Είναι ποίηση το “τρολάρισμα” στον Καβάφη; Τί είπαν οι ειδικοί στη συζήτηση στη Στέγη

Το ποιες ήταν οι αντιδράσεις της πρωτοβουλίας αυτής και πού οφείλονταν, συζητήθηκε από μια αξιόλογη ομάδα στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, τη Δευτέρα 4 Νοεμβρίου. Σε γιγαντοοθόνη προβλήθηκαν εικόνες με στίχους του Καβάφη στα λεωφορεία και σε στάσεις του μετρό, όσο και παραποιημένες φωτογραφίες, με τους άσχετους στίχους, που έβαζαν διάφοροι το internet. (Πρέπει να ομολογήσω ότι μερικοί από αυτούς με έκαναν να γελάσω πάρα πολύ). 

«Ο Καβάφης δημιούργησε ποίηση» δήλωσε ο Στάθης Γουργουρής, «ποίηση που θα ξεχαστεί» όπως είπε. Ο κ. Γουργουρής, που είναι Καθηγητής Συγκριτικής Φιλολογίας, Κλασικών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, εκτίμησε ότι έτσι η λέξη δημιουργία παίρνει το πραγματικό της νόημα: έργο του δήμου. Πρόσθεσε ότι η κριτική των δημοσιογράφων στην κίνηση της Στέγης να «βάλει» τον Καβάφη στα ΜΜΜ είναι μια κίνηση συντηρητική. Αντίθετα, η παρωδία από τους χρήστες του internet τιμάει την δύναμη αυτής της ποίησης.

Ο Κάβαφης, άλλωστε, όπως επισημάνθηκε από το πάνελ και από το κοινό, ήταν ένας μέγας είρων. Ο Δημήτρης Πλάντζος, Επίκουρος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ομολόγησε ότι πήρε μέρος στο «τρολάρισμα» και με πολύ μεγάλη ευχαρίστηση.

Ο δημοσιογράφος Θεόφιλος Τραμπούλης άσκησε κριτική τόσο στις αντιδράσεις εις βάρος της πρωτοβουλίας της Στέγης, όσο και στην Στέγη, για την επιλογή των στίχων. Σύμφωνα με τον κ. Τραμπούλη, ο Καβάφης είναι ποιητής της ετερότητας, σε πολλαπλά επίπεδα, που έχουν να κάνουν με την κατοικία του στην Αλεξάνδρεια, την σεξουαλική του ταυτότητα και την δύσκολη σχέση του με τις κυρίαρχες σχολές της αθηναϊκής ποίησης. Θεώρησε ότι η επιλογή των στίχων δεν ανέδειξε αυτό το στοιχείο της ετερότητας, αλλά ήταν άγνωστα γνωμικά, που πήραν απλά την θέση των γνωστών γνωμικών, με τα οποία έχουμε ταυτίσει τον ποιητή. Όσο για την κριτική που ασκήθηκε στην πρωτοβουλία, θεώρησε ότι αναδεικνύει την κρίση ταυτότητας που υπάρχει στην Αριστερά σήμερα, την χαρακτήρισε αμήχανη και συντηρητική.

Ο Κύρκος Δοξιάδης συσχέτισε την κίνηση της Στέγης και τις αντιδράσεις που δημιούργησε, με τον προπαγανδιστικό λόγο. Ο Καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έκανε λόγο για την σχέση του Καβάφη με την θεωρία των δύο άκρων, η οποία είναι μια σχέση επικίνδυνη, καθώς η Ελλάδα των Μνημονίων είναι μια χώρα σε εμπόλεμη κατάσταση ως προς τον δημόσιο λόγο. Σε μια τέτοια εμπόλεμη κατάσταση, η προπαγάνδα είναι παρούσα. Τι κάνει όμως η προπαγάνδα; Ασκεί παραποίηση. Ασκεί βία πάνω στην σχέση των λέξεων με τα πράγματα, αλλοιώνοντας το πραγματικό νόημα των λέξεων. Αυτό σύμφωνα με τον Κύρκο Δοξιάδη είναι επικίνδυνο. 

«Είναι επικίνδυνο πράγμα η βία της προπαγάνδας» δήλωσε χαρακτηριστικά. «Ό,τι και να πεις, μπορεί να ερμηνευθεί ως παραποίηση, ως προπαγάνδα». Άρα, σύμφωνα με τον κ. Δοξιάδη πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν αρθρώνουμε δημόσιο λόγο. Είναι σημαντικό να μην βιαζόμαστε. «Είναι επικίνδυνο πράγμα η βιασύνη» είπε χαρακτηριστικά.

Θυμίζουμε ότι οι μεγάλες αντιδράσεις από διάφορες εφημερίδες για την κίνηση της Στέγης επικεντρώθηκαν στον στίχο «είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία», που σημαίνει στο συγκεκριμένο ποίημα την βιασύνη και όχι την βία. Με την διπλή αυτή έννοια της λέξης έπαιξε ο κ. Δοξιάδης.

Για το θέμα μίλησαν και άλλοι πανεπιστημιακοί, ερευνητές, κριτικοί τέχνης και δημοσιογράφοι. Η Ελένη Παπαργυρίου, Λέκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο King’s College του Λονδίνου, ο δημοσιογράφος Σταύρος Διοσκουρίδης, και ο Νίκος Πατρελάκης, Μουσικός παραγωγός.

Στις περισσότερες δηλώσεις- που κινήθηκαν σε ένα κάπως δυσνόητο φιλοσοφικό επίπεδο-  κυριάρχησε ο μεταμοντερνισμός, που έχει απορρίψει την άποψη ότι υπάρχει ένα κυρίαρχο νόημα σε αυτό που «θέλει να πει ο ποιητής». Στις περισσότερες εισηγήσεις η κριτική από τους δημοσιογράφους χαρακτηρίστηκε συντηρητική, αλλά αντίθετα το “τρολάρισμα” από τον κόσμο θεωρήθηκε κάτι πολύ δημιουργικό.

Το ενδιαφέρον είναι ότι και η άλλη πλευρά προσπάθησε να οικειοποιηθεί το τρολάρισμα στον Καβάφη, ως έκφραση αγανάκτησης για τον τρόπο που έγινε η επιλογή των στίχων. Φαίνεται πως και για αυτούς που υποστηρίζουν την κίνηση και για αυτούς που την κατακρίνουν, ο απλός κόσμος «έχει πάντα δίκιο». Μόνο που η κάθε πλευρά νοηματοδοτεί διαφορετικά τις προθέσεις του κόσμου.

Γιώργος Σμυρνής