Αθανάσιος Διάκος- Η επιστροφή, της Λ. Κιτσοπούλου: Ο Διάκος κερατάς!

Ο μεγάλος ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης έρχεται στην εποχή μας και προσπαθεί να προσαρμοσθεί στις νέες ηθικές, κοινωνικές και τεχνολογικές πραγματικότητες μιας Ελλάδας, για την οποία θα θυσιαζόταν με έναν φρικτό θάνατο, αν δεν παρενέβαινε ο από μηχανής Θεός. Ταξιδεύει στο χρόνο, μαζί με τη μνηστή του Κρουστάλλω για να καταλήξει στην Αθήνα τού σήμερα.

Σε ένα έργο γραμμένο στο μεγαλύτερο μέρος του σε ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο, η Κιτσοπούλου πρωτοπορεί, αποδομεί, δημιουργεί με φαντασία και ακατάσχετη αθυροστομία. Όποιος έχει διαβάσει απομνημονεύματα και βιογραφίες για τους αγωνιστές της Επανάστασης του 1821, ξέρει καλά ότι έβριζαν πολύ πιο χοντρά από το βρισίδι που πέφτει στις παραστάσεις της Κιτσοπούλου. Δε νομίζω βέβαια ότι αυτό το ιστορικό δεδομένο έπαιξε κανένα ρόλο. Και παράσταση με θέμα την “Ακαδημία Αθηνών” να ανέβαζε η συγκεκριμένη σκηνοθέτης, το μπινελίκι θα έπεφτε σύννεφο.

Το έργο προσεγγίζει τον ήρωα- σύμβολο, με μία προσπάθεια απομυθοποίησης. Με δεδομένο όμως ότι ο από μηχανής Θεός και ταξίδι στο χρόνο είναι μυθικά στοιχεία, τίθεται το εξής ερώτημα: Κατά πόσον όμως μπορείς να βγάλεις το μύθο, χρησιμοποιώντας έναν άλλο μύθο; Αυτό ήταν το στοίχημα της Κιτσοπούλου, η οποία προσεγγίζει τον Διάκο μέσα από μία φεμινιστική ματιά (ως φαλλοκρατικό και σεξιστικό πρότυπο, που κακοποιεί χωρίς έλεος τη σύντροφό του).

Η  έγκυος μνηστή του Διάκου μεταλλάχθηκε από τα νέα ήθη του 21ου αιώνα, ενώ στο κάδρο μπαίνει προκλητικά ένας μελαψός Κούρδος ντελίβερι, που δουλεύει στο ψητοπωλείο του Διάκου. Η ιστορία κλείνεται ουσιαστικά σε ένα δωμάτιο, με αποτέλεσμα το εθνικό σύμβολο γίνεται σύμβολο δωματίου. Όλη η δράση εκτυλίσσεται στο σπίτι, είναι μία οικογενειακή υπόθεση απιστίας, γεγονός που στερεί στο νέο μύθο τη δυνατότητα να αντιπαρατεθεί συνολικά στον προηγούμενο μέσα από τις αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας.

Ο Διάκος κακοποιεί χωρίς έλεος τη σύντροφό του, η οποία τον έχει απατήσει με τον Κούρδο. Το παιδί είναι το Κούρδου.
Με στοιχεία, που πάνε να οδηγήσουν την ιστορία σε μία κωμωδία, ο Διάκος συναντιέται με τον εραστή της συντρόφου του και έρχεται σε διάλογο μαζί του. Ωστόσο, η Κιτσοπούλου θέλει να ωθήσει τα πράγματα στα άκρα. Η εγκυμοσύνη της γυναίκας θα γίνει κι αυτή μέσα στο σπίτι. (Ούτε αυτό δεν βγαίνει από αυτούς τους ασφυκτικούς τέσσερις τοίχους). Η γυναίκα χρειάζεται επειγόντως καισαρική. Ο Διάκος αναλαμβάνει να την πραγματοποιήσει, με τραγικά αποτελέσματα. Γυναίκα και βρέφος σφάζονται. Αυτό γίνεται επειδή είναι κακός χειρούργος ή ειδεχθής εγκληματίας; Δεν το ξέρουμε. Το έργο το αφήνει ανοιχτό.

Την προσπάθεια να βγουν ισχυρά ερεθίσματα, εμπνέει ο βίαιος θάνατος του πραγματικού Διάκου. Ο Γιάννος Περλέγκας μπαίνει στην σκηνή και κάνει, με λόγια γλώσσα, μία επιστημονική περιγραφή του ανασκολοπισμού (του τρόπου με τον οποίο θανατώθηκε ο Αθανάσιος Διάκος). Κι επειδή μιλάμε για θυσία, κάποια στιγμή εισβάλει στην σκηνή κι ένας εσταυρωμένος Χριστός.

Αυτό που κάνει η Κιτσοπούλου, είναι μία εκλαϊκευμένη θεατρική πρωτοπορία. Όλα τα υλικά του έργου της και τα νοήματά τους γίνονται εύκολα κατανοητά και από τον πιο αμύητο στα καλλιτεχνικά θεατή. Αλλά, επειδή θέλει να διαφοροποιηθεί, τα μεταχειρίζεται με πολύ σκληρούς τρόπους, δημιουργώντας δυνατά σοκ στο κοινό. Σε μεγάλο βαθμό πετυχαίνει τους στόχους της. Το έργο είναι έντονο και καταιγιστικό. Όμως μοιάζει να στερείται βάθους.

Πίσω από τα ισχυρά ηλεκτροσόκ και τα δυνατά ερεθίσματα, που προσφέρει αφειδώς το μεταμοντέρνο θέατρο, μοιάζει να λείπει κάποια ουσιαστική ανάγνωση των αντιφάσεων της εποχής, του ανθρώπου, της σημερινής Ελλάδας ή ακόμα και κάποια ανατροπή στον τρόπο που θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ιστορία μας. Εγκλωβισμένη στην εθιστική γραφή με ομοιοκαταληξία, η Κιτσοπούλου δεν καταφέρνει να απλώσει αρκετά τη δράση. Κι αφού η δράση είναι το έργο και το έργο είναι μία μεταμοντέρνα αλληγορία, το αποτέλεσμα είναι να περιορίζονται και οι ιδέες. Το όλο εύρημα περιορίζεται σε ένα ακραίο οικογενειακό δράμα (με κάποια στοιχεία μαύρης κωμωδίας), που χρησιμοποιεί το Διάκο, για να κάνει εντύπωση. Παράλληλα, το κείμενο δεν παρουσιάζει μεγάλη συνοχή στην ιστορία του, αλλά και στους διαλόγους, ενώ οι χαρακτήρες δείχνουν μικρό βάθος.

Ως προς τις ερμηνείες, η παράσταση είναι μία ωδή στο υποκριτικό ταλέντο του Νίκου Καραθάνου. Ο ηθοποιός διαπρέπει ως Αθανάσιος Διάκος της νέας Ελλάδας και της Λένας Κιτσοπούλου. Όλο το έργο είναι στημένο πάνω του. Καλή ήταν κι η ερμηνεία της Έμιλυ Κουλιανδρή, ως μοντέρνα έγκυος Κρουστάλω. Η ερμηνεία του Γιάννη Κότσιφα (ο Κούρδος) είχε ποιότητα, αλλά υπήρχαν σημεία που υιοθετούσε την καρικατούρα του αλλοδαπού.

Στο “Αθανάσιος Διάκος- η επιστροφή” η Κιτσοπούλου προσπάθησε να πραγματοποιήσει το όραμά της, χωρίς κανέναν περιορισμό. Το κείμενο είναι δικό της, όσο και η σκηνοθεσία. Συνολικά, το εγχείρημα αφήνει ανάμεικτα συναισθήματα. Είναι καταιγιστικό, αλλά όχι πάντα καλογραμμένο. Έχει δύναμη, αλλά υστερεί σε διεισδυτικότητα. Οι εικόνες της σκηνοθεσίας είναι ενδιαφέρουσες, αλλά το έργο στερείται συνοχής, ενώ οι ηθοποιοί είναι πολύ καλοί, για τους ρόλους που ερμηνεύουν.

Γιώργος Σμυρνής