Canto General του Μ. Θεοδωράκη- Αέρας ελευθερίας στο Ηρώδειο!

Το εμβατηριακό και αγωνιστικό Canto General, είναι ένα σπουδαίο χορωδιακό έργο, με το οποίο ο Θεοδωράκης μελοποίησε όχι κάποιον Έλληνα ποιητή, αλλά έναν Λατινοαμερικάνο, το νομπελίστα Πάμπλο Νερούντα. Η ορχήστρα που χρησιμοποιείται δεν είναι μεγάλη, αλλά για να ταιριάξει στον έντονο ρυθμό του συνθέτη, έχει πολλά κρουστά, αλλά λίγα πνευστά και έγχορδα. Το έργο βασίζεται στη χορωδία και στους δύο τραγουδιστές. Η Μαρία Φαραντούρη και ο Πέτρος Πανδής έχουν ταυτισθεί με το συγκεκριμένο έργο, όπως άλλωστε και ο μαέστρος Λουκάς Καρυτινός.

Εξάλλου, πρόκειται για ένα έργο σύμβολο, ταυτισμένο με τους πολιτικούς αγώνες για δημοκρατία και καλύτερες κοινωνικές συνθήκες. Οπότε, δεν θα μπορούσαν και οι ερμηνευτές να είναι άλλοι από αυτούς. Μολονότι τα χρόνια έχουν περάσει, το βάθος της φωνής της Φαραντούρη και ο ηλεκτρισμένος δυναμισμός του Πανδή κέρδισαν τις εντυπώσεις. Καλή ήταν η συνεργασία της χορωδίας της ΕΡΤ με αυτήν του Δήμου Αθηναίων, αν και σε κάποια σημεία οι φωνές δεν έβγαιναν τόσο δυνατά, όσο θα περίμενε κανείς, ενώ δυνατός ήταν και ο Λουκάς Καρυτινός στο ρόλο του μαέστρου. Από τα όργανα, κάποια κρουστά και πνευστά μου έκαναν εντύπωση, αλλά έτσι κι αλλιώς, το Canto General μοιάζει να υιοθετεί την γραμμή ότι το καλύτερο μουσικό όργανο είναι η ανθρώπινη φωνή.

Ως προς τις ίδιες τις συνθέσεις, τα κομμάτια που κάνουν την πιο ισχυρή εντύπωση είναι αυτά που έχουν την μεγαλύτερη ρυθμικότητα και ένταση. Αυτό είναι άλλωστε και το ταμπεραμέντο του Θεοδωράκη, που αποτυπώνεται μοναδικά σε αρκετά σημεία του Canto General. Στο έργο αυτό, που κέρδισε και τον Νερούντα, ο συνθέτης μοιάζει να βγάζει μία μουσική, η οποία δεν μένει μόνο στις ορχηστρικές και ελληνικές ρίζες του, αλλά ακούγεται συχνά σαν βέρα λατινοαμερικάνικη. Ο Μίκης κατάφερε να αποτυπώσει τη μουσική της ποίησης του Νερούντα και από αυτή την άποψη, ήταν πολύ ουσιαστική η επιλογή να τραγουδηθούν τα ποιήματα του Χιλιανού ποιητή αμετάφραστα.

Επειδή όμως το έργο δεν ανήκει μόνο στον Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και στην ποίηση του Νερούντα, τα αποσπάσματα του ποιητή στην αρχή κάθε κομματιού απαγγέλλονταν από τον ηθοποιό Τάσο Νούσια. Οι απαγγελίες του Νούσια, αλλά και η δύναμη της ποίησης του Νερούντα, τον οποίο ο Θεοδωράκης χαρακτηρίζει κορυφαίο ποιητή, που όμως κατάφερνε να είναι κατανοητός στον τελευταίο αγρότη, εντυπωσίασαν. Πολλές φορές χειροκροτήθηκε η ποίηση εξίσου με την μουσική- πράγμα που δεν είναι αυτονόητο, ιδίως από ένα κοινό που πηγαίνει στο Ηρώδειο, για να ακούσει μουσική. Η απόδοση της ποίησης του Νερούντα στα ελληνικά έγινε από τη Δανάη Στρατηγοπούλου.

Το Canto General, (Γενικό Τραγούδι) μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη το 1972 στο Παρίσι. Ο Πάμπλο Νερούδα, που ήταν την εποχή εκείνη Πρέσβης της Χιλής στη Γαλλία, ήταν παρών στις πρώτες πρόβες του έργου που έγιναν σε παρισινό στούντιο. Ένα χρόνο αργότερα, το 1973 το έργο προγραμματίστηκε να παρουσιαστεί στη Χιλή σε μια συναυλία αφιερωμένη στον αγώνα του ελληνικού λαού κατά της Δικτατορίας στην Ελλάδα, παρουσία του Σαλβαδόρ Αλλιέντε και του Πάμπλο Νερούδα. Η συναυλία αυτή δεν έγινε ποτέ, το πραξικόπημα του Πινοσέτ αιματοκύλησε τη Χιλή, ο Νερούδα ‘έφυγε’ και το έργο παρουσιάστηκε με τεράστια επιτυχία σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, και στην ελεύθερη Ελλάδα το 1975, σε συναυλίες αφιερωμένες στη μνήμη του Αλλιέντε, του Νερούδα και στον αγωνιζόμενο λαό της Χιλής, που πέρασαν στην ιστορία.

Είναι λίγα τα έργα που μπορούν να μας μεταφέρουν σε μία εποχή υψηλής πολιτιστικής δημιουργίας, αλλά και να μας δώσουν αισιοδοξία για το μέλλον- με την έννοια ότι η ελληνική κοινωνία εκείνης της περιόδου πέρασε πολύ δυσκολότερες καταστάσεις από τα όποια μνημόνια και παρ’ όλ’ αυτά όρθωσε το ανάστημα της, υπερνικώντας τα εμπόδια. Ίσως να μην υπήρχε καλύτερη περίοδος για να παιχτεί το Canto General και η αποθέωση που δέχθηκε ο δημιουργός του Μίκης Θεοδωράκης από το κοινό του κατάμεστου Ηρωδείου το αποδεικνύει!

Ήταν μία γλυκιά βραδιά, με τη δροσιά να επιστρέφει μετά τα κύματα του αφόρητου καύσωνα και μία συγκίνηση ανάμεικτη με ψήγματα αισιοδοξίας να μπαίνει στις ψυχές μας σαν βάλσαμο.

Γιώργος Σμυρνής