Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη- Πατρίς και θρησκεία εναντίον οικογένειας!

Ένα από τα σημαντικότερα έργα της αρχαιοελληνικής δραματουργίας, ένας θίασος με σημαντικός ονόματα και μία περιοδεία με σταθμούς σε όλη την Ελλάδα. Η Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη, έκανε πρεμιέρα στο Θέατρο Βράχων του Βύρωνα και συνεχίζει το ταξίδι.

Ο Ευριπίδης έγραψε ένα έργο πολιτικό σε μεγάλο βαθμό. Ως άνθρωπος που έζησε τον Πελοποννησιακό πόλεμο, την παρακμή και τις θυσίες της Αθήνας, για να τα βγάλει πέρα μέσα από αυτήν την πολυμέτωπη στρατιωτική περιπέτεια, τις κοινωνικές, πολιτικές και θεσμικές ανατροπές που υπέστη, προσπαθεί να αποτυπώσει την ζοφερή εμπειρία στο μύθο της Ιφιγένειας.

Διάβασε, λοιπόν, τον μύθο με πολιτικούς και στρατιωτικούς (και μιλιταριστικούς- ιμπεριαλιστικούς) όρους. Ο στρατός είναι σκληρό πράγμα κι εξίσου σκληρό πράγμα είναι ο όχλος. Η εξουσία απαιτεί φιλοδοξία απόλυτη και δέσμευση πάνω σε αυτήν την φιλοδοξία. Ακόμη κι αν κάποιος βάλει κάποια άλλη αξία πιο πάνω από την φιλοδοξία τη δική του και της μάζας που ηγείται, έχει μπει σε ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή. Οι Θεοί είναι σκληροί. Οι άνθρωποι ακόμα σκληρότεροι. Άλλωστε, όπως βλέπουμε και στις Τρωάδες, η οπτική του Ευριπίδη για τον Τρωικό Πόλεμο, είναι τόσο φιλελληνική, όσο και του Σαίξπηρ στον Τρωίλο και Χρυσηίδα (δηλαδή καθόλου!)

Ο Αγαμέμνονας λαμβάνει χρησμό ότι πρέπει να θυσιάσει την κόρη του, για να έρθει ούριος άνεμος στα πλοία των Αχαιών που έχουν καθηλωθεί στην Αυλίδα. Η ηθική προσέγγιση του διλήμματος από τον συγγραφέα θέτει σε αντιπαράθεση τα πολιτικοστρατιωτικά συμφέροντα των Αχαιών και την θρησκεία με ένα άλλο ιερό, αυτό της πατρότητας και της οικογένειας. Δίνοντας έμφαση στο ανθρωπιστικό στοιχείο, ο Ευριπίδης, μέσα σε μία επικαιροποιημένη για τα δεδομένα της εποχής του πολιτικοποίηση του μύθου, όπου παρουσιάζει τα αδιέξοδα του μιλιταρισμού, της δημαγωγίας και της κυριαρχίας του όχλου,  μας παρουσιάζει την Ιφιγένεια ως ένα αθώο θύμα και την Κλυταιμνήστρα μία αγανακτισμένη μητέρα.

Όμως τραγικός ήρωας είναι και ο Αγαμέμνονας, ένας ηγέτης σε αδιέξοδο, που παρασύρεται από το οργισμένο στρατιωτικό κύμα και δεν μπορεί να σώσει το παιδί του. Αν δοκιμάσει να γλιτώσει την Ιφιγένεια, οι λαοπλάνοι και δημαγωγοί (Οδυσσέας και Κάλχας) θα σπρώξουν την οργή του συνόλου πάνω στον Αγαμέμνονα, ο οποίος θα φανεί ανεπαρκής ως ηγέτης και θα ποδοπατηθεί από άλλους, πιο σκληροπυρηνικούς ηγέτες. Η Τροία πρέπει να πέσει με κάθε τίμημα- τα τιμήματα τα θέτουν οι Θεοί, που έχουν προαποφασίσει το θάνατο της Τροίας, αλλά και τη θυσία της Ιφιγένειας.

Πάντως, η Άρτεμις δεν αποδεικνύεται τόσο σκληρή όσο οι άνθρωποι. Στο τέλος γλιτώνει την κόρη του Αγαμέμνονα, βάζοντας στη θέση της ένα ελάφι για σφάγιο. Ο από μηχανής Θεός σε αυτό το έργο του Ευριπίδη εμφανίζεται μέσα από την περιγραφή και όχι στην σκηνή. Ίσως ο Ευριπίδης να θέλει να το αφήσει ανοιχτό το θέμα αν θυσιάστηκε ή όχι πραγματικά η Ιφιγένεια, για να εξηγήσει την εκδίκηση της Κλυταιμνήστρας ενάντια στον Αγαμέμνονα. Η οργισμένη μάνα δεν πιστεύει τα όσα της αφηγούνται, καθώς δεν τα έχει δει με τα μάτια της και θεωρεί ότι αυτά είναι ψέματα, για να την παρηγορήσουν. (Ένα σχόλιο ίσως και του επηρεασμένου από τους αγνωστικιστές σοφιστές Ευριπίδη απέναντι στις αφηγήσεις για θαύματα, που δύσκολα γίνονται πιστευτές με ορθολογικά κριτήρια.) Η Κλυταιμνήστρα πιστεύει ότι έχει σκοτωθεί η Ιφιγένεια και αυτός είναι ο λόγος που εξοντώνει μετά από 10 χρόνια τον άντρα της.

Ως προς τις ερμηνείες της παράστασης του Μαμουλίδη, ξεχώρισα την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Κλυταιμνήστρα), την Ιωάννα Παππά (Ιφιγένεια), τον Στέλιο Μάινα (Αγαμέμνονας) και τον Μηνά Χατζησάββα (πρεσβύτης). Πολύ καλή ήταν και η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου (άγγελος), που ήταν η πιο “φευγάτη” νότα της παράστασης. Ο Γιάννης Στάνκογλου, ως Αχιλλέας, δεν μου άρεσε και βρήκα κάπως ρηχό το παίξιμό του για ένα ποιητικό κείμενο, ενώ αδιάφορος ήταν ο Άγγελος Μπούρας (Μενέλαος). Η σκηνογραφία ήταν μοντέρνα και εντός θέματος, αλλά δεν έθελξε με την πρωτοτυπία της. Τα πολιτικά θέματα της παράστασης αναδείχθηκαν μέσα από την σκηνοθεσία, ενώ βγήκε και κάποιο χιούμορ μέσα από μία σκληρή τραγωδία. Όμως, δεν αναδείχθηκαν σε μεγάλο βάθος τα συναισθήματα και οι χαρακτήρες, ενώ οι σκηνοθετικές εικόνες δεν έδειχναν σπουδαία έμπνευση.

Η μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα, με τα τραγούδια που ερμήνευσε με την γλυκιά φωνή της η Ρίτα Αντωνοπούλου, έδινε μία σύγχρονη νότα στην παράσταση, αλλά από την άλλη έδειχνε και λίγο εκτός θέματος. Και γενικά, ο χορός (κομμάτι του οποίου ήταν αυτά τα τραγουδιστικά μέρη), έδειχνε τελείως αποκομμένος συναισθηματικά από το μεγάλο αυτό δράμα, που εκτυλισσόταν, σαν να έχει πάρει παραισθησιογόνα.

Σε γενικές γραμμές, η παράσταση “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” ικανοποίησε, αλλά δεν εντυπωσίασε. Υπάρχουν ποιοτικοί ηθοποιοί σε ένα σπουδαίο κείμενο, με μια φρέσκια ματιά, αλλά υστερεί σε κάποιες λεπτομέρειες, που θα έκαναν την διαφορά. Πάντως, ήταν πρεμιέρα και σίγουρα θα βελτιωθεί το αισθητικό αποτέλεσμα στην διάρκεια των παραστάσεων.

Γιώργος Σμυρνής

Δείτε το πρόγραμμα της περιοδείας 
Αγοράστε εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις