Ρινόκερος του Ιονέσκο για το Φεστιβάλ Αθηνών- Επιδημία Ρινόκερων

Ο Ρινόκερος είναι ένα πολύ σπουδαίο έργο του 20ου αιώνα και του λεγόμενου θεάτρου του παραλόγου. Ο Ιονέσκο στο «παράλογο» αυτό έργο εκφράζει απολύτως εύλογους προβληματισμούς. Συνδυάζει εκπληκτικά τους σουρεαλιστικούς διαλόγους με μια βαθιά (και συγκινητική) ενδοσκόπηση στην ανθρώπινη ψυχή, τα κωμικά και σαρκαστικά στοιχεία με το θρίλερ, την φανταστική υπόθεση με το κοινωνιολογικό περιεχόμενο, την ελευθερία του παραλόγου με την άρτια δομημένη πλοκή.

Με μία υπόθεση φανταστική, όπου οι άνθρωποι αρχίζουν για έναν ανεξήγητο λόγο να μεταμορφώνονται σε ρινόκερους, ο Ιονέσκο μιλάει για την μεταδοτική δύναμη του ολοκληρωτισμού, που είναι και η μεγάλη δύναμή του. Οι άνθρωποι έχουν σιχαθεί τον πολιτισμό. Τον εκλεπτισμένο τρόπο ζωής. Ονειρεύονται να γίνουν ρινόκεροι. Ο ρινόκερος είναι ένα πλάσμα που δεν έχει λόγο, δεν έχει σκέψη, δεν αμφιβάλλει, δεν καταλαβαίνει από δυστυχία. Αρχικά οι άνθρωποι τρέμουν τους ρινόκερους. Στην πορεία καταλαβαίνουν ότι ρινόκεροι (αυτά τα επικίνδυνα όντα) είναι άνθρωποι μεταμορφωμένοι. Στην πορεία γίνονται όλοι (εκτός από έναν) ρινόκεροι. Μια “κρίση ρινοκερίτιδας” όπως την χαρακτηρίζει ο σκηνοθέτης του έργου σε κείμενό του σε περιοδικό, κυριεύει τους πάντες.

“Και η απόδειξη αυτής της μόλυνσης των πνευμάτων έρχεται στο τέλος του έργου, όταν η Ντάιζη θα βρει τις λέξεις για να πει ότι τα τραγούδια των ζώων αυτών είναι όμορφα, σαν ένα νέο φιλί στους λεπρούς (…) Ο ρινόκερος, στο πετσί του οποίου σπεύδουν να μπουν οι πάντες, αποκτά τότε σχεδόν θεϊκές ιδιότητες” συμπληρώνει ο Emmanuel Demarcy-Mota.

Κι αυτός ο ένας, δεν παραμένει άνθρωπος από λατρεία στην αξία του είδους του, ούτε από ιδεολογία ή θάρρος, αλλά από ανικανότητα να μεταμορφωθεί στο «ονειρικό» πλάσμα με τις σχεδόν θεϊκές ιδιότητες (σύμφωνα με την συλλογική φαντασίωση που μολύνει τους πάντες). 

Νομίζω ότι είναι επίσης και μια εις βάθος παρωδία του ναρκισσισμού. Ο άνθρωπος, αυτό το ναρκισσιστικό ον, ονειρεύεται να αποκτήσει την ομορφιά του Ρινόκερου. Το αηδιαστικό γίνεται ποθητό, όταν όλοι οι άλλοι μεταμορφώνονται σε ρινόκερους. Η ναρκισσιστική τάση κατά βάθος οδηγεί στην ανάγκη για ταύτιση με τους άλλους, με το κοπάδι, όταν τα αισθητικά πρότυπα ανατρέπονται εκ βάθρων.

Πάνω σε αυτό το σημείο η σκηνοθεσία του Emmanuel Demarcy-Mota, βρίσκει το πάτημα να δώσει στο έργο μια σύγχρονη  ματιά σε ένα έργο, το οποίο για τον ίδιο είναι εικονοκλαστικό για τα δεδομένα της δεκαετίας του 60. Στην παράσταση του ο ολοκληρωτισμός ταυτίζεται και με την επιβεβλημένη ομοιομορφία, την τυραννία της μόδας, της κοινωνίας της κατανάλωσης.

Τα εντυπωσιακά σε εικόνα και κυρίως σε λειτουργικότητα σκηνικά, τα σύγχρονα κοστούμια που παραπέμπουν στην αισθητική του 21ου αιώνα, η χρήση της μουσικής και διαφόρων εφέ, δίνουν στην σκηνοθεσία την δυνατότητα να παίξει, μέσα από το εκπληκτικό αυτό κείμενο, με την κωμωδία και το θρίλερ και να ξυπνήσει τους εφιάλτες που συγκλόνισαν τον Ιονέσκο. Η σκηνοθεσία του αξιόλογου και ιδιαιτέρως αναγνωρισμένου στην Γαλλία Demarcy-Mota χαρακτηρίζεται από απλότητα, δημιουργία εντάσεων και άψογο συντονισμό, τον οποίο επιτυγχάνουν με μεγάλη ακρίβεια οι ηθοποιοί. Οι ερμηνείες είναι πολύ σωστές μέσα σε ένα συλλογικό πνεύμα, που δεν ενδιαφέρεται τόσο για υποκριτικά σόλο, αλλά για μια συλλογική θεατρική δημιουργία. Όμως υπήρχαν και εξάρσεις υποκρτικής κλάσης σε σημεία που το κείμενο έδινε τέτοιες δυνατότητες. Και πετυχαίνουν με μεγάλη ακρίβεια δραματικές εξάρσεις, κωμικές στιγμές και την αγωνία του θρίλερ.

Κοντολογίς, ο Ρινόκερος ήταν μια εξαιρετική παράσταση ενός μεγάλου θεατρικού έργου του 20ου αιώνα. Το ενθουσιώδες χειροκρότημα του κοινού για τον άρτια συντονισμένο γαλλικό θίασο, ήρθε απολύτως δικαιολογημένα νομίζω . Σπάνια οι εφιάλτες γίνονται τόσο απολαυστικοί.

Γιώργος Σμυρνής