Η Σταχτοπούτα στη Λυρική Σκηνή

Η Σταχτοπούτα χαρακτηρίζεται από ρέουσα ιδιαίτερα μελωδική μουσική, σκηνές με έντονη θεατρικότητα και ένα ποιητικό κείμενο με διαρκείς ανατροπές. Το ποιητικό κείμενο βασίζεται φυσικά στο γνωστό παραμύθι του Σαρλ Περρώ, έχει όμως και κρίσιμες διαφορές, οι οποίες σχετίζονται με την εποχή που γράφηκε το έργο. Ήταν τότε αδιανόητο η πρωταγωνίστρια να δείξει επί σκηνής τις γάμπες της, κι έτσι δεν υπάρχει γοβάκι στο έργο: ο πρίγκιπας βρίσκει την αγαπημένη του χάρη σε ένα βραχιόλι.
Στο κέντρο της υπόθεσης βρίσκεται η Αντζελίνα, θετή κόρη του Ντον Μανίφικο, την οποία η οικογένειά της φωνάζει Σταχτοπούτα. Παραμελημένη και κατατρεγμένη από τον πατριό και τις άσχημες κόρες του, η Αντζελίνα ερωτεύεται τον πρίγκιπα Ντον Ραμίρο, ο οποίος εκτιμά την καλοσύνη της και μετά από περιπέτειες, τη νυμφεύεται.

Στην νέα παραγωγή της ΕΛΣ, η σκηνοθέτρια Ροδούλα Γαϊτάνου μεταφέρει την δράση σε στον μικρόκοσμο ενός off Broadway θεάτρου στην Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’30, την εποχή της «Μεγάλης Ύφεσης» και του οικονομικού κραχ. Έτσι, διαχρονικά θέματα που αφορούν αντιθέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, αλλά και την «εκδίκηση του καλού», παρουσιάζονται σε τόπο και χρόνο που διαθέτουν στοιχεία ανάλογα προς αυτά της υπόθεσης, είναι όμως πιο κοντά στις αναφορές του σύγχρονου θεατή.

Η Γαϊτάνου με σπουδές πάνω στην Δραματουργία της Μουσικής και την Σκηνοθεσία Όπερας στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, έχει σκηνοθετήσει παραγωγές, μεταξύ άλλων, στην Royal Opera του Λονδίνου, στην British Youth Opera, στην Scottish Opera, ενώ ήταν υποψήφια για το βραβείο Καλύτερου Σκηνοθέτη Όπερας στα βραβεία Helpmann 2013 στην Αυστραλία.

Τα σκηνικά του Σάιμον Κόρντερ μας παραπέμπουν στα άδυτα ενός αμερικάνικου θεάτρου της δεκαετίας του ’30. Από τη μια βλέπουμε τους αφανείς ήρωες του παρασκηνίου στα υπόγεια του θεάτρου και από την άλλη τους υψηλά ιστάμενους στο roof garden να απολαμβάνουν τη θέα στο Μανχάταν στα πάρτι μετά τις πρεμιέρες. Τα κοστούμια της Αλεξίας Θεοδωράκη αντικατοπτρίζουν τα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής, ενώ την ίδια στιγμή έχουν κάτι από την θαμπή λάμψη της ματαιοδοξίας του κόσμου του θεάματος.

Την Ορχήστρα της ΕΛΣ θα διευθύνει ο διαπρεπής μαέστρος Γιώργος Πέτρου, ενώ στον πρωταγωνιστικό ρόλο εναλλάσσονται οι καταξιωμένες μέτζο σορπάνο Μαίρη – Έλεν Νέζη και Ειρήνη Καράγιαννη. Στον ρόλο του Ντον Ραμίρο οι Αντώνης Κορωναίος και Βασίλης Καβάγιας, ενώ στον ρόλο του Νταντίνι οι Ντέιβιντ Μενέντεθ και Χάρης Ανδριανός. Την Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγέλος Γεωργακάτος.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΡΙΑΣ ΡΟΔΟΥΛΑΣ ΓΑΙΤΑΝΟΥ
Η Σταχτοπούτα ή Ο θρίαμβος της καλοσύνης, όπως είναι ο πλήρης τίτλος της όπερας του Ροσσίνι, αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του οπερατικού ρεπερτορίου. Ο Ροσσίνι και ο λιμπρετίστας του Γιάκοπο Φερρέττι δανείζονται στοιχεία από το κλασικό παραμύθι του Περρώ, δημιουργώντας τη δική τους διδακτική εκδοχή του μύθου. Από τη μία, το ρόλο της νεράιδας νονάς, η οποία ως άλλος από μηχανής θεός βοηθά την ηρωίδα να πάει στο χορό, αναλαμβάνει εδώ ένας αντρικός χαρακτήρας, ο οποίος παρατηρεί και καταγράφει τη στάση της Σταχτοπούτας απέναντι στις δοκιμασίες που της θέτει η ζωή. Παράλληλα, η μορφή της κακιάς μητριάς αντικαθίσταται από έναν εχθρικό πατριό, ο οποίος προάγει τις δυο φυσικές του κόρες σε βάρος της ηρωίδας, ενώ η τελευταία θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί τον εκλεκτό της καρδιάς της προτού πάει καλεσμένη του στο χορό -δηλαδή, χωρίς τα φτιασίδια της κοσμικής περιβολής- και χωρίς καν να γνωρίζει την κοινωνική του θέση.

Ο Ροσσίνι και ο Φερρέττι αφαιρούν το στοιχείο της μαγικής παρεμβολής κάνοντας έτσι ξεκάθαρο ότι τα ψυχικά χαρίσματα, η καλόψυχη στάση, το θάρρος, ο δυναμισμός και η γεναιοδωρία της Σταχτοπούτας, αποτελούν εφαλτήριο για την προσωπική και κοινωνική της επιτυχία. Η ηρωίδα του Ροσσίνι είναι ένα φωτεινό παράδειγμα των αξιών του Διαφωτισμού: το άτομο είναι υπεύθυνο για τη ροή της προσωπικής του ιστορίας και μέσα απο τις πράξεις του και την καλόψυχη στάση απέναντι στη ζωή έχει τη δύναμη να εκτοπίσει το σκότος των κακουχιών.

Στην Σταχτοπούτα του Ροσσίνι ένα ακόμη θέμα επανέρχεται συχνά: αυτό του ταξικού διαχωρισμού και της διακαούς επιθυμίας ορισμένων χαρακτήρων για κοινωνική ανέλιξη, πλούτη και δόξα. Η κάθετη διαστρωμάτωση βρίσκει μια άμεση προβολή στη ζωή ενός θεάτρου ως μία κοινωνική μικρογραφία: οι αφανείς ήρωες του παρασκηνίου, οι εμφανείς ήρωες της σκηνής και οι υψηλά ιστάμενοι που παίρνουν τις αποφάσεις. Ο καθρεφτισμός αυτός αποτέλεσε και την έμπνευση για την τοποθέτηση της δράσης σε ένα θέατρο που παρακμάζει κατά την περίοδο της «Μεγάλης ύφεσης» του 1929. Η κρίση και οι κακουχίες μεταλλάσσουν τους ανθρώπους, αλλά όποιος καταφέρει να διατηρήσει την ακεραιότητά του θα αναδειχθεί νικητής.

Σε αυτό λοιπόν το πλαίσιο, η Σταχτοπούτα είναι η θετή κόρη του επιστάτη Μανίφικο και η ψυχή του θεάτρου. Είναι γεννημένη για τη σκηνή αλλά έχει επωμιστεί όλα τα βάρη μιας δύσκολης καθημερινότητας. Ο πατριός της προωθεί με σθένος τις δύο κόρες του, οι οποίες χωρίς ίχνος ταλέντου αλλά με μεγάλη δόση ματαιοδοξίας οδηγούν ολοταχώς το θέατρο προς την καταστροφή του. Όλα θα αλλάξουν όταν ο γέρος ιδιοκτήτης πεθαίνει και αφήνει τη διαχείριση του θεάτρου στο γιο του Ραμίρο, ο οποίος μετά απο άσωτη ζωή χρόνων, επιστρέφει για να αναλάβει τα νέα του καθήκοντα υπό έναν όμως βασικό όρο: να βρει μία άξια κοπέλα για σύντροφο. Όλοι θα περάσουν απο ακρόαση, η αρετή και η ψυχική ακτινοβολία θα κερδίσουν, ανατρέποντας έτσι το κατεστημένο και αλλάζοντας το πεπρωμένο όλων για πάντα.

Η Σταχτοπούτα σε μία ματιά
Ο συνθέτης / Ο Αντόνιο Τζοακίνο Ροσσίνι γεννήθηκε στο Πέζαρο το 1792. Το 1806 γράφηκε στο Μουσικό Λύκειο της Μπολόνιας, όπου ως μαθητής συνέθεσε την πρώτη του όπερα. Η επιτυχία δεν άργησε: το 1812 το κωμικό μελόδραμά του Η λυδία λίθος δόθηκε στη Σκάλα του Μιλάνου και το 1813 ο συνθέτης καθιερώθηκε εκτός της ιταλικής χερσονήσου με δύο έργα: τον ηρωικό Τανκρέντι και την κωμική Ιταλίδα στο Αλγέρι. Το 1814 ανέλαβε τη διεύθυνση των δύο σημαντικότερων λυρικών θεάτρων της Νάπολης. Γι’ αυτά συνέθεσε μερικά από τα διασημότερα έργα του, έχοντας κατά νου την τραγουδίστρια Ιζαμπέλα Κολμπράν, την οποία νυμφεύτηκε το 1822. Την ίδια χρονιά ο Ροσσίνι επισκέφθηκε τη Βιέννη, όπου συνάντησε τον Μπετόβεν. Το 1824 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου το 1829 παρουσίασε το Γουλιέλμο Τέλλο, την τελευταία του όπερα. Απογοητευμένος, κρίνοντας ότι η λυρική τέχνη απομακρυνόταν όλο και περισσότερο από τις αξίες του μπελ κάντο, τις οποίες ο ίδιος είχε υπηρετήσει, στα επόμενα 39 χρόνια της ζωής του, ο Ροσσίνι συνέθεσε μόνο τραγούδια και έργα εκκλησιαστικής μουσικής. Πέθανε στο Παρίσι το 1868. Το 1887 η σορός του μεταφέρθηκε στη Φλωρεντία.

Το έργο / Dramma giocoso, δηλαδή παιγνιώδες δράμα σε δύο πράξεις, σε ποιητικό κείμενο το Γιάκοπο Φερρέττι, η όπερα Η Σταχτοπούτα ή O θρίαμβος της καλοσύνης βασίζεται στο παραμύθι Η Σταχτοπούτα (1697) του Σαρλ Περρώ καθώς επίσης στα ποιητικά κείμενα του Σαρλ-Γκιγιώμ Ετιέν για την όπερα Σταχτοπούτα του Νικολά Ιζουάρ και του Φραντσέσκο Φιορίνι (Παρίσι, 1810) για την όπερα Αγαθούλα ή Η επιβράβευση της αρετής του Στέφανο Παβέζι (Μιλάνο, 1814).
Πρεμιέρες / Η Σταχτοπούτα πρωτοπαρουσιάστηκε στις 25 Ιανουαρίου 1817 στο θέατρο Βάλλε της Ρώμης. Στο ρεπερτόριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής η Σταχτοπούτα μπήκε στις 4 Φεβρουαρίου 1977.

Σύνοψη
A’ Πράξη: Στον πύργο του Ντον Μανίφικο οι δύο άσχημες και τεμπέλες κόρες του, η Τίσμπε και η Κλορίντα, στολίζονται. Η Αντζελίνα, θετή τους αδελφή την οποία φωνάζουν Σταχτοπούτα, τραγουδά μία μπαλάντα για ένα βασιλιά, ο οποίος νυμφεύεται μια καλόκαρδη, απλή κοπέλα. Εμφανίζεται ο Αλιντόρο, παιδαγωγός του πρίγκιπα Ντον Ραμίρο, μεταμφιεσμένος ως ζητιάνος. Η Σταχτοπούτα τον περιποιείται. Αναγγέλλεται η άφιξη του πρίγκιπα. Στο μεγάλο χορό που θα δώσει, θα επιλέξει για σύζυγό του την πιο όμορφη νέα. Ο Ντον Μανίφικο πιστεύει πως ήρθε η ώρα να γίνει το όνειρό του πραγματικότητα: είδε στον ύπνο του ότι είχε γίνει παππούς βασιλιάδων. Θέλοντας να διαπιστώσει ο ίδιος το χαρακτήρα των γυναικών, ανάμεσα στις οποίες προτίθεται να επιλέξει, ο Ραμίρο αλλάζει αμφίεση με τον Νταντίνι, τον υπηρέτη του. Καταφθάνει πρώτος, κι ενώ οι δύο κόρες του Μανίφικο περιποιούνται τον Νταντίνι, νομίζοντας πως είναι ο πρίγκιπας, ο ίδιος ο Ραμίρο συναντά τη Σταχτοπούτα και την ερωτεύεται αμέσως. Η Σταχτοπούτα παρακαλεί να της επιτραπεί να πάει κι εκείνη στον χορό, όμως δίχως αποτέλεσμα. Ο Αλιντόρο, που είναι ακόμα παρών ως ζητιάνος, ζητά από τον Μανίφικο να παρουσιάσει την τρίτη του κόρη. Εκείνος εξηγεί πως δεν ζει πια. Τότε ο Αλιντόρο αποκαλύπτει την ταυτότητά του στη Σταχτοπούτα και την προσκαλεί στο χορό.
Στο παλάτι, ο ακόμα μεταμφιεσμένος Νταντίνι προτίθεται να ξεναγήσει τον Μανίφικο στο κελάρι του παλατιού με τα υπέροχα κρασιά, ελπίζοντας κρυφά να τον μεθύσει. Ο Ραμίρο έχει μπερδευτεί, καθώς ο μεν Νταντίνι τον πληροφορεί πόσο ανόητες είναι η Τίσμπε και η Κλορίντα, ενώ ο παιδαγωγός του Αλιντόρο τού μιλά με τα καλύτερα λόγια για μία από τις κόρες του Μανίφικο. Πράγματι, νομίζοντας πως είναι υπηρέτης, η Τίσμπε και η Κλορίντα φέρονται άσχημα στον Ραμίρο. Την ίδια ώρα, στο χορό φτάνει μία άγνωστη γυναίκα: η ομοιότητά της με την Σταχτοπούτα εκπλήσσει όλους.

B’ Πράξη: Ο Ντον Μανίφικο αναλογίζεται τα χρήματα που θα βγάζει από εκδουλεύσεις ως πεθερός του πρίγκιπα. Ανησυχεί, όμως, καθώς η άγνωστη καλλονή μπορεί να του χαλάσει τα σχέδια. Κατά λάθος ο Ραμίρο ακούει τη Σταχτοπούτα να αρνείται τις προτάσεις του Νταντίνι, με τη δικαιολογία ότι αγαπά τον ακόλουθό του. Τότε της ζητά να γίνει δική του. Φεύγοντας, εκείνη του δίνει ένα βραχιόλι και του λέει πως η ίδια θα φορά ένα όμοιο: αν την αναζητήσει και την ξαναβρεί, και αν τότε εξακολουθεί να τη θέλει, τότε θα τον παντρευτεί. Στο μεταξύ, ο Νταντίνι αποκαλύπτει στον Μανίφικο την πραγματική του ταυτότητα.
Επιστρέφοντας στον πύργο τους οι δύο αδελφές βρίσκουν τη Σταχτοπούτα πλάι στο τζάκι. Ξεσπά καταιγίδα. Ο Αλιντόρο φροντίζει ώστε η άμαξα του πρίγκιπα να πάθει ατύχημα μπροστά στον πύργο του Μανίφικο. Ο Ραμίρο αναγνωρίζει τη Σταχτοπούτα, αφήνοντας τους πάντες έκπληκτους. Το ερωτευμένο ζευγάρι αναχωρεί και ο Αλιντόρο πείθει τις δύο αδελφές να ζητήσουν συγγνώμη. Κατά τη γαμήλια δεξίωση η Σταχτοπούτα ζητά από τον Ραμίρο επιείκεια για την θετή της οικογένεια και αναλογίζεται πόσο άλλαξε η τύχη της.

Μουσική διεύθυνση: Γιώργος Πέτρου (25, 26, 30/10, 1, 3, 10, 13/11)
Κωνσταντίνος Δημηνάκης (2/11)
Σκηνοθεσία: Ροδούλα Γαϊτάνου
Σκηνικά – Φωτισμοί: Σάιμον Κόρντερ
Κοστούμια: Αλεξία Θεοδωράκη
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

Διανομή
Ντον Ραμίρο: Αντώνης Κορωναίος (25, 30/10, 2, 10, 13/11) / Βασίλης Καβάγιας (26/10, 1, 3/11)
Νταντίνι: Ντέιβιντ Μενέντεθ (25, 30/10, 2/11) / Χάρης Ανδριανός (26/10, 1, 3, 10, 13/11)
Ντον Μανίφικο: Κάρλος Εσκιβέλ (25, 30/10, 2/11) / Δημήτρης Κασιούμης (26/10, 1, 3, 10, 13/11)
Κλορίντα: Γεωργία Ηλιοπούλου (25, 30/10, 10/11) / Ελπινίκη Ζερβού (26/10, 1, 3/11) / Μυρσίνη Μαργαρίτη (2, 13/11)
Τίσμπε: Ελένη Βουδουράκη (25, 30/10, 10/11) / Αγγελική Καθαρίου (26/10, 1, 3/11) / Ελένη Δάβου (2, 13/11)
Σταχτοπούτα (Αντζελίνα): Μαίρη – Έλεν Νέζη (25, 30/10, 10/11) / Ειρήνη Καράγιαννη (26/10, 1, 3/11) / Άρτεμις Μπόγρη (2, 13/11)
Αλιντόρο: Πέτρος Μαγουλάς (25, 30/10, 2, 10/11) / Τάσος Αποστόλου (26/10, 1, 3, 13/11)
Συμμετέχουν η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ