Αθώος δαγκωτό ο Σωκράτης στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών!

Έτσι, η επανάληψη μίας Δίκης του Σωκράτους από την Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, με τη συμμετοχή ενός διεθνούς και πολύ δυνατού δικαστηρίου, ήταν οπωσδήποτε μία μεγάλη πρόκληση. Κι ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση καθίσταται λόγω του γεγονότος ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία τόσο για το τι ειπώθηκε στην συγκεκριμένη δίκη, καθώς η κύρια πηγή είναι η απολογία Σωκράτους, έργο του Πλάτωνα, που ήταν ο μεγαλύτερος θαυμαστής του φιλοσόφου, στο οποίο παραλείπονται πλήρως οι μαρτυρίες των κατηγόρων αλλά και για το με βάση ποιούς νόμους αποφάσισαν οι Αθηναίοι την θανατική του καταδίκη (για να διευκρινισθεί αν υπήρχε κακοδικία, δικαστικό προηγούμενο και άλλοι όροι, τους οποίους ξέρουν οι νομικοί πολύ καλά και εγώ καθόλου). Πρόκληση ήταν και για το κοινό, το οποίο κατέκλεισε την Στέγη σε μια sold out δίκη και παρακολούθησε με αμέριστο ενδιαφέρον το σημαντικό αυτό γεγονός!

Τα ιστορικά δεδομένα είναι το εξής: Το 399 π.Χ. ο Σωκράτης, οδηγήθηκε σε δίκη ενώπιον 500 Αθηναίων πολιτών με τις κατηγορίες της ασέβειας προς τους θεούς της πόλης και της εισαγωγής «καινών δαιμονίων» στην Αθήνα αλλά και της διαφθοράς των νέων. Καταδικάστηκε σε θάνατο, με 280 ψήφους που τον έκριναν ένοχο και τις 220 ψήφους των πολιτών που πείστηκαν για την αθωότητά του. Ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο και από τότε ηρωοποιήθηκε, λόγω κυρίως της απήχησης που είχε η σκέψη του στον δυτικό κόσμο. Τον Μάιο του 2011, σχεδόν 2.500 χρόνια μετά, με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση, η δίκη του Σωκράτη επαναλήφθηκε στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Νέας Υόρκης, το οποίο και τον αθώωσε.

Η ΔΙΚΗ

Το δικαστήριο πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 25 Μαΐου στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Το αποτέλεσαν δέκα δικαστές- έγκριτοι νομικοί και ακαδημαϊκοί από διάφορες χώρες του Δυτικού Κόσμου και της Ελλάδας.

Υπήρχαν δύο κατήγοροι υπερασπίζονταν την αθηναϊκή πολιτεία εναντίον του Σωκράτους: ο Καθηγητής Ηλίας Αναγνωστόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Ποινικών και Εγκληματολογικών Σπουδών (ΕΚΠΑ), Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και ο Δρ Αντώνης Παπαδημητρίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, ο οποίος δήλωσε στην συνέντευξη τύπου, που προηγήθηκε της εκδήλωσης, ότι ανέλαβε αυτόν τον ρόλο, γιατί είναι ο πιο δύσκολος, αλλά και γιατί πιστεύει αυτά που λέει. Την υπεράσπιση του Σωκράτους ανέλαβαν ο Michael Beloff, QC Δικηγόρος (Αγγλία) και ο Patrick Simon Δικηγόρος (Γαλλία).

Ο Αντώνης Παπαδημητρίου– με έντονα δημαγωγική διάθεση και δικηγορικό ταλέντο- έδωσε μεγάλο αγώνα για να καταδικάσει για δεύτερη φορά τον Σωκράτη. Η επιχειρηματολογία του απευθυνόταν πολύ περισσότερο στο κοινό, παρά στο δικαστικό σώμα. Μιλώντας στα ελληνικά, δημιούργησε ένα αφήγημα, στο οποίο ο Σωκράτης είναι ο πνευματικός ηγέτης των αντιδραστικών ολιγαρχικών στην Αθήνα (σαν να λέμε με σημερινούς όρους, ιδεολογικός πατέρας του φασισμού), ένας εχθρός της δημοκρατίας και φίλος της Σπάρτης.

Στηρίχθηκε στο γεγονός ότι τρεις μαθητές του ήταν οι Κριτίας Χαρμίδης, προδότες και  μέλη της δικτατορίας των 30,  την οποία εγκατέστησαν οι Σπαρτιάτες στην Αθήνα μετά την νίκη τους στον Πελοποννησιακό Πόλεμο το 404 πΧ. Γνωρίζοντας ο κατήγορος ότι στις μέρες μας μια κατηγορία περί ασέβειας των Θεών δεν είναι “πιασάρικη”, εστίασε την καταγγελία του στην ασέβεια προς τους Θεούς της πόλης, άρα στους Θεούς της Δημοκρατίας. Για να αντιπαρατεθεί με το σύμβολο Σωκράτης, χρησιμοποίησε ένα εξίσου ιερό σύμβολο, αυτό της δημοκρατίας. Και γνωρίζοντας πως η θανατική καταδίκη χτυπάει άσχημα, προσπάθησε και να ρίξει τις ευθύνες στην αλαζονεία του Σωκράτη, που δεν διαπραγματεύθηκε σωστά την ποινή του, που αντί να ζητήσει να του επιβληθεί πρόστιμο, ζήτησε να του χορηγηθεί μισθός. Αφετέρου, ο κ. Παπαδημητρίου δήλωσε πως αν ήταν στο χέρι του η ποινή του φιλοσόφου, θα τον έστελνε σε εξορία στην Σπάρτη (αφήνοντας μία ακόμα μπηχτή για την υποτιθέμενη φιλία του Σωκράτη στους Σπαρτιάτες).

Πρέπει εδώ να αποκαταστήσουμε μία ιστορική πραγματικότητα. Ο Αλκιβιάδης- αν και τον συνδέουν οι κατήγοροι με τους 30- δεν είχε καμία σχέση με αυτό το καθεστώς. Μάλιστα, ενώ οι 30 ήταν φίλοι της Σπάρτης, ο Αλκιβιάδης- ο καλύτερος στρατηγός που ανέδειξε η Αθήνα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο- εξοντώθηκε από αυτούς με τη λήξη του πολέμου. Προφανώς, ο κ. Παπαδημητρίου τον ανέφερε ως προδότη, επειδή αποσκίρτησε στην Σπάρτη κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά από παραδρομή άφησε να διαφανεί ότι ήταν μέλος της ομάδας των Τριάκοντα Τυράννων. Το θέμα είναι ότι ο Αλκιβιάδης πήγε με τους Σπαρτιάτες, αλλά στη συνέχεια γύρισε πίσω στην Αθήνα και κέρδισε αρκετές νίκες για τους Αθηναίους, μέχρι να χάσει ξανά την εμπιστοσύνη τους και να διωχθεί από αυτούς. Πάντως, στην τελευταία φάση του πολέμου οι Σπαρτιάτες τον έβλεπαν σαν απειλή και όχι σαν σύμμαχο .

Ο δεύτερος κατήγορος, ο κ. Αναγνωστόπουλος, δεν είχε μία τόσο δυνατή αγόρευση. Περισσότερο ακαδημαϊκού χαρακτήρα ανάλυση, κουραστική, με ελάχιστη πειστικότητα και στα αγγλικά. Επίσης, χρησιμοποίησε ένα ακραία λαϊκιστικό επιχείρημα, όταν υποστήριξε ότι στην αρχαία Αθήνα δεν υπήρχε ανάγκη για ατομικά δικαιώματα (όπως αυτό της ελευθερίας λόγου και της προσωπικής πίστης) διότι την εξουσία την είχε ο λαός στα χέρια του.

Από την πλευρά των συνηγόρων υπεράσπισης, πολύ καλή εντύπωση μου έκανε ο Γάλλος, ο οποίος μάλλον ήθελε να αποδείξει πως αν ο ίδιος είχε αναλάβει την υπεράσπιση του αρχαίου φιλοσόφου, οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν θα τον είχαν καταδικάσει. Ο μεσιέ Patrick Simon κατέρριψε το επιχείρημα της αθεΐας του Σωκράτη, τονίζοντας ότι πίστευε στην αθανασία της ψυχής. Και μάλιστα, ενδόμυχα, βιαζόταν να πεθάνει, όπως λέει ο υπερασπιστής του, προκειμένου να περάσει στην πνευματική σφαίρα της ύπαρξης. Και αυτός, ίσως, ήταν ο λόγος που υπερασπίσθηκε τόσο άθλια τον εαυτό του. Παράλληλα, ο Σωκράτης έπεσε θύμα του χλευαστικού του χαρακτήρα. Ως μη δημοκράτης προκαλούσε την αθηναϊκή δημοκρατία να τον καταδικάσει, για να αποδείξει με το παράδειγμά του πόσο κακό είναι το συγκεκριμένο σύστημα. Ο δικηγόρος κάλεσε τους Αθηναίους πολίτες να αποδείξουν την αξία της δημοκρατίας, κηρύσσοντάς τον αθώο. Επίσης, ο κ. Simon υποστήριξε ότι δεν υπάρχει νόμος εναντίον της αθεΐας, ενώ τόνισε πως η θρησκεία δεν μπορεί να συγχέεται με το κράτος. Αυτό άλλωστε μας διδάσκουν 24 αιώνες λαθών. Επίσης, δηλώνει ότι ο Σωκράτης δεν αρνείται τους Θεούς της πόλης, απλά διδάσκει με τον τρόπο του ότι πρέπει να αποδίδουμε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ.

Ο βρετανός δικηγόρος Michael Beloff, QC υποστήριξε επίσης ότι δεν υπήρχε νόμος περί αθεΐας. Υπάρχει επίσης παραδοξότητα στην κατηγορία ανάμεσα στην αθεΐα και στην κατηγορία για εισαγωγή νέων θεοτήτων. Επίσης, δήλωσε ότι δεν μπορεί να κατηγορηθεί ο δάσκαλος αν κάποιοι μαθητές του προσχώρησαν σε αντιδραστικές θέσεις.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ!

Μετά το πέρας της ακροαματικής διαδικασίας οι δικαστές αποσύρθηκαν και αποφάσισαν. Στο μεταξύ το κοινό μπορούσε να διαλέξει αθώος ή ένοχος. Όταν μετά από μισή ώρα οι 10 δικαστές επέστρεψαν, μας ανακοίνωσαν την απόφασή τους: 5 τον έκριναν ένοχο και 5 αθώο. Ως εκ τούτου, ο Σωκράτης αθωώνεται.

Το πέντε- πέντε δείχνει αρκετά ύποπτο. Στην τεκμηρίωση πάντως των αποφάσεων τους, οι δικαστικοί που αποφάσισαν την καταδίκη του Σωκράτη, δεν κινήθηκαν στο ίδιο μήκος κύματος με τον κατήγορο. Ενώ ο Παπαδημητρίου προσπάθησε όσο μπορούσε να στήσει ένα ορθολογικό επιχείρημα, οι δικαστές τεκμηρίωσαν με μάλλον ανορθολογικό τρόπο τις καταδικαστικές τους αποφάσεις, θέλοντας ίσως να δικαιώσουν την οπτική πολλών αναλυτών της αρχαιότητας, που βρίσκουν ότι υπάρχει πολύ παράλογο στους γεννήτορες του ορθού λόγου. Έτσι η επιμονή τους ήταν ότι το να προσβάλλεις τους Θεούς της πόλης είναι επικίνδυνη για τη δημοκρατία και για την πατρίδα. Γιατί αν φύγουν οι πολιούχοι Θεοί, η δημοκρατία καταστρέφεται.

Από αυτή την άποψη, η ενοχή του Σωκράτη είναι ότι διώχνει τους Θεούς κι έτσι καταστρέφει τη δημοκρατία. Αν όμως στηρίζουμε τη δημοκρατία, επειδή είναι το πιο λογικό πολίτευμα, πώς καταδικάζουμε κάποιον με ένα τόσο ανορθολογικό και μεταφυσικό επιχείρημα.

Η Άννα Ψαρούδα Μπενάκη, που ήταν μέσα στους δικαστές που καταδίκασαν τον Σωκράτη, εισέπραξε την γκρίνια του κοινού. Αυτό μάλλον οφείλεται στην πολιτική της ιδιότητα. Και ως πολιτικός, όταν είδε τις αντιδράσεις, έκανε την κωλοτούμπα. Καταδικάζω μεν τον Σωκράτη, διότι διώχνει τους Θεούς, αλλά όχι και σε θάνατο. Είπαμε… Ένας άλλος δικαστής, έδειξε ακόμα μεγαλύτερη ικανότητα στην τέχνη της κωλοτούμπας. Δήλωσε ότι καταδικάζει το Σωκράτη με βάση τους νόμους της αρχαιότητας, αλλά με βάση τις αξίες και τα ιδανικά του σύγχρονου κόσμου, ο Σωκράτης είναι αθώος. Τα επιχειρήματα των δικαστών που καταδίκασαν τον Σωκράτη ήταν τόσο αδύναμα, ώστε ένας από τους πέντε υποστηρικτές της αθωότητάς του, ο Βασίλειος Ρήγας, πρώην Αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου, να δηλώσει ότι δεν χρειάζεται να πει τίποτα υπέρ του Σωκράτους: τα είπαν όλα γι’ αυτόν τα επιχειρήματα αυτών που τον καταδίκασαν!

Το κοινό πάντως δεν παγιδεύθηκε στα τεχνάσματα των αντισωκρατικών και αθώωσε με μεγάλη πλειοψηφία τον αρχαίο φιλόσοφο. 584 ψήφισαν υπέρ της αθωότητας του Σωκράτη και 282 υπέρ της ενοχής του. Μεγάλη -αν και αναμενόμενη– δικαίωση για τον  φιλόσοφο.

Πάντως, υπήρχαν επιχειρήματα που θα μπορούσαν να τονισθούν ακόμα περισσότερο. Για παράδειγμα το γεγονός ότι ο Σωκράτης είχε πολεμήσει εναντίον των Σπαρτιατών και των Θηβαίων σε μάχες (άρα τι προδότης ήταν;). Αυτό ακούστηκε, αλλά ελάχιστα.

Ακόμη, οι υπερασπιστές θα μπορούσαν να τονίσουν ότι το ιερό σύμβολο της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας είναι αρκετά εξιδανικευμένο. Η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία με τα σημερινά δεδομένα δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατία, εξαιτίας των μεγάλων αποκλεισμών- δεν είχαν δικαίωμα ψήφου οι γυναίκες και οι μέτοικοι και για ένα διάστημα οι Αθηναίοι που ο ένας γονιός τους δεν ήταν βέρος Αθηναίος. Επίσης, αυτή η άμεση δημοκρατία αποδείχθηκε δυσλειτουργική για την διαχείριση του πολέμου και υπεύθυνη για πολλές λάθος αποφάσεις των Αθηναίων. Αυτός θεωρείται από αρκετούς ιστορικούς βασικός λόγος για την ήττα των Αθηναίων στον πελοποννησιακό πόλεμο (αν και κατά τον Μπροντέλ, η ήττα των Αθηναίων οφείλεται βασικά στο περσικό χρήμα που έρεε αφειδώς στους Σπαρτιάτες, για να αποδυναμωθεί η Αθήνα). Επομένως, όπως αποδομήθηκε ηθικά ο Σωκράτης από τους κατηγόρους, θα μπορούσε να αποδομηθεί ηθικά και η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία.

Τέλος πάντων, αφού αθωώθηκε ο Σωκράτης, τέλος καλό όλα καλά. Όχι ότι άλλαξε κάτι επί της ουσίας, αλλά νιώθεις καλύτερα, βλέποντας κάτι που το πιστεύεις βαθιά ως μεγάλη αδικία, να επικυρώνεται και σε μία αναπαράσταση δίκης. Είναι κάτι σαν… κάθαρση, με όρους Αριστοτέλη, του μαθητή δηλαδή του Πλάτωνα, που ήταν μαθητής του Σωκράτη.

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΣΩΜΑ

Δικαστές:

Λόρδος Richard Aikens: Δικαστής, μέλος του Εφετείου της Αγγλίας και της Ουαλίας (Αγγλία)
Sophie-Caroline De Margerie: Δικαστής στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (Γαλλία)
Pierre Delvolvé: Μέλος της Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών (Γαλλία)
Stephan Gass: Αντιπρόεδρος του Εφετείου της Ελβετίας (Ελβετία)
Δρ Giusep Nay: πρώην Πρόεδρος του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Ελβετίας (Ελβετία)
Loretta Preska: Πρόεδρος του Αμερικανικού Περιφερειακού Δικαστηρίου της Νότιας Περιφέρειας της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ)
Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη: Ακαδημαϊκός, Ομότιμη Καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου, Πρώην Πρόεδρος της Βουλής
Βασίλειος Ρήγας: πρώην Αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου (Ελλάδα)
Σερ Stephen Sedley: Μέλος του Εφετείου της Αγγλίας και της Ουαλίας (Αγγλία)
François Terré: Μέλος της Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών (Γαλλία)
Καθηγητής Harm Peter Westermann: Καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν (Γερμανία)

Υπέρ Σωκράτους:
Michael Beloff, QC: Δικηγόρος (Αγγλία)
Patrick Simon: Δικηγόρος (Γαλλία)

Υπέρ Αθηναίων:
Καθηγητής Ηλίας Αναγνωστόπουλος: Αναπληρωτής Καθηγητής Ποινικών και Εγκληματολογικών Σπουδών (ΕΚΠΑ), Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω (Ελλάδα)
Δρ Αντώνης Παπαδημητρίου: Δικηγόρος, Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση (Ελλάδα)

Γιώργος Σμυρνής