Άνεργος ή ανήθικος;
Ο άνεμος του υλισμού χτυπά ιδεολογίες και βαθιά χαραγμένες αρχές και πιστεύω… Συμφωνείτε; Είναι πλέον όλα τόσο επιφανειακά όσο θέλουμε να λέμε πως είναι; Το να είσαι άνεργος σημαίνει πως είσαι ηθικός; Η ανηθικότητα συνάδει με την ευημερία στον εμπορευματοποιημένο κόσμο;
Μήπως τελικά εκείνο που όλοι εμπορευόμαστε δεν είναι παρά η ίδια η ύπαρξή μας ; Αυτό είναι ένα καίριο και διαχρονικό ερώτημα που θέτει ο γάλλος ουμανιστής , δραματουργός σκηνοθέτης Ζοέλ Πομμερά μέσα από το αφοπλιστικό του έργο, «Η μεγάλη και θαυμαστή ιστορία του εμπορίου » στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών…
Αδιέξοδα, ψυχικά συντρίμμια, εξαΰλωση ιδεολογιών, ανυπόφοροι διχασμοί, εξοντωτικές σκέψεις, θυσίες αλλά και διλλήματα βράζουν στο καζάνι της καθηλωτικής πλοκής του έργου, σχηματίζοντας σύγχρονα ερωτήματα και ανυποχώρητους προβληματισμούς.
Μέσα σε ένα μαύρο απέριττο δωμάτιο με φόντο τη μελαγχολία και το αδιέξοδο, τέσσερεις φιλόδοξοι και φιλάργυροι πλασιέ πασχίζουν να μυήσουν έναν νεαρό ιδεαλιστή στον κόσμο και τα τεχνάσματα του εμπορίου. Η ιστορία εκτυλίσσεται το 1960, μια εποχή τόσο μακριά αλλά τόσο κοντά στο σήμερα, μια περίοδος εμπέδωσης του υλισμού.
Οι τέσσερεις άνδρες, κενοί από συναισθηματικούς φραγμούς και ανθρώπινα συναισθήματα, διψασμένοι για κέρδη, μαθαίνουν στο νεαρό ιδεαλιστή πώς να εξαπατά και να κινείται αποκλειστικά και μόνο στην τροχιά του χρήματος. Ειδικοί στο να επινοούν ψεύτικες ιστορίες, παραπλανούν τον καταναλωτή, παρουσιάζοντάς του ένα ψεύτικο εμπόρευμα. Συμβουλεύουν τον καταπιεσμένο μαθητή τους να προσεγγίζει τους πελάτες με τη γλώσσα του ψεύδους, χωρίς κανένα κόκκο αλήθειας.
Οι ανθρώπινες ζωές , η πραγματική αλληλεγγύη είναι η Ιφιγένεια στο βωμό του χρήματος και των συμφερόντων. Η σκληρότητα και η απανθρωπιά τα συστατικά της κάθε τους κίνησης. Ο ιδεαλιστής χαμένος στον κόσμο των άυλων συναισθημάτων απελπίζεται, και αποτρελαίνεται όταν χάνει το αληθινό του αποκούμπι, τον έρωτά του…
Στη δεύτερη, όμως, ιστορία που εκτυλίσσεται το 2000 ο ιδεαλιστής μεταμορφώνεται σε ένα νεαρό, μάχιμο έμπορο που νουθετεί τέσσερεις ώριμους, χρεοκοπημένους άνδρες ως προς τα σκοτεινά μυστικά του εμπορίου… το σκηνικό δεν αλλάζει, μουντό μαύρο υπό τη μελωδία μιας μελαγχολικής μουσικής… δεν υπάρχει έντονο φως…
Ο έρωτας με τα συμφέροντα και το χρήματα δεν ατροφεί… Ο νεαρός πασχίζει δυναμικά να εμφυτεύσει στο νου των τεσσάρων ανδρών τη νοσηρή ιδεολογία του εμπορίου, να τους μυήσει στον κόσμο του δούναι και λαβείν. Δεν τους αφήνει περιθώριο λάθους, αλλά η ανθρωπιά ανιχνεύεται στις μύχιες σκέψεις του, καθώς συμβουλεύει τους μαθητευόμενούς του, να μην περιορίζονται μόνο στην έννοια του εμπορίου αλλά και σε εκείνη της ωφέλιμης συναλλαγής. Το χρήμα καθεαυτό δεν είναι η μόνο επιδίωξη όπως στην πρώτη ιστορία, αλλά η συνομιλία με τον πελάτη με γνώμονα την εξυπηρέτηση, κατακτά την πρωτιά της κοσμοθεωρίας του νεαρού άνδρα.
Χάνει, όμως, την έπαρσή του, όταν ο αέρας της επιτυχίας κοπάζει μπροστά στο αγωνιστικό του έρωτα. Η απόρριψη, το άδειασμα, ο θάνατος της αγάπης, γονατίζει και στη δεύτερη ιστορία τον νεαρό άνδρα, ταξιδεύοντάς τον στο μηδέν…
Η ηθική πολεμά το εμπόριο, η αγάπη τον υλισμό, το συναίσθημα την κενότητα, μέσα στο επίκαιρα ανθρωπιστικό έργο του Πομμερά, που ανοίγει την όρεξη για σκέψη και περισυλλογή, σερβίροντάς μας μηνύματα και προβληματισμούς του σύγχρονου δυτικού κόσμου. Μια εμπειρία, που μπορεί να ενθουσιάσει, αλλά μπορεί να διεισδύσει και στα χωράφια της μονοτονίας με το αμετακίνητο σκοτεινό σκηνικό.
Πρόκειται για μια εναλλακτική παράσταση, που δεν στοχεύει στο άφθονο γέλιο και τη διασκέδαση, αλλά στην διέγερση προβληματισμών εν όψει της σύγχρονης κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Καθρεφτίζει την κοινωνία που ξέρουμε, αλλά που τόσο αγνοούμε να δούμε κατάματα. Ξεβράζει σκληρές αλλά αποδεκτές αλήθειες, εξυψώνοντας την ισχύ της ιδεολογίας σε αντιδιαστολή με την πενία του εμπορίου. Ο επίλογός του τερματίζει τον υλισμό… χωρίς αληθινό συναίσθημα και αγάπη, ο κόσμος είναι ανούσιος, επιφανειακός, τόσο που σαρώνει κοινωνίες και υπάρξεις.
Η μοναδικότητα της παράστασης δεν αναδύεται μόνο από τα πολλαπλά μηνύματα της, αλλά και από τους γαλλικούς δραματικούς αλλά και τόσο καθημερινούς διαλόγους της. Μη έχοντας παρακολουθήσει ξανά παράσταση στα γαλλικά, συνέλαβα την ιδέα μέσα από μια άλλη διάσταση. Μια διάσταση, που μπορεί στη αρχή να εγείρει ερωτηματικά, αλλά όσο προχωρά σχηματίζει βαθυστόχαστα σύνολα, χωρίς να είναι πάντα κατανοητά. Η γλώσσα απλή, ο τόνος της δραματικός, τα μηνύματα περιπλεγμένα.
Δεν μπορώ να πω πως ταυτίστηκα με την παράσταση, δεν βιώνω απόλυτα το σαθρό και ωμό κόσμο του στείρου υλισμού. Γύρω μου, όμως τα σημάδια εμφανή, όσο η φλόγα της ανθρώπινης φιλοδοξίας δεν σβήνει, αλλά φουντώνει υπό τη δαμόκλειο σπάθη της οικονομικής κρίσης…
Σταμοπούλου Ελισάβετ
