Γιάννης Κακλέας: -Ο Αριστοφάνης δεν είναι συντηρητικός! Δεν φοβάται τίποτα και πάλλεται από επιθυμία για ζωή!

Ο πετυχημένος θεατρικός σκηνοθέτης ομολογεί ότι και στους «Όρνιθες» συνεχίζει να δουλεύει μαξιμαλιστικά και εικονοπλαστικά, ενσωματώνοντας στο θέατρο επιρροές από άλλα είδη τέχνης και ιδίως το αγαπημένο του σινεμά. Και μας μιλάει για τις ιδιαιτερότητες της παράστασης που ανεβάζει, τις επιρροές του από τους Ταρκόφσκι και Τρυφώ, ενώ μας εξηγεί γιατί όλοι αυτοί που παρουσιάζονται σαν «νέοι Αριστοφάνηδες», είναι τελείως λάθος να συγκρίνονται με τον μεγάλο αυτό συγγραφέα.

-Ανεβάζετε τους Όρνιθες του Αριστοφάνη. Μιλήστε μου για τις ιδιαιτερότητες της παράστασης σας.
Οι Όρνιθες είναι μία συνέχεια μίας έρευνας που κάνω για τον Αριστοφάνη, στην οποία έχω ως στόχο να ανακαλύπτω σαν παλίμψηστο τον ποιητή Αριστοφάνη. Αυτό άρχισε με τους Βατράχους, μετά με τους Όρνιθες, που τους είχα ξανακάνει πριν 20 χρόνια και στη συνέχεια με την Λυσιστράτη. Η ιδιομορφία στους Όρνιθες είναι η σύγκρουση δύο κόσμων- ενός μαυρόασπρου κόσμου, απάνθρωπου, σκληρού, μη δημοκρατικού κι ενός κόσμου της φαντασίας, της επιθυμίας και του έρωτα. Η παράσταση χωρίζεται στον μαυρόασπρο κόσμο με ένα τραγούδι της Λόρι Άντερσον, όπου εξερευνούμε την επιστημονική φαντασία αλλά σε ένα άγονο σύμπαν και σε μία επιθυμία φαντασμαγορική, όπου εμφανίζονται οι άνθρωποι πουλιά και μεταφέρουν τον κόσμο της ουτοπίας παρόντα στην σκηνή.

-Είναι ένα έργο ουτοπίας οι Όρνιθες;
Είναι έργο επιθυμίας. Κι η Ουτοπία τι είναι; Ο πόθος δημιουργίας ενός χώρου είτε στην φαντασία, είτε στο όνειρο, όπου εκεί θα πραγματοποιηθούν οι επιθυμίες, αυτά που σου έχουν στερήσει και αυτά που είναι πέρα από τα όρια σου. Αυτά που σου έχουν στερήσει είναι κοινωνικού περιεχομένου. Αυτά που είναι πέρα από τα όρια σου, έχουν να κάνουν με τη μεταφυσική και με την αντίληψη ότι είμαστε σε μια βρεφική ηλικία μυαλού και σώματος. Είμαι αρκετά επηρεασμένος από τον Στάλκερ του Ταρκόφσκι, μία ταινία στην οποία ένας οδηγός κατευθύνει τους ανθρώπους στο δωμάτιο της επιθυμίας τους. Για μένα ο Ταρκόφσκι υπήρξε οδηγός σε αυτήν την παράσταση. Επίσης, η παράσταση διαδραματίζεται σε έναν εγκαταλελειμμένο χώρο τέχνης, που λειτουργεί σαν βιότοπος. Μία άλλη επιρροή μου είναι το Φαρενάιτ 451 του Τρυφώ. Το έργο συμβαίνει λίγο μετά το σήμερα.
Στους Όρνιθες ο Αριστοφάνης δεν αερολογεί. Δημιουργεί μία ουτοπία, αλλά μία πραγματοποιήσιμη ουτοπία, που δεν θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο, από μία παράφραση της Πολιτείας του Πλάτωνα, μίας ιδανικής πολιτείας φιλοσόφων.

-Είναι συντηρητικός ο Αριστοφάνης;
Κάθε άλλο. Ο Αριστοφάνης είναι ένας επιθετικός «κωλόγερος», που έχει σιχτιρίσει τα πάντα, δεν φοβάται τίποτα, βρίζει τους πάντες και τα πάντα, επιθυμεί σαν έφηβος και είναι πολύ ερωτικός, σαν ένα ζωώδες στοιχείο. Είναι ένας συγγραφέας που πάλλεται από επιθυμία για ζωή. Ο Αριστοφάνης κατάγεται από την ευγονική παράδοση. Γράφει σατιρικά δράματα και κωμωδίες που είναι βασισμένα στις τελετές της γονιμοποίησης. Άρα είναι άκρως ερωτικός συγγραφέας. Πώς μπορεί ένας τέτοιος συγγραφέας να είναι συντηρητικός. Είναι συντηρητικός, όταν οι τάχα μου δήθεν μου νεωτεριστές και δημοκράτες, με όπλο την δημαγωγία, προσπαθούν να καταλύσουν τα πάντα και μάλιστα αρχέτυπες σκέψεις και τρόπους ζωής, που ο Αριστοφάνης τις θεωρεί ιερές.

-Έχετε κάνει και την μετάφραση του έργου. Τι αποκομίσατε από αυτή την διαδικασία; Έχετε ξαναμεταφράσει κάποιο έργο;
Έχω μεταφράσει κάποια έργα, όπως του Πίντερ, του Φούγκαρτ. Γενικά τα πειράζω τα κείμενα. Στην ουσία μεταφράζω για να σκηνοθετήσω. Και στη Λυσιστράτη το ίδιο έκανα. Πείραξα αρκετά το κείμενο του Μύρη. Στους Όρνιθες βασίστηκα σε κείμενα και μεταφράσεις φιλολόγων και, επειδή πείραξα τις ενότητες και τα εσωτερικά στοιχεία, έκανα μία ελεύθερη απόδοση, που νομίζει ότι αποδίδει το πνεύμα της σκηνοθεσίας, δηλαδή αυτή τη σύγκρουση των δύο κόσμων.
Εκείνο που ξέρω για τον Αριστοφάνη, από τη μελέτη που έχω κάνει, είναι ότι πρόκειται για έναν μυστικό συγγραφέα. Έχει πειραχθεί μέσα στα χρόνια. Όσο ξύνεις το κείμενο του Αριστοφάνη, τόσο βρίσκεις από κάτω άλλου τύπου αναφορές και κείμενα. Είναι ένας συγγραφέας που βασίζεται ιδιαίτερα στην σάτιρα των τραγικών συγγραφέων και είναι ιδιαίτερα γνώστης της δραματολογίας της εποχής του. Αυτό τον κάνει ακόμα πιο μυστικό. Έχει ιδιαίτερα ποιητικά χορικά, των οποίων το νόημα μπορεί να ανακαλύψει κανείς μέσω των παραβολών και των μύθων που χρησιμοποιεί. Είναι ένας δύσκολος συγγραφέας. Εκείνο με το οποίο διαφωνώ κάθετα, είναι ότι τον πειράζουν με την έννοια της επικαιροποίησης- δηλαδή τον κάνουν επιθεωρησιογράφο. Είναι το μεγαλύτερο έγκλημα που μπορείς να κάνεις πάνω στον Αριστοφάνη. Πιστεύω ότι έχει κακοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, με την έννοια ότι πιστεύουν πως αν βομολοχήσουν λίγο παραπάνω ή αν παίξουν με τα γεννητικά τους όργανα ή αν καυτηριάσουν κάποιον αν είναι χοντρός, αδύνατος, ψηλός ή γκέι, νομίζουν ότι αναδεικνύουν το πνεύμα του Αριστοφάνη. Ο Αριστοφάνης είναι πολύ πέρα από αυτά. Αν θέλουν να το κάνουν αυτό, ας το κάνουν και στον Ευριπίδη. Ας το κάνουν και στον Αισχύλο. Δεν είναι πιο ιερή η τραγωδία από την κωμωδία. Ίσα- ίσα! Η κωμωδία του Αριστοφάνη ειδικά περιέχει μία σύνθεση κειμένων, που κάνουν το όλο πράγμα να είναι δύσκολο, γιατί αγγίζει τα όρια ενός είδους χαμένου ουσιαστικά, δηλαδή του σατιρικού δράματος, για το οποίο δεν έχουμε ενδείξεις, πέρα από τον Κύκλωπα του Ευριπίδη.

-Γιατί πολλοί σύγχρονοι κωμικοί ανακηρύσσονται νέοι Αριστοφάνηδες, ενώ δεν υπάρχει αντίστοιχα για παράδειγμα ένας νέος Αισχύλος;
Σωστά, σωστά. Δεν έχουμε νέο Αισχύλο. Θα είχε ενδιαφέρον να είχαμε ένα νέο Αισχύλο. Δεν τολμάει κανείς να το πει, γιατί θα γίνει ρεζίλι. Ενώ με τον Αριστοφάνη, έχει καθιερωθεί η άποψη ότι είναι ένας σατιρικός συγγραφέας. Έχουνε μπερδέψει τα μπούτια τους, κατά την γνώμη μου! Πραγματικά, δεν γνωρίζουν τον Αριστοφάνη και μιλούν για νέους Αριστοφάνηδες. Θα μπορούσαν να πουν ένας νέος Σουρής ή ένας νέος Ψαθάς, με την έννοια της κωμωδίας και της σάτιρας. Ο Αριστοφάνης είναι κάτι παραπάνω από αυτό. Είναι ένας βαθύς ποιητής, που έρχεται από άλλου τύπου πολιτισμού μοντέλα. Ξεχνάμε πολλές φορές ότι ο Αριστοφάνης δεν έγραψε σε μία ορθόδοξη χριστιανική κοινωνία. Είχαν άλλη θρησκεία, άλλη ηθική κι ακόμα άλλο σώμα, άλλον ερωτισμό. Κι όποτε ανατρέχω στον Αριστοφάνη, γίνομαι πιο πλούσιος, γιατί έρχομαι σε επαφή με μια πολύτιμη χαμένη ποιότητα, η οποία κινδυνεύει να εξαφανισθεί στο χρόνο.

-Γιατί επιλέξατε τη μουσική του Χατζιδάκι από την παράσταση για τους Όρνιθες του Κουν και δεν χρησιμοποιήσατε μία καινούρια μουσική;
Η μουσική του Χατζιδάκι είναι το ίδιο το έργο. Είναι σαν αυτός ο άγιος άνθρωπος, που λέγεται Χατζιδάκις- γιατί τον θαυμάζω- να έπιασε καθαρά κατά τη γνώμη μου την αίσθηση, το νόημα και το ρυθμό του έργου και να αποτύπωσε τον αισθησιασμό, την ελαφράδα και ταυτόχρονα και την βαθιά επιθυμία για το όνειρο. Έχω ξανακάνει Όρνιθες με μουσική του Πλάτωνα Δημιτσάκη, που ήταν εξαιρετική επίσης. Όμως, αυτή τη φορά ήθελα να παντρέψω το κείμενο του Αριστοφάνη με τη μουσική του Χατζιδάκι, γιατί έτσι θα ολοκληρωνόταν η αίσθηση που έχω για τους Όρνιθες. Η μουσική του Χατζιδάκι έχει αποσπαστεί πια από την παράσταση του Κουν. Έγινε από μόνη της μία μουσική που καθρεφτίζει τους Όρνιθες και την ιδέα των Ορνίθων πέρα από κάθε παράσταση.

-Θα έχει ροκ στοιχεία η παράσταση;
Η παράσταση έχει όλα τα στοιχεία που έχω εγώ σαν σκηνοθέτης. Φυσικά, έχει ροκ στοιχεία, έχει και πάρα πολύ δυνατό θίασο. Έχει ένα δίδυμο εκπληκτικό, τον Βασίλη Χαραλαμπόπουλο και τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο. Έδεσαν πολύ ωραία. Έχει έναν πολύ καλά γυμνασμένο χορό, από τον Κυριάκο Κοσμίδη. Σκηνικά και κοστούμια από τον Μανώλη Παντελιδάκη. Η παράσταση έχει μία αίσθηση θεάματος. Είμαι εικονολάτρης, τι να κάνουμε; Αν αγαπάω κάτι στο θέατρο, αγαπάω την μείξη των τεχνών, το χορό, το σινεμά, τους ηθοποιούς, τα κοστούμια, τις ειδικές κατασκευές, τα ειδικά εφέ. Με γοητεύουν πάρα πολύ αυτά, γιατί με ταξιδεύουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι το αντίθετο δεν είναι όμορφο, δηλαδή το λιτό, το καθαρό, το μινιμαλιστικό. Γι’ αυτό υπάρχουν πολλοί σκηνοθέτες. Σε άλλους αρέσουμε, σε άλλους δεν αρέσουμε.

-Σας ανησυχεί το γεγονός ότι για το φετινό φεστιβάλ Αθηνών ανεβαίνουν πολλοί Αριστοφάνηδες;
Ίσως να παίζονται παραπάνω από όσο πρέπει. Νομίζω τον καταναλώνουμε τον ποιητή και σε λίγο δεν θα έχουμε τι να τον κάνουμε. Από την άλλη μεριά, πολλές είναι οι σκέψεις, ότι άμα ανεβάσεις Αριστοφάνη, θα έχεις εμπορική επιτυχία, θα έχεις κόσμο. Φοβάμαι, ότι ο κόσμος θα αρχίσει να τον απαρνιέται. Το μόνο θετικό είναι ότι υπάρχουν καλλιτέχνες που βλέπουν τον Αριστοφάνη με ένα νέο τρόπο κι αυτό ανανεώνει το είδος. Από εδώ και πέρα θα έχουν ενδιαφέρον οι παραστάσεις, που βλέπουν έναν Αριστοφάνη διαφορετικό.

-Για την επόμενη σεζόν τι ετοιμάζετε;
Ο Χειμώνας που έρχεται είναι αρκετά spooky, γιατί κάνω τα «Φαντάσματα» και τους «Δαίμονες». Κάνω το «Αχ, αυτά τα φαντάσματα», ένα εξαιρετικό έργο του Εντουάρντο ντε Φιλίπο. Είναι μία κωμωδία με δραματικά στοιχεία, με τον Βασίλη Χαραλαμπόπουλο στο θέατρο Βρετάνια. Είναι ένα αριστούργημα του ιταλικού θεάτρου, με έναν ωραίο θίασο. Και κάνω και τους «Δαίμονες» στο Παλλάς με την Άννα Βίσση σε μία μεγάλη παραγωγή, με 25 ηθοποιούς, 11 άτομα ορχήστρα. Μία ενδιαφέρουσα ροκ όπερα του Καρβέλα. Μία μεταφυσική χρονιά για μένα και να δούμε πώς θα καταλήξει. Θα είναι ένας γεμάτος Χειμώνας.