Γιάννης Καλαβριανός: Ο θάνατος του παππού μου με έκανε να σκεφτώ το «Γιοι και κόρες»

Η παράσταση πλέον ανεβαίνει στο Bios. Ο σκηνοθέτης και εμπνευστής της παράστασης Γιάννης Καλαβριανός μας παραχώρησε συνέντευξη, στην οποία μας δίνει περισσότερες πληροφορίες για το πρωτότυπο κι ασυνήθιστο κόνσεπτ της παράστασης του. Επίσης, μας κάνει λόγο για την ελληνική ιστορία, για τους ηλικιωμένους ανθρώπους που του είπαν τις ιστορίες και τον πόνο τους, αλλά και για το πόσο τραυματικό κι ανεπεξέργαστο είναι ακόμα στην Ελλάδα το τραύμα του Εμφυλίου. Παράλληλα, μας εξηγεί πώς ο θάνατος του παππού, του έδωσε την ιδέα γι’ αυτήν την παράσταση.

-Σκηνοθετείτε το έργο «γιοι και κόρες». Ποια είναι η ιδιαιτερότητα της παράστασης σεναριακά και σκηνοθετικά;
Ήδη το κείμενο (η δραματουργία) υπαγορεύει και την σκηνοθεσία. Είναι συγκεντρωμένες 85 συνεντεύξεις από ηλικιωμένους από όλη την Ελλάδα, τις οποίες μαγνητοσκοπήσαμε. Και κρατήσαμε αυτές που διαδραματίζονται παράλληλα με ένα γνωστό ιστορικό γεγονός. Όταν άρχισα να γράφω το έργο, ήδη έφτιαχνα κι ένα πολύ μεγάλο μέρος της σκηνοθεσίας. Η σκηνοθεσία βασίζεται στο πολύ απλό τέχνασμα οι ίδιοι οι αφηγητές να γίνονται και δρώντα πρόσωπα.

-Πώς σκεφτήκατε την ιδέα για αυτήν την παράσταση;
Η ιδέα του έργου μου ήρθε την βραδιά του θανάτου του παππού μου. Όταν πέθανε, συνειδητοποίησα ότι δεν είχα προλάβει να ακούσω τις ιστορίες της ζωής του. Κι επειδή ο ίδιος ήταν ένας από τους επιζώντες του τορπιλισμού της Έλλης, στον οποίο έχασε και την ακοή, συνειδητοποίησα ότι οι άνθρωποι των προηγούμενων γενεών έχουν ζήσει όλα αυτά τα σημαντικά γεγονότα, τα οποία εμείς απλά έχουμε διαβάσει κάπου. Με αυτήν την εκκίνηση αρχίσαμε να ρωτάμε τους ανθρώπους για παρόμοια γεγονότα και καταλήξαμε σε αυτήν την παράσταση.

-Τι ρωτούσατε τους ανθρώπους που παίρνατε συνέντευξη;
Τους ζητούσαμε να μας πουν την ιστορία της ζωής τους. Τόσο ανοιχτή ερώτηση. Χωρίς να υπαγορεύουμε χρόνο ή οτιδήποτε άλλο. Η κουβέντα μοιραία πήγαινε προς σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Η πλειοψηφία των ανθρώπων μας μίλησε για την κατοχή. Μία περίοδος, που αυτοί ήταν νέοι και ξεκινούσαν την ζωή τους. Κι αυτό το γεγονός τους τα τίναξε όλα στον αέρα. Κι από εκεί που ήταν 20χρονα παιδιά, βρέθηκαν στον πόλεμο, βρέθηκαν στο βουνό, χάσανε δικούς τους… Κι εμείς έχουμε την εικόνα ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι σαν σούπερ ήρωες κι ότι αυτοί οι άνθρωποι αντέχανε. Όμως δεν είναι έτσι. Είναι απλοί άνθρωποι, που η ιστορία τους τα έφερε έτσι, ώστε αναγκάστηκαν να σκληρύνουν πολύ.

-Μια κατάρα των Κινέζων είναι: «εύχομαι να ζήσεις σε ενδιαφέρουσα εποχή». Από τις συνεντεύξεις καταλήξατε ότι είναι όντως κατάρα να ζεις σε ενδιαφέρουσα εποχή;
Τι να πω. Μάλλον αυτές οι ενδιαφέρουσες εποχές, είναι ενδιαφέρουσες, γιατί είναι διαφορετικές- κάτι συμβαίνει. ΟΙ άνθρωποι που είναι προετοιμασμένοι γι’ αυτό το κάτι, θα συνεχίσουν. Αυτοί που θα πιαστούν εξ απήνης, θα δυσκολευθούν. Δεν ξέρω. Και τώρα δεν ζούμε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή; Βέβαια, τα ζητήματα μας δεν είναι ζωής και θανάτου. Όχι ότι δεν υπάρχουν και τώρα τέτοια φαινόμενα. Βλέπουμε ότι άνθρωποι καταλήγουν στην αυτοκτονία. Όμως τότε τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Τότε πραγματικά έτρεχες για να σωθείς. Για να σώσεις το παιδί σου.

-Τι συμπεράσματα βγάλατε από την εμπειρία της συγκεκριμένης παράστασης και το υλικό που συγκεντρώσατε;
Ότι οι μεγάλοι άνθρωποι έχουν μεγάλη ανάγκη να μιλήσουν. Οι μεγάλοι άνθρωποι βιώνουν μια τρομακτική μοναξιά. Η ελληνική κοινωνία δεν τους χρησιμοποιεί. Δεν τους ενσωματώνει. Δεν τους ακούμε. Δεν αισθανόμαστε τις ανάγκες τους. Οι πόλεις δεν είναι φιλικές για τους μεγαλύτερους ανθρώπους. Στην αρχή οι άνθρωποι αυτοί δυσκολεύονταν στις συνεντεύξεις, αλλά όσο μας εμπιστεύονταν, η γλώσσα τους έτρεχε. Συνολικά, σε σχέση με την θεματική, πάρα πολλοί μας μίλησαν για την κατοχή. Ήταν μια δύσκολη περίοδος, αλλά όλοι ελπίζανε σε κάτι- όλοι περίμεναν την απελευθέρωση. Ο εμφύλιος είναι η περίοδος που πέφτει το μαύρο σκοτάδι. Όλοι απέφευγαν να μας μιλήσουν γι’ αυτήν την περίοδο. Είναι μάλλον μια περίοδος που δεν την έχουμε επεξεργασθεί κι έχουμε προτιμήσει να την κουκουλώσουμε, μάλλον γιατί είναι πολύ επώδυνη.

-Έχουν όμως βγει πάρα πολλές ταινίες για τον Εμφύλιο.
Μέχρι την Μεταπολίτευση είχαμε την πλευρά των δεξιών. Μετά την μεταπολίτευση είχαμε την ερμηνεία της ιστορίας κυρίως από την μεριά των αριστερών. Αλλά, δεν έχουμε επεξεργασθεί τα γεγονότα αντικειμενικά. Δεν είναι όπως στην Γερμανία, όπου το ζήτημα του ναζισμού το ξέρει κι ένα παιδάκι. Και η επιστημονική καταγραφή είναι μεροληπτική. Η καταγραφή της ιστορίας του εμφυλίου εξαρτάται από το πού προέρχεται ο ιστορικός. Ενώ συνήθως οι ιστορικοί είναι αμερόληπτοι, εκεί καταλαβαίνεις ότι είναι μια περίοδος που τα πράγματα λίγο μπάζουν.

-Το έργο έχει πολιτικά αναφερόμενα, χωρίς να έχει κομματικές και ιδεολογικές εξαρτήσεις. Ήταν συνειδητή επιλογή;
Ε, ναι. Το ζήτημα είναι να πούμε τις ιστορίες των ανθρώπων. Επικεντρωθήκαμε στις ιστορίες της καθημερινότητας. Φαίνεται στις ιστορίες του εμφυλίου ότι οι άνθρωποι κουβαλούσαν την πίκρα τους και την οργή τους εναντίον του άλλου στρατοπέδου. Αλλά δεν ήταν ζήτημα να πάρουμε θέση. Πολιτική θέση ήταν ότι βάλαμε ιστορίες του εμφυλίου και από τις δύο μεριές.

-Από αυτές τις ιστορίες νιώσατε ότι υπήρχαν και ψέματα;
Όχι. Δεν αισθάνθηκα ότι μου λένε ψέματα. Τους είπαμε να πουν, ό,τι μπορούν να πουν. Ό,τι δεν μπορούσαν να διαπραγματευθούν, δεν τους πιέζαμε να το πουν. Όταν μια κυρία μας έλεγε ότι πέθαναν τα δύο της παιδιά, σταμάτησε. Και της είπαμε, ότι δεν χρειάζεται να μας μιλήσει γι’ αυτό. Το θέμα μας δεν ήταν να διαλύσουμε τον άλλο. Πολλές φορές λέγανε πράγματα τετριμμένα. Ανούσιες ιστορίες της καθημερινότητας. Τους λέγαμε: «Πείτε μας την ιστορία που άλλαξε την ζωή σας». Και μας λέγανε: «Α, προχθές ήρθε ένας έξω από το ΚΑΠΙ και μου πήρε τον σταυρό». Κι έλεγες: «Μα σας άλλαξε την ζωή αυτό το περιστατικό; Πείτε κάτι πιο βασικό». Δεν αισθάνθηκα όμως ότι λένε ψέματα.

-Γιατί αποκλείσατε κάποιες πολύ εντυπωσιακές ιστορίες;
Πολλές ιστορίες, που ήταν πολύ εντυπωσιακές κι έλεγες: «Τι κάνανε οι άνθρωποι!» αποφασίσαμε να τις αφήσουμε έξω. Γιατί το ζήτημα δεν ήταν ο εντυπωσιασμός, για να πει κανείς τι φοβεροί άνθρωποι, αλλά να επικεντρωθούμε στα απλά. Υπήρχαν πολύ δύσκολες ζωές. Άλλος ήταν δίγαμος. Άλλος ήταν έμπορος από το Βελιγράδι και μας έλεγε μια ιστορία, πώς έφερε την περιουσία του από το Βελιγράδι στην Θεσσαλονίκη. Έβαζε λίρες μέσα σε αρνιά. Περιστατικά, που ήταν πολύ εντυπωσιακά, αλλά για να μην γείρει το πράγμα προς τον εντυπωσιασμό, αποφασίσαμε να τις αφήσουμε απ’ έξω. Κρατήσαμε τις πιο ήσυχες. Τις πιο καθημερινές.

-Τελικά, από όλες αυτές τις ιστορίες που ακούσατε, μήπως η μεταπολίτευση είναι η λιγότερο τραυματική περίοδος της ελληνικής ιστορίας;
Ναι, γιατί στην μεταπολίτευση δεν τέθηκε θέμα ζωής ή θανάτου. Απλώς άλλαξε η πολιτική εξουσία. Είναι η περίοδος που αμβλύνθηκαν οι διαφορές. Που η ψαλίδα μειώθηκε. Πολλοί άνθρωποι, που ήταν στο περιθώριο αποκλεισμένοι, βγήκαν μπροστά. Άσχετα αν μετά χρησιμοποίησαν την εξουσία τους, με διάφορους τρόπους και φέρανε μια παρακμή. Αλλά η περίοδος της μεταπολίτευσης είναι άνθιση για όλους. Δεν μπορεί να συγκριθεί με τις προηγούμενες περιόδους! Καμία σχέση!

-Κάποιες μεταπολεμικές αφηγήσεις θυμίζουν λίγο ελληνικές ταινίες του 60 και του 70. Αυτές οι ταινίες απηχούν το πνεύμα της εποχής;
Υπάρχει μια αφήγηση που λέει ότι κάνανε γυμναστικές επιδείξεις. Κι εμείς βάλαμε ένα κομματάκι από την ταινία με την Βουγιουκλάκη («το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο»), μια ταινία που ήταν παράλληλα με την ιστορία που μας αφηγούνταν. Αυτός ο κινηματογράφος έχει μεγαλώσει κανονικά γενιές κι έχει επηρεάσει τη ζωή μας.

-Τα επόμενα σχέδια σας ποια είναι;
Μετά το τέλος των παραστάσεων στην Αθήνα, θα κάνουμε με το «Γιοι και κόρες» μια περιοδεία στην Ελλάδα. Τώρα οργανώνουμε σε ποιες περιοχές θα πάμε. Θα παίξουμε στην Ιταλία, στο Ούντινε 8 και 9 Φεβρουαρίου, όπου μας κάλεσαν. Και προσπαθούμε να οργανώσουμε μια γενικότερη περιοδεία στο εξωτερικό, σε φεστιβάλ, σε φορείς, στους οποίους τώρα απευθυνόμαστε. Θέλουμε να την ταξιδέψουμε την παράσταση. Έχουμε και πολύ υλικό. Πολλοί άνθρωποι έρχονται εκ των υστέρων και ζητάνε να μας πουν κι αυτοί την ιστορία τους. Κι έτσι μαζεύουμε υλικό συνεχώς. Είναι μια παράσταση σε εξέλιξη.