Έμποροι των Εθνών του Αλ. Παπαδιαμάντη: Μουσικοθεατρική τελετουργία!

Το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, λόγω υπόθεσης, νομίζεις ότι έχει βγει από κάποιο λιμπρέτο όπερας- εξ ου και το όνομα της θεατρικής ομάδας που ανέλαβε να το θεατροποιήσει είναι παραπάνω από ταιριαστό. Μεσαίωνας, Βυζάντιο, Βενετοί, Γενουάτες, πειρατές, καράβια, πολιορκίες, κάστρα, παθιασμένοι έρωτες, διλήμματα τραγικά, φλόγες και καταστροφές… Το σκηνικό που στήνει ο Παπαδιαμάντης δεν έχει μεγάλη σχέση με την ηθογραφία των φτωχών ανθρώπων που έχουμε δει σε άλλα αριστοτεχνικά έργα του, αλλά δημιουργεί μία περιπέτεια και ένα ρομάντζο άλλης κλίμακας. Επίσης, δημιουργεί μία ηρωίδα, την Αυγούστα, που ξεφεύγει από τα χριστιανικά πρότυπα, αλλά είναι στο κλίμα άλλων άτακτων ηρωίδων της ρομαντικής λογοτεχνίας, όπως η Άννα Καρένινα του Τολστόι και η Μαντάμ Μποβαρί του Φλωμπέρ. Και όπως όλα τα κακά κορίτσια της εποχής, έτσι κι αυτή έχει τραγικό τέλος.

Εκεί που διαφοροποιείται ο Παπαδιαμάντης από τον ρεαλισμό του ύστερου ρομαντισμού, αλλά και από την υπόλοιπη λογοτεχνική του παραγωγή, είναι στο θέμα του έργου. Οι Έμποροι των Εθνών είναι συνάμα ένα ρεαλιστικό ρομάντζο και μία θεαματική και περιπετειώδης τραγωδία, με χαρακτήρες αμείλικτης σκληρότητας, που ακολουθούν χωρίς κανένα φραγμό- ηθικό ή λογικό- τα πάθη τους, στα πρότυπα του Σαίξπηρ και του Ντοστογιέφσκι. Ο συγγραφέας καταγράφει αυτήν την κατάσταση, ενίοτε με συμπόνοια, άλλοτε με κριτική στάση, κυρίως όμως με απορία. Ομολογεί πως δεν μπορεί να καταλάβει την συμπεριφορά της Αυγούστας, που ερωτεύθηκε τον απαγωγέα της. Και ασκεί μία δριμεία κριτική στο πολιτικό και στις ψυχικές και διανοητικές καταστάσεις, που το γέννησαν και είναι – σύμφωνα με τον συγγραφέα- όλες αρνητικές. Ο πολιτικός είναι λύκος και ο απλός άνθρωπος το αρνί.

Η ομάδα Όπερα τόνισε ιδιαίτερα αυτό το κομμάτι, της κριτικής του Παπαδιαμάντη πάνω στο πολιτικό με μουσική και με πολύ δυνατή απαγγελία. Συνολικά, η παράσταση έδινε μεγάλη έμφαση τόσο στο μουσικό, όσο και στο τελετουργικό στοιχείο. Μία θεατρική περφόρμανς είναι μία τελετουργία, πόσο μάλλον όταν θεατροποιεί τον λόγο του Παπαδιαμάντη. Χρησιμοποιεί τεχνικές θεατροποίησης της λογοτεχνίας, τις οποίες έχουμε δει και από άλλους θιάσους, όπως οι Pequod ή ο Αβδελιώδης και άλλοι, αλλά προσθέτει και στοιχεία με τραγουδιστικό κομμάτι, που τα βάζουν και οι Bijoux de Kant σε δικές τους παραστάσεις. Όμως, τη διαφορά κάνουν τα ζωντανά όργανα, το τσέλο (Σοφία Ευκλείδου) και τα κρουστά (Ιάκωβος Παυλόπουλος), που δημιουργούν μία ιδιαίτερη ατμόσφαιρα.

Η σκηνοθεσία έχει ένα τεράστιο έργο να επιτελέσει, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στον μινιμαλισμό της παράστασης και στις θεαματικές περιγραφές του Παπαδιαμάντη, δίνοντας άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο πειστικές λύσεις. Οι απαγγελίες- συνδυασμένες συχνά με σκηνοθετικά ευρήματα ή και διάλογο, όταν υπάρχει στο μυθιστόρημα- έχουν όση δύναμη τους δίνει η ικανότητα των ηθοποιών. Οι ηθοποιοί (Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Κώστας Καλλιβρετάκης, Νέστορας Κοψιδάς, Μαρία Παρασύρη, Δανάη Σαριδάκη) είναι υψηλού επιπέδου και με το ταλέντο τους δίνουν άλλη δυναμική στην παράσταση. Από εκεί και πέρα, το ίδιο το κείμενο, όταν περιγράφει θεαματικές σκηνές και μεγάλα δράματα, είναι ιδανικό για την παράσταση. Σε άλλα σημεία, πιο μακρόσυρτα και ψυχολογικά, κουράζει, ίσως και λόγω της καθαρεύουσας. Η χρήση του video-wall δεν κάνει σπουδαία διαφορά, αλλά το μικρόφωνο σίγουρα βοηθάει, ενώ το στοιχείο του νερού, χωρίς να είναι εντυπωσιακό, ταιριάζει με την θεματική της παράστασης, καθώς οι έμποροι των εθνών είναι αν μη τι άλλη μία ναυτική τραγωδία με εμπόρους, πειρατές και κατακτητές, που διαδραματίζεται στο Αιγαίο.

Η παράσταση της ομάδας Όπερα κάνει κοιλιές σε διάφορα σημεία, αλλά με τη βοήθεια ενός σημαντικού κειμένου, οδηγεί την φαντασία των θεατών σε κάτι θεαματικό. Μία θεαματική ιστορία οπερατικών διαστάσεων, με τη βοήθεια της ζωντανής μουσικής, αναδεικνύεται, αλλά παράλληλα οδηγείται σε πιο εσωτερικές συναισθηματικές διαδρομές. Κυρίως είναι οι ηθοποιοί και τα όργανα που κάνουν την διαφορά σε μία δυνατή παράσταση, που υπερβαίνει πολλές δυσκολίες και κατορθώνει να επικοινωνήσει εικόνες, ατμόσφαιρες και συναισθήματα.

Γιώργος Σμυρνής