σε αυτό το δεύτερο μέρος έχει μεγάλη σημασία να παρακολουθεί κανείς και τους στίχους των τραγουδιών. Με χιούμορ και ευαισθησία, ακολουθώντας και τονίζοντας χορευτικά σχεδόν κάθε νότα και στίχο (“A pretty girl in her underwear, If there’s anything better in this world who cares”, “Nothing matters when we ’re dancing”, “Well he ’s just a whore I ’ve had him before, It makes me drink more”, “The book of love has music in it, In fact that’s where music comes from”, “You are a splendid butterfly, It is your wings that make you beautiful, And I could make you fly away, But I could never make you stay”), οι καλλιτέχνες του Nederlands Dans Theater αναπαριστούν τις χαρές και τα σκαμπανεβάσματα της ζωής, τις μεταμορφώσεις και τα συναισθήματά μας, τη γενικότερη πορεία μας σε αυτή, που μοιραία κάποτε τελειώνει. Τα άλλοτε παιγνιώδη και άλλοτε γλυκά “Love Songs” των Magnetic Fields εναλλάσσονται με συγκινητικές μουσικές του Max Richter, δημιουργώντας μια «δυνατή» αντίθεση που εξυπηρετεί τις εσωτερικές ανάγκες του έργου, αλλά και τη διατήρηση του ενδιαφέροντος από τον θεατή.

Όσο ξετυλίγεται χοροθεατρικά το νήμα της ζωής, τα μαύρα παραπετάσματα από τις δύο πλευρές της σκηνής ανοίγουν αργά και σταδιακά προς τις άκρες, ώσπου αποκαλύπτουν στο βάθος ένα επιβλητικό γκρίζο τοπίο-πίνακα, που καλύπτει όλο το μήκος της σκηνής, και προς το οποίο καλείται να βαδίσει η γριούλα. Ένα τμήμα του μπροστινού μέρους της σκηνής υποχωρεί και οι δύο «κόσμοι» χωρίζονται. Η γριούλα θα περάσει στην «άλλη όχθη». Όσο δύσκολο κι αν της ήταν να αποχωριστεί τη ζωή και τα αγαπημένα της πρόσωπα, όσο κι αν προσπάθησε να προσκολληθεί σ’ αυτά, αγκαλιάζοντάς τα όσο πιο σφιχτά μπορούσε, δεν τα κατάφερε, αφού τίποτα δεν μπορεί να αποτρέψει το μοιραίο για όλους. Πλησιάζοντας στο τέλος, ένας μαύρος «άγγελος» τραβά αργά την κουρτίνα πάνω στην οποία ήταν ζωγραφισμένο το γκρίζο τοπίο, μαζεύοντάς τη στην άκρη. Η γριούλα σταματά να αντιστέκεται και μένει μόνη με τους «κομιστές» τής «άλλης όχθης». Σκοτάδι.

Το κοινό ξεσπά σε θυελλώδες χειροκρότημα. Αν το πρώτο μέρος ήταν ίσως λίγο πιο «ακαδημαϊκό» χορευτικά, το δεύτερο αποδείχτηκε πιο «προσιτό» και κατάφερε να αγγίξει βαθιά το κοινό, τουλάχιστον αυτό που παρακολούθησε την παράσταση της Παρασκευής 6 Απριλίου. Οι ομοιότητες ανάμεσα στα δύο, προφανείς: πραγματεύτηκαν με διαφορετικούς τρόπους τα θέματα του έρωτα, της αγάπης και του αποχωρισμού (διαβάστε για το background των έργων εδώ και εδώ). Κάποιοι συνάδελφοι που έχουν δει και άλλες παραστάσεις του NDT, ανέφεραν πως το ολλανδικό σύνολο έχει παρουσιάσει και καλύτερες δουλειές. Όλοι πάντως συμφωνήσαμε ότι οι χορευτές του είναι πράγματι από τους πιο άρτιους τεχνικά και θεατρικά. Προσωπικά, η συγκίνηση ήταν ανάλογη με αυτή του “Nefes” της Pina Bausch από το Χοροθέατρο του Βούπερταλ, που είχα δει στον ίδιο χώρο. Έμεινα απόλυτα ικανοποιημένη και «γεμάτη» στην πρώτη μου γνωριμία με το Nederlands Dans Theater. Θεωρώ ότι δικαίωσε απόλυτα τη φήμη του και κερδίζει ένα επιπλέον υποκειμενικό “thumbs up” από μένα, για την επιλογή να χρησιμοποιηθούν αγαπημένα μου κομμάτια των Magnetic Fields. Αν λοιπόν δεν είχατε την τύχη να βρεθείτε σε μία από τις παραστάσεις που δόθηκαν στο Μέγαρο Μουσικής, προτείνω τουλάχιστον να ακούσετε κάποια από τα τραγούδια του “69 Love Songs”. Πιστεύω ότι θα σας κάνουν να χαμογελάσετε, μέχρι την επόμενη επίσκεψη του NDT στη χώρα μας (έχει συνάψει σταθερή συνεργασία με το Μέγαρο Μουσικής).