Nocturnes της Μαγκύ Μαρέν για το Φεστιβάλ Αθηνών- Νυχτερινά παιχνίδια με φως και σκοτάδι

Μια νυχτερινή Βαβέλ από διάφορες γλώσσες (ελληνικά, ιταλικά, γερμανικά κ.α.), διάφορους πολιτισμούς, ψήγματα ζωών μες το σκοτάδι της νύχτας, σε μια Ευρώπη σε κατάσταση σχεδόν αποσύνθεσης. Το ευρωπαϊκό ψηφιδωτό και γενικότερα οι αναφορές στην έννοια Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Ενοποίηση, εμφανίζονται συχνά σε διεθνείς ευρωπαϊκές παραγωγές (ιδίως σύγχρονων χορευτικών ή θεατρικών παραγωγών). Έχει κάπως «πολυφορεθεί» και μάλιστα σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, που οι πολίτες των χωρών της Ε.Ε. νιώθουν ίσως λιγότερο «Ευρωπαίοι» από ποτέ. Ίσως να είναι το θέμα που ενδιαφέρει πολύ τους σύγχρονους καλλιτέχνες στον χώρο του θεάτρου. Ίσως να είναι κι ένας τρόπος να δώσεις ένα διεθνές ενδιαφέρον (μιλώντας για την Ευρώπη στο σύνολό της) σε μια παραγωγή που φτιάχνεται για να ταξιδέψει και στο εξωτερικό.

Σε αυτή την παράσταση ο χορός έχει περιορισμένη παρουσία. Πολύ λίγες κινήσεις των ερμηνευτών εμφανίζουν το χορευτικό στοιχείο. Η παράσταση είναι μια σύνθεση πάρα πολλών σκηνών της καθημερινότητας. Πρωταγωνιστής είναι ο καθημερινός άνθρωπος, ο μετανάστης, η κοπέλα που βάφει τα νύχια της, ο εργαζόμενος, ο άνθρωπος της γης, κάποιος που παίζει ζάρια, κάποιος που παίζει νότες με την κιθάρα του…

Κάποιες σκηνές παρουσιάζουν μια επανάληψη με ελαφρές αλλαγές, που δείχνει μία εξέλιξη μέσα στον χρόνο. Ο ίδιος ερμηνευτής σε μία σκηνή τρώει σταφύλια. Σε μια επόμενη κρακεράκια. Αργότερα τον ξαναβλέπουμε με κοστούμι και γραβάτα, να τρώει ένα σάντουιτς μαζί με κόκα κόλα. Ο ίδιος θα μας πει αργότερα πως κατάγεται από κάποια χώρα της Β. Αφρικής. Μπορούμε να συνθέσουμε τα κομμάτια και να υποθέσουμε ότι αρχικά, ως μετανάστης στην Ευρώπη, δεν έχει στον ήλιο μοίρα και τρέφεται με τους καρπούς της γης. Και τελικά ενσωματώνεται στο οικονομικό σύστημα, φοράει γραβάτα και τρέφεται με σάντουιτς και κόκα κόλα, όπως συνηθίζουν οι υπάλληλοι των γραφείων.

Το ενδιαφέρον της σύνθεσης είναι ο τρόπος που περνάει το έργο από την μία σκηνή στην άλλη. Κάθε σκηνή διαρκεί περιορισμένο χρόνο. Με το που τελειώνει, το φως αρχίζει να μειώνεται, ώσπου σβήνει τελείως. Απόλυτο σκοτάδι για ένα διάστημα που μας προετοιμάζει για την επόμενη σκηνή. Ακούγεται ένας περίεργος ήχος μέσα στο σκοτάδι, δημιουργία του συνθέτη Ντενί Μαριότ. Όπως γράφει η Μανόν Ονά «θυμίζει την καρδιά της καταιγίδας, μα θα μπορούσε να είναι ο κινητήρας ενός αεροπλάνου ή ίσως πεδίο μάχης την ώρα της εφόδου. Χτυπήματα τακουνιών, βιαστικά βήματα στο σκοτάδι. Θα μπορούσε να είναι και ήχος τυμπάνων». Μέσα σε αυτήν την καθολική ασάφεια του θορύβου μέσα στο σκοτάδι, υπάρχει μόνο μία βεβαιότητα. Ο ήχος προέρχεται από ένα πικ απ, το οποίο φωτίζει μάλιστα επιδεικτικά ένας προβολέας, καθ’ όλη την διάρκεια της παράστασης (έξυπνο παιχνίδι αποστασιοποίησης).

Το κυρίαρχο όμως στοιχείο, είναι οι ίδιοι οι φωτισμοί. Ο Αλεξάντρ Μπενετό που τους επιμελήθηκε έκανε φοβερή δουλειά. Δημιούργησε παιχνίδια με το ημίφως, καταπληκτικές γωνίες που οριοθετούν τον χώρο όπου συμβαίνει η δράση σε κάθε σκηνή, κρύβουν αυτά που θέλει η σκηνοθέτης να κρυφτούν και αποκαλύπτει αυτά που πρέπει να αποκαλυφθούν. Η παύσεις- όπως είπαμε- γίνονται με σκοτάδι. Ο χρόνος, το φως και το σκοτάδι, ο θόρυβος είναι τα βασικά στοιχεία, με τα οποία υφαίνεται αυτό το κολάζ καθημερινών σύντομων αφηγήσεων σε μια ενιαία αίσθηση. Η χρήση του λόγου είναι περιορισμένη, γι’ αυτό και δεν χρειάζονται υπότιτλοι. Κάποια λέγονται, έτσι κι αλλιώς, στα ελληνικά. Άλλα σε άλλες γλώσσες. Αλλά είναι σύντομες φράσεις, που δεν έχουν σκοπό να αφηγηθούν κάτι ή να εξηγήσουν την ιστορία. Είναι κομμάτια του ψηφιδωτού της καθημερινότητας, μέρος της πολύβουης και πολυσύνθετης πραγματικότητας της Ευρώπης και της ανθρωπότητας.

Έτσι η παράσταση “Nocturnes” της Μαγκύ Μαρέν ξεφεύγει από τα πλαίσια της χορογραφίας και δημιουργεί κάτι πιο σύνθετο και συνολικό. Μια γεύση καθημερινότητας μέσα στην νύχτα. Οι πολλές φωνές των καθημερινών ανθρώπων, απλές χειρονομίες, συμπεριφορές, ενέργειες, στάσεις του σώματος, που προδίδουν διαθέσεις, ιδέες, βιώματα, καταστάσεις, ακόμα και ολόκληρες κουλτούρες. Δείχνει το πόσο ίδιοι είμαστε, αλλά και πόσο διαφορετικοί συνάμα, ψηφίδες μέσα σε έναν περίπλοκο κόσμο. Και συνάμα είναι ένα πολύ έξυπνα εκτελεσμένο καλλιτεχνικό όραμα, που χρησιμοποιεί τους ήχους και τους φωτισμούς, για να οριοθετεί τον χώρο και τον χρόνο, αλλά και να κρατάει τον θεατή σε μια αμείωτη ένταση, παρά τις πολλές επαναλήψεις και την μικρή χρήση λόγου και κίνησης. Ο ρεαλισμός έρχεται σε διάλογο με τον μοντερνισμό σε μια ευρηματική θεατρική δημιουργία.

Γιώργος Σμυρνής