Μαρία Παχές: «Δεν υπάρχει κρίση που μπορεί να τα βάλει μ’ έναν λαό που πιστεύει στον εαυτό του»

Και η Μαρία Παχές, ένας καλλιτεχνικός θησαυρός της Ισπανίας, χορογράφος κι χορεύτρια η ίδια, οραματίστηκε ένα χορευτικό λεξιλόγιο που τιθασεύει την κινησιολογική εξτραβαγκανζα του φλαμένκο σε μια αρχιτεκτονική μελέτη της στάσης, της κίνησης του ανθρώπινου σώματος.

Μετά την ποίηση του Χοσέ Σαραμάγκου όπως εκφράστηκε στο έργο «Flamenco y Poesia», η Μαρία Παχές κάνει άλλο ένα άλμα ανάμεσα στις τέχνες και αυτή τη φορά εμπνέεται από την αρχιτεκτονική του Οσκαρ Νιεμάιερ. Στολίζει τη σκηνή με τρεις καμπύλες γραμμές, μια απευθείας αναφορά στα αυθεντικά αρχιτεκτονικά σχέδια του Νιεμαιερ. Παίρνει ένα κλασσικό φόρεμα φλαμένκο, το υπερμεγέθες bata de cola, το σχεδιάζει βασισμένο στο σχέδιο μιας σκάλας του αρχιτέκτονα και χορεύει μαζί του σε ένα στρόβιλο μεταμοντέρνας ανάβασης.

Αλλού, προσθέτει 5 μέτρα κατακόκκινο ύφασμα στο εφαρμοστό φόρεμά της που απλώνεται γύρω από το ψηλό κορμί της σαν μια σταγόνα αίμα που κυλά στο πάτωμα, ενώ το παιχνίδι με το ύφασμα, μια εντυπωσιακή μελέτη σκηνικής αρχιτεκτονικής του ανθρώπινου σώματος, είναι ένας σαφής συμβολισμός της κατάδυσης στον εσωτερικό κόσμο και της ψυχικής. Σε κάποιο άλλο σημείο αφαιρεί από τους χορευτές της τα ρούχα με τα φλογερά χρώματα και τις σέξι δαντέλες και τους ντύνει με ένα αναπάντεχο μουντό γκρίζο αφαιρώντας το στοιχείο του εντυπωσιασμού διατηρώντας μόνο τη δύναμη της κίνησης και την αίσθηση της συλλογικότητας. Και στο μέσο όλων αυτών, τα μακριά λεπτά χέρια της Μαρίας Παχές που φτερουγίζουν γύρω από τη μουσική αναδεικνύουν γλυπτά σχήματα που άλλοτε θυμίζουν ταύρο, άλλοτε λουλούδι, άλλοτε προσευχή σε μια υπαινικτική δραματικότητα που απαιτεί αποκρυπτογράφηση…

Η Μαρία Παχές μίλησε στο Monopoli.gr, για το φλαμένκο και τη δημοκρατία, την ανάγκη για φαντασία και ισότητα αλλά και την ελπίδα που στάζει από κάθε χτύπημα των ποδιών, κάθε φιγούρα και κάθε στροφή σε αυτή τη δυναμική παράσταση…

Η παράσταση «Ουτοπία» παρουσιάζεται ως μια «αισθητική και ηθική αναζήτηση του αντικομφορμισμού κι της λαχτάρας». Αναπτύσσεται γύρω από έννοιες όπως «αλληλεγγύη, δέσμευση, εξορία και την μικρότητα του ανθρώπου σε έναν κόσμο που αδιαφορεί για τη δυστυχία και το μεγαλείο του». Έχετε δηλώσει ότι, σήμερα περισσότερο από ποτέ, είναι επιτακτική η ανάγκη για φαντασία και ιδεαλισμό. Πως μπορούν όλα αυτά να χωρέσουν στην εκρηκτική φύση του φλαμένγκο, ενός χορού που οι περισσότεροι άνθρωποι ταυτίζουν με την τσιγγάνικη παράδοση και την επαρχιακή ζωή στην παλιά Ανδαλουσία; Ποιες είναι οι νέες σημασίες και τα νοήματα που αποκτά το φλαμένγκο στους μοντέρνους καιρούς;
Η «Ουτοπία», εκτός από τον τίτλο ενός έργου, είναι η τάση μου προς την ηθική. Είμαι πεπεισμένη ότι η ουτοπία είναι η απλή αντίδρασή μας απέναντι στο πεπρωμένο. Πιστεύω επίσης ότι είναι η αντίδραση της σκέψης και της παγκόσμιας ελπίδας έναντι στην ηθική κατάπτωση που μας έχει υποβάλλει η καταναλωτική κοινωνία. Η χορογραφία μου συγκεντρώνει την δέσμευσή μου ως προς την ανάκτηση των δημοκρατικών αξιών, οι οποίες περνάνε μεγάλη κρίση, παρά την τεράστια συνεισφορά τους στην ανθρωπότητα, όσον αφορά στις ατομικές ελευθερίες και την ευτυχία. Ένα από τα πράγματα που με οδήγησαν στην καταπληκτική περιπέτεια να εξερευνήσω τον κόσμο του Νίεμαιερ είναι η συνέργεια και η στενή σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και το χορό: και τα δύο γεννιούνται από την κίνηση και τα δύο εξελίσσονται μέσα από γραμμές και μονοπάτια που έχουν σαν σκοπό να δημιουργήσουν αίσθηση. Η αρχιτεκτονική και ο χορός έχουν κοινά στοιχεία και μοιράζονται τους ίδιους σκοπούς. Και τα δύο καταλαμβάνουν το χώρο για να τον μεταμορφώσουν, ανυψώνοντας της αισθητική του αξία. Και τα δύο μοιράζονται την ίδια ηθική, γιατί δημιουργούν από το μηδέν κάτι που θα φέρει ευτυχία και ευημερία στους ανθρώπους, θα τους κάνει πιο «ανθρώπινους» και πιο ξεχωριστούς. Αισθάνομαι ευτυχισμένη που είμαι από τη Μεσόγειο, γιατί γνωρίζω ότι η κουλτούρα μου είναι η κουλτούρα χιλιάδων ανθρώπων που –ενώ είναι διαφορετικοί– έχουν μάθει την ίδια ουσία.

Το 2010 η ΟΥΝΕΣΚΟ συμπεριέλαβε το φλαμένκο στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Τι σήμαινε αυτό για εσάς ως καλλιτέχνη και ως Ισπανίδα;
Η τέχνη για τις γυναίκες στην Ισπανία δεν ήταν κάτι εύκολο. Έπρεπε να δουλέψουμε σκληρά και να ξεπεράσουμε χιλιάδες δυσκολίες. Το μόνο που ζητούσαμε ήταν ο χώρος που θα μας επέτρεπε να συμμετάσχουμε σε αυτόν τον καταπληκτικό κόσμο της δημιουργίας και να τον κάνουμε πιο ανθρώπινο, πιο δίκαιο. Ένα από τα πράγματα που έχει καταφέρει το φλαμένκο είναι η ισότητα. Από τη μια, με συνέπεια και θέληση έχουμε καταφέρει να κάνουμε το φλαμένκο να θεωρείται αυτό που πάντα ήταν, μια τέχνη, και από την άλλη, σήμερα είναι μια δημοκρατική, συγκαταβατική τέχνη που συγκεντρώνει και υπερασπίζεται την διαφορετικότητα. Το φλαμένκο, για μένα, είναι μια εξαιρετική εκδήλωση του νεωτερισμού. Είναι ένας λαϊκός χορός, που στην ίδια του την ουσία δεν έχει ποτέ απορρίψει τη ζωή, αλλά το αντίθετο, την έχει «υιοθετήσει» σαν σύμμαχο και σαν πηγή έμπνευσης. Για αυτό το λόγο, σήμερα, διατηρώντας την παραδοσιακή του πλευρά και την λαϊκή ψυχή του, είναι ανοιχτό σε κάθε τύπου «διάλογο», σε κάθε διαφορετική εμπειρία, σε όλες τις καλλιτεχνικές δυνατότητες. Δε φοβάται τίποτα, γιατί τίποτα δεν είναι αποτελεί έκπληξη για το φλαμένκο. Τελικά, το φλαμένκο είναι η ίδια ζωή στην πιο αγνή της μορφή.

Έχετε πει ότι η «Ουτοπία» προήλθε από την ανάγκη να εκφράσετε ηθικές αξίες περισσότερο αισθητικές. Θα λέγατε ότι αυτή η παράσταση είναι ένας σχόλιο πάνω στην παγκόσμια οικονομική κρίση, την έξαρση της φτώχειας και την απαξίωση της ανθρώπινης ζωής διεθνώς;
Η κρίση μας επηρεάζει όλους, Και δεν είναι μόνο οικονομική. Αυτό που την κάνει πιο επικίνδυνη είναι ότι μετατρέπεται και μια πολύ σοβαρή κρίση αξιών. Οι κρίσεις είναι η συνέπεια των άδικων και ασυνεπών ανθρώπινων συμπεριφορών. Μόνο μια ηθική επανάσταση μπορεί να διορθώσει τα προβλήματά μας. Μόνο μια ηθική επανάσταση μπορείς μας κάνει να αναλάβουμε την ευθύνη μας απέναντι στους ίδιους μας τους εαυτούς. Ένας κόσμος πιο δίκαιος, πιο ίσος, μπορεί να γίνει πραγματικότητα αν τον υπερασπιστούμε με την δύναμη των αξιών.

Ποιος υπήρξε ο ρόλος του Όσκαρ Νιεμάιερ, τόσο ως αρχιτέκτονα όσο και ως ανθρώπου, στην γέννηση και τη μορφοποίηση της Ουτοπίας;
Από τον Νιεμάιερ έχω μάθει ότι είμαστε το αποτέλεσμα διαλεκτικής μεταξύ του σταθερού και του μεταβλητού. Με συναρπάζει η μυστικιστική σχέση του με την Βραζιλία. Είναι αυτή η αγάπη που έκανε το βραζιλιάνικο τοπίο να μετατραπεί σε παγκόσμια αρχιτεκτονική αξία. Οι καμπύλες του είναι τα θαυμάσια βουνά του Ρίο ντε Τζανέιρο. Ήταν ένας ουτοπιστής που πίστευε βαθιά ότι η αρχιτεκτονική μπορούσε να αλλάξει την ανθρωπότητα. Το έργο μου είναι η «φλαμένκο» ανάγνωση της σκέψης του Νιεμάιερ. Όπως και αυτός, έτσι κι εγώ, θέτω τον χώρο της χορογραφίας σαν μια «αγορά» με την αρχαία ελληνική έννοια της λέξης, όπου συνομιλούν, συναντώνται και συνυπάρχουν η επιθυμία και η θέληση των ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή. Από την άλλη, η χορογραφία γεννιέται από τα κομμάτια, και όπως η αρχιτεκτονική, έτσι και ο χορός γεμίζει το χώρο και τον μεταμορφώνει κάνοντας τον πιο όμορφο και πιο φιλόξενο.

Απαρχή της έμπνευσης σας λοιπόν υπήρξε ένας διάσημος αρχιτέκτονας του κινήματος του μοντερνισμού; Ποια στοιχεία της δουλειάς του θα εντοπίσουμε στον σκηνικό σχεδιασμό και στην ατμόσφαιρα της παράστασης;
Η «Ουτοπία» είναι σχεδιασμένη γύρω από τις γραμμές που χρησιμοποιούσε ο Νιεμάιερ για να σχεδιάσει τα πρώτα κομμάτια. Αυτές οι τρεις γραμμές, οι οποίες μεταμορφωμένες μπορούν να πάρουν διαφορετικές μορφές, δομούν την σκηνογραφία του έργου. Από χορογραφική άποψη, δεν υπάρχει κάτι πιο νεωτεριστικό από τη συνύπαρξη του φλαμένκο με την αρχιτεκτονική με τέτοιο τρόπο που και τα δύο μαζί να φτιάχνουν μια εστία, μια στέγη για την επιθυμία, την σκέψη και την ευχαρίστηση.

Ενδέχεται να αποτελέσει έκπληξη για το κοινό που έχει ταυτίσει το φλαμένγκο με τις μαξιμαλιστικές φιγούρες και τα έντονα χρώματα να σας δει στο εναρκτήριο κομμάτι να εκτελείτε μια μινιμαλιστική, σχεδόν ασπρόμαυρη φαρούκα. Γιατί επιλέξατε να ξεκινήσετε την παράσταση με αυτό το σόλο;
Η φαρούκα μου επέτρεψε να είμαι σε μια επικοινωνία με τον μινιμαλισμό της νιεμαϊεριανής γραμμής. Η ομορφιά γεννιέται από την απλή κίνηση την χωρίς περιττά στολίδια. Για την ακρίβεια βρήκα στις απλές κινήσεις, τις γραμμικές και ακριβείς της φαρούκα, την ουσιαστικότητα της σχεδίασης ως πηγής ενός αρχιτεκτονικού έργου. Ήταν ένας τρόπος έκφρασης των βασικών αρχών του χορού, της χορογραφίας. Ο τρόπος σύλληψης αυτής της φαρούκα είναι για το φλαμένκο, όπως το σχέδιο για την αρχιτεκτονική.

Στην παράσταση υπάρχει μια ξεκάθαρη δομή που ορίζει τη σχέση των σόλο και των ομαδικών κομματιών. Είναι αυτό μια αναφορά στις έννοιες της ατομικότητας και της συλλογικότητας που επιδιώκετε να εξερευνήσετε;
Στο βιβλίο Ουτοπία των καλών τεχνών (το βιβλίο όπου περιγράφεται η διαδικασία γέννησης της παράστασης και γράφτηκε από τους Ελ Αρμπί Ελ Χαρτί, Ελβίρα Χιμένεθ και Άνχελα δε λα Τορε) προσπάθησα να αντικατοπτρίσω όλη τη δημιουργική διαδικασία του έργου. Και μία από τις αρχές που περισσότερο έχω προσπαθήσει να υποστηρίξω είναι η εποικοδομητική διαλεκτική μεταξύ της μοναδικότητας και της καθολικότητας. Στην χορογραφία μου προσπάθησα να τονίσω ειδικά αυτού του είδους αλληλεπίδραση. Την έχω εκφράσει μέσω του διαλόγου των προσωπικών χαρακτηριστικών των χορευτών και την συντριπτική δύναμη που εκφράζουν σαν ομάδα. Θέλω να πω ότι για μένα, η ατομικότητα αποκτά την πραγματική της δύναμή, όταν συνεργάζεται και εκφράζεται εποικοδομητικά στο πλαίσιο μιας ομάδας.

Το χρώμα παίζει σημαντικό ρόλο στο μήνυμα του έργου. Κι ένα από τα εξέχοντα χρώματα που βλέπουμε και στα κοστούμια των δύο ομαδικών κομματιών “Broken Time” και “Lets go together comrade” είναι το γκρι. Θα λέγατε ότι η απλότητα του χρώματος αποτελεί αναφορά στο κοινωνικό όραμα της αλληλεγγύης και της ισότητας; Πολλοί θα σχολίαζαν ότι φέρει και μια σοσιαλιστική συμπαραδήλωση…
Οι Καλές Τέχνες, κατά τη γνώμη μου, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να περιορίζονται από κάποιο ιδεολογικό χρώμα. Η τέχνη είναι καθαρά θέμα αισθητικής, όμως κυρίως ηθικής. Μιλάτε για το χρώμα και εκτιμώ αυτή την παρατήρηση. Η δουλειά μου σαν σύνολο είναι χτισμένη από ετερογενή στοιχεία που συνεργάζονται για να παράγουν ό, τι εγώ θεωρώ έργο τέχνης. Το χρώμα είναι απαραίτητο σε αυτό το πάζλ. Είναι αλήθεια ότι το γκρι είναι σημαντικό. Αλλά η σημασία του οφείλεται στην αλληλεπίδραση με το μαύρο, λευκό και κόκκινο. Από το γκρι φτιάχνονται άλλα χρώματα, είναι το βασικό χρώμα όπου προστίθενται τα υπόλοιπα, είναι σαν να τα στηρίζει, με τον ίδιο τρόπο που το γκρι τσιμέντο είναι η βάση, η στήριξη πάνω στο οποίο κατασκευάζεται ένα κτίριο. Πράγματι, είναι το χρώμα που αντιπροσωπεύει το συλλογικό. Πιστεύω στην κοινότητα και δεν πιστεύω ότι η ανθρώπινη κοινότητα ανήκει σε ένα πολιτικό χρώμα. Είμαι πεπεισμένη ότι η εδραίωση στην ανθρώπινη ουσία μας μπορεί να μας σώσει από την καταστροφή που η ίδια η ανθρωπότητα είναι εκτεθειμένη. Είμαστε υπεύθυνοι για το μέλλον μας.

Κεντρικό σημείο της «Ουτοπίας» είναι φυσικά το διάσημο κομμάτι με το τεράστιο κόκκινο φόρεμα, ένα κοστούμι που για άλλους συμβολίζει τη φωτιά για άλλους το αίμα ή την ψυχή. Έχετε πει ότι έμπνευση τόσο για το κομμάτι όσο και για το κοστούμι αποτέλεσε το ποίημα Conciencia y Deseo (Συνείδηση και Επιθυμία) του Μαροκινού ποιητή Ελ Αρμπί Ελ Χαρτί. Πείτε μας γι’ αυτό…
Από τότε που διάβασα το ποίημα «Συνείδηση και επιθυμία» του El Arbi El Harti, αυτή η ανησυχία που σας ανέφερα προηγουμένως με κατέκλυσε. Το ποίημα ταυτίζεται έντονα με την ιδέα μου περί της ατομικότητας. Είχα τόσους πολλούς τρόπους για να ερμηνεύσω το ποίημα που η ομορφιά της δημιουργίας της χορογραφίας ήταν να ανακαλύψω εκείνη της δικιάς μου, της καταδικιάς μου ερμηνείας, της πιο βαθιάς και πιο ειλικρινούς. Η αναζήτηση με οδήγησε στη δημιουργία μιας χορογραφίας που αφορούσε την ερμηνεία του εαυτού μου, αυτού του εγώ του τόσο βαθιά κρυμμένου και δύσκολου να αποκαλυφθεί … Η σκιά της σκιάς… σαν οπτασία, με είδα ντυμένη στα κόκκινα και μέσα σε μία σταγόνα από το ίδιο μου το αίμα, αυτό είναι το κόκκινο φόρεμα… μια σταγόνα αίματος. Συνείδηση και επιθυμία, είναι ένα από τα πιο όμορφα ποιήματα που έχω διαβάσει στη ζωή μου…

Σε αυτό το κομμάτι χορεύετε ξυπόλητη, πράγμα αρκετά πρωτότυπο όσον αφορά το θορυβώδες και εκρηκτικό στυλ του φλαμένκο. Πως το αποφασίσατε αυτό;
Υπάρχουν στιγμές στη ζωή ενός δημιουργού και των δημιουργικών διαδικασιών όπου η ανομοιογένεια των ειδών στην τέχνη μαδούν σαν να ήταν ένα δέντρο, προτεραιότητα η εύρεση της ουσίας. Πιστεύω ότι η ιδέα που έχουμε για το φλαμένκο είναι πολύ τετραγωνισμένη. Όμως γνωρίζετε κάποια μορφή τέχνης που να δέχεται μόνο μια μορφή; Κάποιος μου είπε ότι στο φλαμένκο απαγορεύεται να βγει κάποιος στη σκηνή ξυπόλητος; Αν κάποιος το έχει πει, είναι γιατί δεν έχει μνήμη. Οι γιαγιάδες μου χόρευαν ξυπόλητες, επειδή απλά δεν είχαν παπούτσια. Στο χορό μου, τα γυμνά πόδια δεν αναφέρονται στο γεγονός ότι δεν έχω παπούτσια, αλλά ψάχνουν για άλλη σημασιολογία, άλλο συμβολισμό, που βρίσκεται στην ίδια την ζωή.

Αν γνωρίζετε την τρέχουσα οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα, τι νομίζετε ότι οι Έλληνες θεατές μπορούσαν να πάρουν από την εμπειρία της «Ουτοπίας»;
Ελπίδα! Δεν υπάρχει καμιά κρίση που μπορεί να τα βάλει με έναν λαό που πιστεύει στον εαυτό του.

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Παρασκευή 8 (20.00), Σάββατο 9 (20.00) και Κυριακή (19.00) Νοεμβρίου
Τιμές εισιτηρίων: Γ’ Ζώνη: 38€, 19€ (φοιτητικά- ανέργων)
Β’ Ζώνη: 48€, A’Ζώνη: 58€, Διακεκριμένη Ζώνη:70€