Το Κουρδιστό Πορτοκάλι με τον Άρη Σερβετάλη ετοιμάζει ο Γιάννης Κακλέας

Το έργο χαρακτηρίζεται ως ταινία επιστημονικής φαντασίας, αλλά ο χαρακτηρισμός αυτός δεν αρκεί. Πρόκειται για μια δυστοπική αλληγορία, με έντονο το κοινωνικό στοιχείο και φυσικά συνεχείς αναφορές στην βία των νέων και την κρατική καταστολή, που είναι οι βασικές έννοιες. Από την μία η βία προβάλλεται σαν η φυσική δράση που βγαίνει μέσα από ομάδες περιθωριακών νέων. Και από την άλλη το Κράτος χρησιμοποιεί επιστημονικές μεθόδους για να καταστείλει την βία με πλύση εγκεφάλου, που υπερβαίνουν την ανθρώπινη φύση και αποδεικνύονται απάνθρωποι. 

Πρωταγωνιστής είναι ένας έφηβος (17-18 χρονών για την ταινία, ενώ για το βιβλίο μόλις 15) ο Alexander. Στην αρχή της ταινίας αυτός και η συμμορία του επιδίδονται σε ένα όργιο ακραίας βίας, το οποίο παρουσιάζεται με έναν διονυσιακό τρόπο από τον Κιούμπρικ. Όταν ο μικρός συλλαμβάνεται, γίνεται εθελοντής ενός ψυχολογικού προγράμματος, το οποίο με πλύση εγκεφάλου επιχειρεί να ξεριζώσει την βίαιη παρόρμηση από τον εγκληματία. Το πείραμα πετυχαίνει τον σκοπό του, αλλά έχει φοβερές ψυχολογικές παρενέργειες. Ακολουθεί μια σειρά από αφηγηματικές ανατροπές, που κλιμακώνουν την δράση και τις ψυχικές εντάσεις, ενώ η κοινωνική κριτική του έργου απέναντι ιδίως στο κράτος και την επιστήμη είναι οξύτατη. 

Η ταινία κάνει εξαιρετική χρήση της μουσικής (ως επί το πλείστον κλασικής, με έργα του Μπετόβεν και του Ροσίνι), παρά το γεγονός ότι ο ήρωας ήταν ένας βρετανός teenager της δεκαετίας του 60 (για το βιβλίο). Ο περφεξιονιστής Κιούμπρικ κατάφερε να γυρίσει την συγκεκριμένη ταινία πιο γρήγορα από κάθε άλλο έργου του, μέσα σε λίγους μήνες. 

Το εντυπωσιακό στην ταινία του Κιούμπρικ είναι ο μεγάλος βαθμός στυλιζαρίσματος της βίας. Αυτή η αισθητικοποίηση και η θεατρικοποίηση της βίας του περιθωρίου είναι και ο βασικός λόγος που η ταινία προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στην εποχή που βγήκε. Ο κριτικός κινηματογράφου Roger Ebert την είχε βαθμολογήσει με 2/4, χαρακτηρίζοντας την “ιδεολογικό αχταρμά”, ενώ οι αντιδράσεις στην Αγγλία ήταν τόσο έντονες, που ο ίδιος ο Κιούμπρικ τελικά την κατέβασε, όταν κυκλοφόρησαν δημοσιεύματα, πως νέοι μιμούντα τα εγκλήματα της συμμορίας του Alexander de Large. 

Ωστόσο, ο τρόπος που παρουσιάζει την βία ο Κιούμπρικ δεν έχει να κάνει με την δικαιολόγησή της, αλλά είναι συμβατός με το θέμα του. Όταν ο νεαρός πρωταγωνιστής είναι βίαιος, αισθάνεται υπέρτατη απόλαυση. Όταν υφίσταται από τα όργανα καταστολής ένα είδος πλύσης εγκεφάλου, που τον καθιστά ανίκανο να διαπράξει οποιαδήποτε πράξη βίας (ακόμα και για να υπερασπισθεί τον εαυτό του) είναι ένα ψυχικό ερείπιο. Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στο πριν και το μετά της πλύσης εγκεφάλου τονίζεται ιδιαίτερα. Επίσης, υπάρχει μια τάση να διακωμωδούνται τα θύματα και γενικά μια διάθεση απόρριψης ηθικών μοντέλων στο έργο.  

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Σύμφωνα με πληροφορίες,  η παράσταση του Γιάννη Κακλέα θα βασιστεί κυρίως στο μυθιστόρημα του Άντονι Μπέρτζες. Σε αυτό στηρίχθηκε και η ταινία του Κιούμπρικ. Το μυθιστόρημα, εκτός του ότι έγινε γνωστό λόγω της ταινίας του Κιούμπρικ, αλλά και της εμπνευσμένης ιστορίας του, παρουσιάζει και γλωσσοπλαστικό ενδιαφέρον.

Ο συγγραφέας του Άντονι Μπέρτζες, ο οποίος ήταν φιλόλογος,  δημιούργησε μια δική του αργκό, για να την μιλάνε οι νέοι πρωταγωνιστές του, τύποι του περιθωρίου. Για να την κατασκευάσει, χρησιμοποίησε επιρροές από υπάρχουσες αργκό, αλλά και ρωσικές λέξεις, ακόμα και λέξεις και φράσεις που επινόησε ο ίδιος. Αυτή η ιδιαίτερη γλώσσα είναι και μια μεγάλη δυσκολία για την ελληνική παράσταση, καθώς πρόκειται για ένα ιδιαίτερα δύσκολο στην μετάφραση έργο. 

Ανάμεσα στο μυθιστόρημα και την ταινία του Κιούμπρικ υπάρχουν κάποιες διαφορές αρκετά σημαντικές- αν και ο Κιούμπρικ σεβάστηκε αρκετά το βιβλίο. Κατ’ αρχάς, υπάρχει διαφορά στο φινάλε. Στο μυθιστόρημα, στο τελευταίο κεφάλαιο ο πρωταγωνιστής ωριμάζει και μπαίνει στον σωστό δρόμο. Στις αμερικάνικες εκδόσεις του “Κουρδιστού πορτοκαλιιού” αυτό το κεφάλαιο είχε αφαιρεθεί. Έτσι ο Κιούμπρικ δεν το ενέταξε στην ταινία του. 

Υπάρχουν και άλλες διαφορές: πιο χαρακτηριστικές είναι το κομμάτι του Singing in the rain, που δεν αναφέρεται καθόλου στο μυθιστόρημα ή το φίδι του πρωταγωνιστή, το οποίο πρόσθεσε ο Κιούμπρικ στην ταινία, γιατί ο ηθοποιός που ερμήνευε τον ρόλο, ο Μάλκολμ Μακντάουελ, φοβόταν τα φίδια. Επίσης, υπάρχουν στο βιβλίο σκηνές με βίαιες πράξεις και βιασμούς ανηλίκων, που έχουν κοπεί από την ταινία, για να μην είναι τόσο ακραία. Επίσης, το επώνυμο DeLarge του πρωταγωνιστή δεν υπάρχει στο βιβλίο- εκεί δεν γίνεται γνωστό το επώνυμο του κεντρικού χαρακτήρα. Επίσης, μια άλλη μεγάλη διαφορά ειναι ότι κατά την διάρκεια της πλύσης εγκεφάλου στο βιβλίο ο ήρωας αποκτά μια αποστροφή σε όλη την μουσική, ενώ στην ταινία του Κιούμπρικ αυτήν την αποστροφή την ένιωθε μόνο για την Ενάτη του Μπετόβεν.

Γενικά, το Κουρδιστό Πορτοκάλι είναι μία ταινία αμφιλεγόμενη στην εποχή της, που έμεινε όμως θρυλική τόσο για το απόλυτα τολμηρό περιεχόμενό της, όσο και για την ιδιαίτερη αισθητική της. Αποτελεί σίγουρα ένα δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα, τόσο γιατί είναι ένα έργο ταυτισμένο με την ματιά ενός κολοσού της σκηνοθεσίας, αλλά και γιατί παρουσιάζει και μεταφραστικές δυσκολίες. Θα περιμένουμε με αγωνία το αποτέλεσμα της νέας συνεργασίας των Άρη Σερβετάλη και Γιάννη Κακλέα.

Γιώργος Σμυρνής