Ρωμαίος και Ιουλιέττα του Προκόφιεφ στο Μέγαρο: Έρωτας στα χρόνια του Στάλιν!

Το έργο αυτό ανέβηκε από το μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε νέα χορογραφία του Ρενάτο Τζανέλλα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τα κοστούμια της παραγωγής έχει σχεδιάσει η γνωστή σχεδιάστρια μόδας Σήλια Κριθαριώτη. Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διευθύνει ο αρχιμουσικός Λουκάς Καρυτινός.

Η ιστορία του έργου του Προκόφιεφ παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, ιδίως αν σκεφτούμε ότι γράφτηκε στη Σοβιετική Ένωση, την περίοδο της απόλυτης πολιτικής κυριαρχίας του Στάλιν. Ως εκ τούτου, το πολιτικό περιεχόμενο, όσο και οι πολιτικοί συμβιβασμοί ήταν δεδομένοι. Η ίδια η επιλογή του σαιξπηρικού έργου, για την δημιουργία του μπαλέτου δεν ήταν τυχαία. Η Μαρία Κίτσιου στο άρθρο της “Το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέττα: πολιτική και συμβιβασμός” γράφει χαρακτηριστικά: “ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός είχε θεσμοθετήσει ως η επίσημη και ορθή ιδεολογία καλλιτεχνικής έκφρασης. Έργα πολλών κλασικών της παγκόσμιας λογοτεχνίας χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλείο προπαγάνδας(…) Ο Σαίξπηρ θεωρήθηκε μεγάλος προάγγελος του κομμουνισμού, ωστόσο στις παραγωγές των έργων του έπρεπε να τονίζεται το ρεαλιστικό προφίλ του και να σκιαγραφείται η απεικόνιση της πραγματικότητας μέσα από το επαναστατικό ιδεώδες.(…) Προσαρμόζονταν στην πολιτική κατάσταση της εποχής με την εισαγωγή σκηνών πλήθους που συμβόλιζαν το προλεταριακό στοιχείο και με την επέκταση των κωμικών σκηνών των τραγωδιών, ώστε να δοθεί ένα πιο αισιόδοξο μήνυμα“.

Η δεκαετία του 30 ήταν μία σκληρή περίοδος για τη Σοβιετική Ένωση. Και όσο σκληρότερα γίνονταν τα πράγματα, τόσο πιο αισιόδοξη έπρεπε να φαίνεται η τέχνη. Ήταν σαν να προσπαθούσαν να φορέσουν ένα ψεύτικο χαμόγελο στα καλλιτεχνικά έργα. Το αστείο είναι πως ο Προκόφιεφ, μέσα στο κλίμα της “επιβεβλημένης” αισιοδοξίας, έκανε αυτό που του ζητήθηκε και με το παραπάνω! Και παραλίγο να βρει τον μπελά του!

Συγκεκριμένα, στο φινάλε του έργου αποφάσισε ότι Ρωμαίος και Ιουλιέττα δεν αυτοκτονούν, αλλά την γλιτώνουν (τι πιο αισιόδοξο από αυτό;!) “Οι νεκροί δεν μπορούν να χορέψουν” ήταν η επίσημη αιτιολόγηση από την πλευρά του μεγάλου συνθέτη. Αλλά οι αντιδράσεις που συνάντησε αυτός ο καλλιτεχνικός του νεωτερισμός σε ένα ασφυκτικά συντηρητικό περιβάλλον ήταν τέτοιες, που αναγκάστηκε να αλλάξει το φινάλε και να επαναφέρει την αυτοκτονία των δύο αιώνια ερωτευμένων ηρώων.

Αυτό το δεύτερο φινάλε, με την αυτοκτονία, χρησιμοποίησε το μπαλέτο της ΕΛΣ στην παράσταση που παρουσίασε στο Μέγαρο Μουσικής. Φυσικά, η χορογραφία του Τζανέλλα δεν δεσμεύεται από την κομματική γραμμή της Σοβιετικής Ένωσης και το μπαλέτο δεν έχει πολιτικό περιεχόμενο και ασφαλώς όχι το πολιτικό περιεχόμενο που είχε επιβάλλει πριν 70 και βάλε χρόνια το σταλινικό καθεστώς. Δίνει έμφαση στο δράμα των ηρώων, στην χαρά της ζωής, στην λάμψη του έρωτα κι ενός κλασικού δράματος, επενδυμένου με μία πραγματικά υπέροχη μουσική. Η γκλαμουριά των στολών που έφτιαξε η Σήλια Κριθαριώτη, καθώς και διάφορες σκηνές με μπάλες ντίσκο και με μαζορέτες, έδωσαν έναν σύγχρονο και μετά-μοντέρνο τόνο.

Μπορεί κάποιες χορογραφίες πλήθους- ιδίως εκείνη του “χορού των ιπποτών”, με τη γνωστή μουσική, σήμα κατατεθέν του Προκόφιεφ- να μην ήταν τόσο δυνατές, όσο θα περίμενε κανείς, αλλά οι χορογραφίες με λίγους χορευτές πάνω στην σκηνή ήταν πολύ ευχάριστες. Την ομορφιά τόνισαν τα ωραία σκηνικά, η λάμψη από τους φωτισμούς αλλά και τα αέρινα ρούχα της Κριθαριώτη. Το επίπεδο των χορευτών ήταν πολύ υψηλό κι εξίσου υψηλό ήταν το επίπεδο των μουσικών της ορχήστρας της Λυρικής Σκηνής.

Χορός και μουσική ένωσαν τις δυνάμεις τους για να καλύψουν το ποιητικό κενό που αναμφισβήτητα δημιουργεί η απουσία λόγου σε ένα έργο που φέρει την υπογραφή ενός Σαίξπηρ. Και τα κατάφεραν, χαρίζοντας όμορφες βραδιές στο κοινό του Μεγάρου. Η άρτια μουσική του Προκόφιεφ κατέκλυσε το χώρο και οι ωραίες χορογραφίες την συνόδευσαν γλυκά, δίνοντας ένα ωραίο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.

Γιώργος Σμυρνής