150 χρόνια από την γέννηση του Κωνσταντίνου Καβάφη!

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 – 1933) είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Τελειομανής και φοβερά επίμονος, θυμίζοντας σε αυτό τον συγγραφέα Φλομπέρ, επεξεργαζόταν επίμονα κάθε στίχο, κάποτε για χρόνια ολόκληρα, προτού τον δώσει στην δημοσιότητα.

Κύρια χαρακτηριστικά της ποίησής του είναι η ειρωνική διάθεση, αυτό που αποκλήθηκε καβαφική ειρωνεία. Επίσης, η ιδιότυπη γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης και ο εξαιρετικά λιτός λόγος, με ελάχιστα επίθετα. Χρησιμοποιεί μια ουδέτερη γλώσσα, σχεδόν πεζολογική. Η γλώσσα δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα, ενώ είναι σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ομοιοκαταληξίας και μένει πολύ μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής.

Αυτή η πρωτοτυπία της ποιητικής του γλώσσας ήταν που τον έφερε σε σύγκρουση με την επίσημη ποιητική πραγματικότητα της Ελλάδας. 

Ιστορική για την ελληνική ποίηση είναι η κόντρα του με τον άλλο μεγάλο της ελληνικής ποίησης της ίδιας περιόδου, τον Κωστή Παλαμά. Εκατέρωθεν δηλώσεις, κόντρες και διαμάχες μεταξύ των οπαδών τους είναι τα χαρακτηριστικά της σχέσης ανάμεσα στους δύο ποιητές.

Ως προς την θεματική των ποιημάτων του, ο Καβάφης τα είχε κατατάξει σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονικά ή αισθησιακά.

Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Αρκετά άλλα προέρχονται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, ενώ είναι σημαντική η θέση ποιημάτων του που κινούνται στην περίοδο της μετάβασης από τον πολυθεϊσμό του ελληνορωμαϊκού κόσμου στην κυριαρχία της χριστιανικής θρησκείας. Επίσης, υπάρχουν ποιήματα με μυθολογικές αναφορές (πχ Τρώες). Οι περίοδοι που επιλέγει είναι κυρίως περίοδοι παρακμής. Οι ήρωές του είναι συνήθως “ηττημένοι” της ιστορίας.

Τα αισθησιακά ή ηδονικά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση.

Τα φιλοσοφικά ποιήματα. Κάποια από αυτά περιλαμβάνουν συμβουλές στους ομοτέχνους και κάποια άλλα εκφράζουν αξίες, όπως η τιμή, η αξιοπρέπεια απέναντι στο μοιραίο, η έννοια του χρέους. Βέβαια, πολλά από αυτά τα ποιήματα, όπως το «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» είναι και ιστορικά, καθώς έχουν ιστορικό περιεχόμενο. Κατά την γνώμη μου, είναι δύσκολο να διαχωρίσεις την ιστορία- μυθολογία από την φιλοσοφική διάθεση στην ποίηση του Καβάφη.

Η ζωή του ποιητή

Ο Kωστής Πέτρου Φωτιάδης Kαβάφη γεννήθηκε στην Aλεξάνδρεια της Aιγύπτου στις 29 Aπριλίου 1863. Oι γονείς του (Πέτρος-Iωάννης Kαβάφης και Xαρίκλεια Γεωργάκη Φωτιάδη) ήσαν Kωνσταντινουπολίτες.

Ο Καβάφης υπήρξε κοσμοπολίτης, αφού οι οικογενειακές του ρίζες απλώνονταν από την Kωνσταντινούπολη στην Aλεξάνδρεια και από την Tραπεζούντα στο Λονδίνο. Ο Καβάφης τα παιδικά του χρόνια πέρασε από Αγγλία, Αλεξάνδρεια και Κωνσταντινούπολη. Εκδιώχθηκε η οικογένειά του από την Αίγυπτο και έζησε για ένα διάστημα στην Κωνσταντινούπολη. Στην συνέχεια επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια οικονομικά κατεστραμμένοι.

Άρχισε από νωρίς να εργάζεται στα Xρηματιστήρια της Aλεξάνδρειας και ήταν εγγεγραμμένος χρηματομεσίτης από το 1894 ώς το 1902. Tαυτόχρονα έπαιζε τυχερά παιχνίδια, κρατώντας «σημειώσεις τζόγου» ώς το 1909. Μπόρεσε έτσι να ζει με σχετική άνεση μέχρι το θάνατό του. Μάλιστα, σε ένα ποίημα του εκφράζει την απόγνωσή του, που δεν μπορεί να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην ποιητική δημιουργία εξαιτίας των επαγγελματικών του υποχρεώσεων.

Πάντως αφοσιώθηκε στην ποίηση και θα ήθελε να είχε την δυνατότητα να μπορούσε να της αφοσιωθεί ακόμα περισσότερο. Δεν τύπωσε ποτέ τα ποιήματά του σε βιβλίο, αλλά τα δημοσίευε σε εφημερίδες, περιοδικά και ημερολόγια. Τα τύπωνε ιδιωτικά σε μονόφυλλα και στην συνέχεια δημιουργούσε αυτοσχέδιες συλλογές, που μοίραζε στους ενδιαφερόμενους.

Παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ προσεκτικός στην διασπορά του ποιητικού του έργου, η προσωπική του ζωή αποτέλεσε αντικείμενο εικασιών και σκανδαλολογίας από τη στιγμή που άρχισε η ποίησή του να γίνεται γνωστή. Κυρίως ήταν η πρωτοποριακή γραφή του, ασυνήθιστη για τα ελληνικά δεδομένα. Από την άλλη η ιδιαίτερη σεξουαλικότητά του, που φαίνεται κυρίως στα λεγόμενα “αισθησιακά” από τον ίδιο ποιήματά του, ίσως να προκάλεσε τα συντηρητικά ήθη της εποχής.

Ο Καβάφης έφυγε από την ζωή την ημέρα των εβδομηκοστών γεννεθλίων του: Στις 29 Απριλίου του 1933 στην Αλεξάνδρεια, της οποίας την λάμψη και την ομορφιά τόσο πολύ ύμνησε στα έργα του. Ωστόσο, άφησε πίσω του ένα τεράστιο έργο, που σημάδεψε την μοντέρνα ποίηση στην Ελλάδα και σε διεθνές επίπεδο. Τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, ιαπωνικά και σε πολλές άλλες γλώσσες.

Γιώργος Σμυρνής