«Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» στην Στέγη- Ανάγκη μήτηρ πάσης κακίας!

Το έργο αυτό δείχνει τον πεσιμισμό του Μπρεχτ για την ηθική υπόσταση του ατόμου. Γράφτηκε σε πολύ δύσκολες περιόδους, σε μια μετάβαση από το κραχ στο ναζισμό και στον Β παγκόσμιο πόλεμο και η απαισιοδοξία του δραματουργού τροφοδοτείται από τις εμπειρίες της εποχής.

Ο μαρξιστής συγγραφέας εκτιμά ότι οι σκληρές συνθήκες και η φτώχια μπορούν να ξεκληρίσουν κάθε ηθική αξία από έναν άνθρωπο. Αν και το προχωράει ακόμα παραπέρα: αποδομεί στην ουσία μια ηθική, που στέκεται εμπόδιο στις πιεστικές ανάγκες επιβίωσης του ανθρώπου- ευαγγελιζόμενος μάλλον μια άλλη ηθική, που ταιριάζει στον άνθρωπο από σάρκα κι αίμα και δεν ανέχεται την άδικη κατανομή των πόρων σε μια κοινωνία.

Το έργο κάνει έναν κύκλο. Στο ξεκίνημα τρεις Θεοί αναζητούν έναν καλό άνθρωπο, προκειμένου να γλιτώσει ο κόσμος. Εξαρχής η αναζήτησή τους για τον καλό άνθρωπο, θυμίζει λίγο ελληνικό νόμο, γεμάτο παραθυράκια. Ψάχνουν έναν άνθρωπο, που, όπως δηλώνουν, θα πρέπει να φανεί αντάξιος της ανθρώπινης ιδιότητάς του. Ποια είναι αυτή η ανθρώπινη ιδιότητα και ποια τα ηθικά της στάνταρντ, δεν διευκρινίζεται. Επίτηδες, όπως θα αποδειχθεί στο φινάλε του. Το μόνο καλό άτομο που εντοπίζουν είναι μια πόρνη, η Σεν Τε (Στεφανία Γουλιώτη). Ο κύκλος ολοκληρώνεται και η τραγική μορφή της Σεν Τε παραδέχεται στο τέλος του έργου ότι δεν στάθηκε άξια να καλείται καλός άνθρωπος. Τότε, οι Θεοί κάνουν τα στραβά μάτια ηθελημένα. Την βαφτίζουν ηθικό πρότυπο, έστω κι αν δεν είναι, γιατί τους είναι δυσβάσταχτη η παραδοχή ότι κάτι έκαναν λάθος σε αυτόν τον κόσμο και οι άνθρωποι γίνονται κακοί από ανάγκη για επιβίωση. Μια επίδειξη της θεϊκής υποκρισίας, που προφανώς στρέφεται ενάντια στην υποκρισία της εκάστοτε εξουσίας.

Όμως ο Μπρεχτ δεν εστιάζει τόσο στο παιχνίδι των Θεών. Επειδή τον ενδιαφέρει το μαρτύριο του αδύναμου, το κέντρο βάρους της ιστορίας είναι η πόρνη, που πασχίζει να είναι καλή σε έναν κόσμο γεμάτο ανέχεια και αδικία. Η καλή Σεν Τε αφήνει την πορνεία ανοίγει ένα καπνοπωλείο, αλλά γίνεται θύμα της καλοσύνης της. Προκειμένου να επιβιώσει, επινοεί μια περσόνα, τον ξάδερφό της Σουί Τα. και μεταμορφώνεται σε αυτόν. Αυτός λειτουργεί ποταπά και καταφέρνει πράγματα, εκεί που η ταλαίπωρη γυναίκα απλά καταστρεφόταν. Το να είσαι κακός, αλλά και το να είσαι άντρας, είναι πράγματα που σου χαρίζουν μια προστασία σε αυτόν τον κόσμο. Το εύρημα φυσικά του ενός ατόμου με τα δύο πρόσωπα έχει τεράστιο σκηνικό ενδιαφέρον, πόσο μάλλον όταν η ηθοποιός που το πραγματώνει είναι η Στεφανία Γουλιώτη.

Επίσης, ο Μπρεχτ επινόησε την αποστασιοποίηση, δηλαδή την προσπάθεια να επισημαίνεις διαρκώς σε μια παράσταση στον θεατή πως αυτό που βλέπει είναι μια κατασκευή, ένα παραμύθι, ώστε να μην παρασύρεται από την μυθοπλασία σαν να είναι πραγματικότητα, αλλά να εστιάζει στα μηνύματα του έργου. Η Κατερίνα Ευαγγελάτου είναι μαιτρ της αποστασιοποίησης. «Εμφάνισε» μάλιστα του Μπρεχτ με τον τηλεβόα στο έργο, ενώ έδωσε στο κόνσεπτ μια αίσθηση ελαφρότητας- κάτι σαν παιχνίδι- που του πήγαινε πολύ κι αφαιρούσε όποια αίσθηση ακαδημαϊσμού. Όλα αυτά έγιναν με έναν τρόπο τολμηρό, χωρίς να προκαλεί, αλλά και λειτουργικό για το έργο, ενώ άλλοι νομίζεις ότι το κάνουν απλά για να δηλώσουν ότι κάνουν αποστασιοποίηση. Ας πούμε, το γεγονός ότι σε κάθε παύση, ο ηθοποιός λέει «παύση» δίνει δραματικότητα στην σκηνή- υπογραμμίζει κάποιο στοιχείο του έργου και του συναισθήματός του.

Τα μινιμαλιστικά σκηνικά, οι ωραίοι φωτισμοί, η χρήση της βροχής επί σκηνής και άλλα ευρήματα τονίζουν την ποιητική διάσταση της παράστασης. Ενδιαφέρουσα είναι και η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, που διαφέρει από άλλες δουλειές του, καθώς εδώ είναι τραγουδιστική και συνοδεύεται με όργανα που παίζονται από τους ηθοποιούς.

Οι ερμηνείες είναι σε πολύ καλό επίπεδο και στο πνεύμα της τολμηρής σκηνοθεσίας. Ξεχωρίζει φυσικά η Γουλιώτη, που έχει αυτόν τον διπλό ρόλο, τον οποίο ερμηνεύει με μεγάλη αποτελεσματικότητα, καθώς και συναίσθημα πλούσιο βγάζει και εντάσεις και καταφέρνει να δείξει την (κατασκευασμένη) διαφορά ανάμεσα στην Σεν Τε και τον ξάδερφό της και να κάνει και πολλά άλλα πράγματα.

Γενικά, ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν είναι μια πολύ δυνατή, προσεγμένη αισθητικά και με πολύ καλές ερμηνείες παράσταση ενός σπουδαίου κειμένου, που βάζει πολλές προκλήσεις στον σκηνοθέτη, όσο και στον θεατή. Και αυτό το αποτέλεσμα επιτυγχάνεται με μια ελαφρότητα και με μια γοητεία, που δεν περίμενες ότι θα είχε η απόδοση ενός τόσο πολυδιάστατου πολιτικού έργου.

Γιώργος Σμυρνής