Ελένη του Ευριπίδη στο Ηρώδειο: Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη!

Οι μύθοι γύρω από τους διάφορους κύκλους που απασχολούσαν τους τραγικούς (Θηβαϊκός, Τρωικός κ.α.) ήταν πολλοί και με διαφορετικές εξιστορήσεις των γεγονότων. Ένας από αυτούς, υποστηρίζει ότι η Ελένη ποτέ δεν πήγε στην Τροία μαζί με τον Πάρη. Η νικημένη στον διαγωνισμό του χρυσού μήλου Ήρα, θέλοντας να χαλάσει το παράνομο προξενιό που είχε στήσει η νικήτρια Αφροδίτη για χάρη του Πάρη, έβαλε στην θέση της ωραίας Ελένης ένα φάντασμα, («ένα πουκάμισο αδειανό» που λέει και ο Σεφέρης). Την πραγματική Ελένη την μετέφερε στην Αίγυπτο.
Ο Βασιλιάς Θεοκλύμενος θέλει να παντρευτεί την Ελένη (Πέμυ Ζούνη), ενώ έχουν περάσει 17 χρόνια από τότε που αυτή μεταφέρθηκε στον ξένο τόπο. Όμως η Ελένη επιμένει να μην θέλει να ατιμάσει τον γάμο της. (Η πιστή ωραία Ελένη μοιάζει λίγο σαν σχήμα οξύμωρο). Και κάποια στιγμή έρχεται ως ναυαγός ο άντρας της Μενέλαος, που πασχίζει να την σώσει από τα νύχια του «βάρβαρου» βασιλιά.

Το έργο έχει πολλούς συμβολισμούς και ο πιο ισχυρός από αυτούς, έχει να κάνει με τον πόλεμο για ένα φάντασμα, μια ψεύτικη ιδέα, κάτι που ποτέ δεν υπήρξε. Η Ελένη ήταν στην Αίγυπτο, όταν χιλιάδες Τρώες και Αχαιοί σφάζονταν για το είδωλό της.

Η τραγωδία έχει κάποια οξύμωρα και αντιθέσεις, που μπορούν να δώσουν πάτημα για μια πιο κωμική και αποστασιοποιημένη προσέγγιση. Έτσι, ενώ το έργο ξεκινά σαν μια τυπική τραγωδία, όταν εμφανίζεται ο χαρακτήρας του Μενέλαου, με τον Καφετζόπουλο να τον ερμηνεύει, αποκτά ένα ξεκάθαρο κωμικό χρώμα. Η δύναμη της ερμηνείας του ηθοποιού δίνει ένα άλλο ύφος στην παράσταση. Ως επί το πλείστον, όπου αυτός και ο βασιλιάς Θεοκλύμενος (Αντώνης Καρυστινός) είναι επί σκηνής, βλέπουμε μια κωμωδία ή ένα σατυρικό δράμα.Μόνο που επειδή ο Καφετζόπουλος είναι καλύτερος κωμικός από τον Καρυστινό, τα σημεία με τον Μενέλαο είναι πιο δυνατά και πιο αστεία.

Όταν αυτοί οι δύο απουσιάζουν, βλέπουμε μια τυπική τραγωδία. Η Πέμυ Ζούνη είναι αρκετά καλή ως Ελένη, ενώ αξιοπρεπώς στέκονται η Νίκη Παλληκαράκη ως Θεονόη και ο Νίκος Αρβανίτης ως Τεύκρος. Ο χορός δεν μου πολυάρεσε.

Τα κοστούμια είχαν μια σύνθετη αισθητική, από ταινίες εποχής, όπερες με δράματα που εκτυλίσσονται σε ασιατικές χώρες και στολές ναυτών ή αξιωματικών. Ήταν κάπως περίπλοκα με πολλές αναφορές και αυτό δεν ήταν υπέρ τους. Όμως βοήθησαν να αναδειχθεί ο κωμικός τόνος της παράστασης σε κάποια σημεία- ιδίως εκεί που ο Μενέλαος εμφανίζεται ντυμένος ναυτάκι με δόρι και ασπίδα. Το σκηνικό πάλι ήταν αρκετά κοινότοπο, με την συνηθισμένη πια παρουσία του νερού.

Ένα άλλο κομμάτι που τείνει να αναδειχθεί κοινός τόπος είναι η απαγγελία ενός ποιήματος κάποιου σημαντικού ποιητή. Στην Ιλιάδα του Λιβαθινού ήταν οι Τρώες του Καβάφη, τώρα ήταν η σειρά του Σεφέρης και της Ελένης του. Είναι κάπως προβλέψιμες αυτές οι επιλογές και πάνε να γίνουν μανιέρα. Από την άλλη όμως είναι ωραία ποιήματα και χαίρεσαι να τα ακούς επί σκηνής.

Σε γενικές γραμμές, η παράσταση “Ελένη” είναι μία σύνθεση τραγωδίας και κωμωδίας. Καταφέρνει να ενώσει τα δύο είδη, χωρίς να εμφανίζει χάσματα μέσα στο έργο, ούτε να προκαλεί μια αίσθηση παρωδίας του κειμένου του Ευριπίδη. Από την άλλη, τα τραγικά μέρη ήταν κάπως συμβατικά, συνηθισμένα και είχαν μια νωθρότητα. Αντίθετα, τα κωμικά μέρη, με πρωτομάστορα τον Αντώνη Καφετζόπουλο και ο ποιητικός λόγος του Ευριπίδη (και λίγο του Σεφέρη στο τέλος) ήταν τα πιο δυνατά σημεία μιας παράστασης με αρκετά ικανοποιητικό αισθητικό επίπεδο.

Γιώργος Σμυρνής

Η παράσταση θα πραγματοποιήσει καλοκαιρινή περιοδεία-
Δείτε τους σταθμούς της παράστασης ΕΔΩ