Έλλη Παπακωνσταντίνου: Το σκληρό μπορεί να είναι ωραίο!

Το περσινό Καλοκαίρι σκηνοθέτησε το κουαρτέτο Βόυτσεκ στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2013. Φέτος σκηνοθετεί την παράσταση “Δέρμα” στην σκηνή του Βυρσοδεψείου. Με αφορμή την προκλητική αυτή παράσταση η σκηνοθέτης μας παραχώρησε συνέντευξη.

Σκηνοθετείτε την παράσταση Δέρμα. Πως προέκυψε αυτή η παράσταση;
Από μια ανάγκη αντίδρασης στην αδράνεια που παρατηρώ γύρω μου. Στην απάθεια και το ψευδοπένθος των τηλεοράσεων και των πολιτικών. Ως μια αντίδραση στο κράτος-Λεβιάθαν. Πρόκειται για μια συλλογική προσπάθεια και πολλές από τις δράσεις ή τις σχέσεις της παράστασης προέκυψαν από τους ηθοποιούς που συμμετέχουν και οι οποίοι είναι και συνδημιουργοί. Τους θαυμάζω καθημερινά για την αγωνιστικότητά τους και την πίστη τους στο αύριο.

Η παράσταση πραγματοποιείται σε διαφορετικούς χώρους. Ποιοί είναι οι καλλιτεχνικοί στόχοι αυτής της επιλογής;
Ο χώρος δεν είναι ένα άψυχο κουφάρι. Κουβαλάει τις δικές του μνήμες που σχετίζονται με το συγκεκριμένο έργο, μιας και λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα ως βυρσοδεψείο. Υπήρξε ένας χώρος έντονης και βρώμικης εργασίας. Οι εργάτες έμπαιναν μέσα στο νερό και έπλεναν τα δέρματα, υπάρχει βία εγγεγραμμένη σε αυτόν τον χώρο και αυτό ανοίγει διάλογο με την παράσταση και την κατάσταση που θέλω να καταδείξω. Ο ίδιος ο χώρος μου υπέδειξε κατά καιρούς πού είναι καλύτερο να στηθεί κάποια σκηνή και επηρρέασε δραστικά την τελική έκφρασή της. Ο τόπος και ο τρόπος έγιναν ένα. Κατά τα άλλα, με ενδιαφέρει η ενεργητική συμμετοχή του θεατή, να κινείται μέσα στην δράση, να την επηρρεάζει, να επιλέγει αν θα την διασχίσει ή αν θα παραμείνει σε κάποια απόσταση. Θα ήθελα αυτή η παράσταση να επιδρά πάνω στον θεατή συνολικά, με όλες του τις αισθήσεις οξυμμένες. Τέλος, η συγκεκριμένη χρήση του χώρου στοχεύει στο παραξένεμα του θεατή – να είναι ένα μυστήριο το τι ακολουθεί, το πού τον οδηγούν, τι θα δει στην επόμενη στροφή. Αυτό αντιστοιχεί στον τρόπο που αντιλαμβάνομαι την πραγματικότητα γύρω μου, κατακερματισμένη. Νιώθω πιο αδαής και έκθετη από ποτέ και με ενδιέφερε να δημουργήσω αντιστοιχίες στην πρόσληψη του θεατή.

Γιατί επιλέχθηκε ο τίτλος “ΔΕΡΜΑ” για την παράσταση;
Το ΔΕΡΜΑ έχει να κάνει με την εκδορά του δέρματος φυσικά, μιας κι ο θεατής εισάγεται σε ένα βυρσοδεψείο επεξεργασίας ανθρώπινου δέρματος- αναφορά στον καπιταλισμό και τον άνθρωπο-μηχανή. Επίσης, το δέρμα μας είναι το όριο ανάμεσα στο μέσα και το έξω και η παράσταση εγείρει για τον θεατή το θέμα του συλλογικού πένθους και της απώλειας ως ένα δίλλημα: ψευδοπένθος και αδράνεια (μέσα) ή αλλαγή δέρματος και δράση (έξω); Μότο της παράστασης: “Το δέρμα μου: πάνω του κατοικεί μια ολόκληρη, νέα χώρα.” Μήπως η κρίση είναι μια μοναδική ευκαιρία στην εξελικτική μας πορεία;

Στην παράσταση αναφέρεται συχνά μια ρήση της Μ. Θάτσερ: “Δεν υπάρχει κοινωνία”. Γιατί επιλέξατε αυτήν την φράση; Τι αντιπροσωπεύει για εσάς η Θάτσερ;
Η Θάτσερ, οπαδός του νεοφιλελευθερισμού και της Σχολής του Σικάγου, έφερε ριζικές αλλαγές στην Μεγ. Βρετανία, διέλυσε την δύναμη των συνδικάτων και εν μέρει δίνοντας στεγαστικά δάνεια στην εργατική τάξη και χρεώνοντας τους πολίτες στις τράπεζες, άλλαξε ριζικά το πολιτικό σκηνικό επιδειώκοντας να κατακερματίσει τον κοινωνικό ιστό. Το πέτυχε σε μεγάλο βαθμό. Ολόκληρη η ρήση της Θάτσερ είναι η εξής: “Δεν υπάρχει κοινωνία. Μόνο άτομα. Την κοινωνία δεν μπορείς να την πάρεις τηλέφωνο.” Άρα, η σχέση του πολίτη με το κράτος για την Θάτσερ είναι μια ατομική κι όχι μια συλλογική υπόθεση. Φυσικά, υπάρχει σχέση με την κατάσταση στην χώρα μας, όπου οι συλλογικές συμβάσεις που κερδίθηκαν με αγώνες και αίμα, τώρα καταστρατηγούνται και δεν ανοίγει μύτη. Το χιούμορ της Θάτσερ δίνει τον ισχυρό ηγέτη, ένα υπερ-κράτος, ένα κράτος Λεβιάθαν στο οποίο οι πολίτες έχουν εκχωρήσει τα δικαιώματά τους από φόβο.

Επιλέγετε να κάνετε αναφορές στην πολιτική κατάσταση μέσα από τα έργα σας. Πρέπει το σύγχρονο θέατρο να μιλάει για τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της εποχής του;
Είναι μια προσωπική επιλογή- δεν νομίζω ότι πρέπει να συμβαίνει πάντα. Πολιτική υπάρχει παντού- στον τρόπο που γίνεται μια πρόβα, στην ανατροπή εξουσιαστικών σχέσεων σκηνοθέτη-ηθοποιών, κλπ.

Το θέατρο είναι μια θνησιγενής τέχνη. Μπορεί να είναι διαχρονικό;
Μια παράσταση εισάγει έναν άλλο τρόπο να βλέπεις. Αυτό μπορεί – αν όντως συμβεί στον θεατή- να τον μετατοπίσει. Ο Μπάροουζ λέει: ” Ο λόγος είναι ιός” και συμφωνώ: “Η τέχνη είναι ιός, η σκέψη είναι ιός.” Όπως μεταδίδεται ο ιός, κάπως έτσι συμβαίνει με το βλέμμα μας, δηλαδή την θέση μας απέναντι στα πράγματα. Κι ίσως ταυτόχρονα μετατοπίζουμε κι άλλους αθρώπους γύρω μας. Είμαστε λίγο σαν τις μέλισσες- ανταλλάσουμε πολλή γνώση ερήμην μας και στην τέχνη ανταλλάζουμε βαθύτερες πληροφορίες που δεν άπτονται πάντα της λογικής πρόσληψης. Αυτά τα πράγματα συμβαίνουν υπόγεια. Δεν γίνονται στο φως. Για αυτό αν έρθει το Υπουργείο και να πει: “πόσοι είδαν μια παράσταση;” τα νούμερα δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα. Ενώ είναι μια θνησιγενής τέχνη το θέατρο ταυτόχρονα ο ιός μπορεί να παρισφρύσει και να μεταδοθεί διαχρονικά.

Το έργο έχει αρκετές σκληρές εικόνες. Είναι μια αναφορά στην σκληρή πραγματικότητα που ζούμε σήμερα;
Ναι, αλλά το σκληρό μπορεί να είναι ωραίο (στην ώρα του και αρμονικό.)

Μιλήστε μας για τα επόμενα σχέδιά σας
Αυτή την εποχή μπαίνω σε πρόβες για την επόμενη παράσταση της ομάδας ODC που θα στηρίζεται σε κείμενα της Βιρτζίνια Γουλφ κι όχι στο έργο: «Ποιος φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ». Συνειδητοποιώ ότι το έργο της Γουλφ είναι άγνωστο στο θεατρικό κοινό (οι περισσότεροι μοιραία αναφέρονται στο έργο του Άλμπι.) Μετά το «Στην κουζίνα της Σύλβια Πλαθ», πρόκειται για το δεύτερο μέρος ενός τριπτύχου πάνω στο έργο και την ζωή τριών πολύ σημαντικών συγγραφέων: Σύλβια Πλαθ-Βιρτζίνια Γουλφ– Εμιλυ Ντίκινσον.
Ταυτόχρονα, οργανώνουμε στο Βυρσοδεψείο για τους προσεχείς μήνες πέραν των προγραμματισμένων παραστάσεων που μπορεί κανείς να βρει στο site μας, «Φεστιβάλ νέου πολιτικού καμπαρέ», «1ο Φεστιβάλ site-specific performance», ενώ συνεχίζουμε φυσικά τα «σεμινάρια επιτέλεσης». Θα ήθελα να αναφερθώ και στην δράση του Δικτύου Εθελοντών του Βυρσοδεψείου που αυτήν την εποχή συγκεντρώνει βιβλία για μια ανταλλακτική βιβλιοθήκη εξειδικευμένων βιβλίων τέχνης και DVDs και οργανώνει στο Βυρσοδεψείο σειρά δράσεων γύρω από το βιβλίο. Όποιος ενδιαφέρεται, φυσικά, μπορεί πάντα να επικοινωνήσει με την γραμματεία του Βυρσοδεψείου για περισσότερες πληροφορίες.

Η παράσταση “Δέρμα” παίζεται στο Βυρσοδεψείο (Ορφέως 174, Βοτανικός) απο τις 21 Μαΐου μέχρι τις 9 Ιουνίου 
Τρίτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή στις 21:00- Περισσότερα ΕΔΩ