Είδαμε τους Βρικόλακες του Ίψεν στο θέατρο Κεφαλληνίας- Φινάλε για όσκαρ

Οι Βρικόλακες (στις αγγλικές μεταφράσεις προτιμούν τη λέξη Ghosts- φαντάσματα) γράφτηκαν το 1881 και δεν έχουν καμία σχέση με τα τέρατα των μεταφυσικών θρίλερ. Ο όρος χρησιμοποιείται συμβολικά, για να υπογραμμίσει τη σχέση του έργου με το θάνατο.

Πρόκειται για μία οικογενειακή τραγωδία, που έχει ήδη συντελεστεί εδώ και δεκαετίες. Απλά στις δύο ώρες που διαρκεί το δράμα, όλα αυτά βγαίνουν στην φόρα. Μια μάνα κουβαλάει τα συντρίμμια ενός καταστροφικού γάμου, ο νεκρός πατέρας είναι υπεύθυνος για πολλές αμαρτίες. Ο γιος δεν φταίει, αλλά κουβαλάει στην πλάτη του το βάρος αυτών των αμαρτιών. Το «αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα» που ακούγεται κάποια στιγμή, συνοψίζει απόλυτα το έργο. Η υπηρέτρια έχει έναν έκφυλο και συμφεροντολόγο πατέρα. Και υπάρχει η καταλυτική παρουσία ενός κληρικού, που με τη στάση του δίνει την αφορμή στον Ίψεν να ξεσπαθώσει εναντίον της υποκρισίας της εκκλησίας.

Το έργο μιλάει για την ψυχική, αλλά και για την πραγματική αρρώστια. Η εμφάνιση της σύφιλης κάποια στιγμή στο έργο, που πλήττει τη νέα γενιά, χωρίς να φταίει σε τίποτα, κάνει τα πράγματα ιδιαίτερα ζοφερά. Πρόκειται άλλωστε για το Aids εκείνης της εποχής, που δημιουργούσε τεράστια ψυχικά και σωματικά προβλήματα. Και γίνεται ο καταλύτης του δράματος. Το φινάλε που επιλέγει ο Ίψεν θέτει με τον πιο ισχυρό τρόπο το ηθικό ζήτημα της ευθανασίας. Για να καταλάβουμε πόσο διαχρονική είναι η δραματική δύναμή του, αρκεί να σκεφτούμε ότι με ένα φινάλε που σχεδόν αντιγράφει εκείνο των Βρικολάκων, ο Κλιντ Ίστγουντ κέρδισε τέσσερα Όσκαρ το 2004 με το Million Dollar Baby.

Οι Βρικόλακες θέτουν και σημαντικά κοινωνικά θέματα. Τη διαφθορά μέσα στην οικογένεια, την υποκρισία του κλήρου, την καταπίεση της γυναίκας, την εκμετάλλευση. Μολονότι ο Ίψεν αντιμάχεται τον πουριτανισμό των συντηρητικών ομάδων και είναι υπέρμαχος της γυναικείας χειραφέτησης, δεν ξεφεύγει κι ο ίδιος από την παγίδα ενός ηθικισμού. Φαίνεται ήταν η μοίρα των συγγραφέων της εποχής να ηθικολογούν, όταν θέτουν σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Επίσης, τα ηθικά θέματα που θίγει το έργο να μην φαίνονται τόσο σύγχρονα στην εποχή μας, που έχει άλλα χαρακτηριστικά σε σχέση με την εποχή του Ίψεν. Όμως, ο τρόπος με τον οποίο ξετυλίγεται το δράμα μαζί με τα τρομακτικά διλήμματα που αντιμετωπίζουν, έχει διαχρονική αξία.

Η σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού δεν έχει την υπερκινητικότητα που έχουμε δει σε άλλα έργα του- κυρίως έπη. Ο σκηνοθέτης αντιμετωπίζει το έργο ως μια τραγωδία ασφυκτικά κλεισμένη στους τέσσερις τοίχους ενός δυστυχισμένου σπιτιού. Υπάρχουν κάποια έξυπνα παιχνίδια με το φως, ενώ ο τρόπος που τοποθετούνται τα καθίσματα και οι ηθοποιοί στη δεύτερη πράξη ίσως προσπαθεί να παρουσιάσει την θεατρική εκδοχή του πανοραμικού πλάνου (εδώ βολεύει και η αμφιθεατρικού τύπου διάταξη των καθισμάτων του συγκεκριμένου θεάτρου). Τα ρούχα θα μπορούσαν να είναι και εποχής, ενώ τα σκηνικά είναι αρκετά λιτά.

Ένας από τους πρωταγωνιστές ο Κώστας Βασαρδάνης (ο γιος- ο ευαίσθητος καλλιτέχνης), παίζει πιάνο, για τις ανάγκες του ρόλου. Αν και φαίνεται να παίζει σαν βιρτουόζος πιανίστας, η αλήθεια είναι πως πρόκειται για πολύ καλή μίμηση. Ο ήχος έρχεται από τα ηχεία. Τα πλήκτρα του πιάνου στην πραγματικότητα δεν βγάζουν ήχο. Η μουσική πάντως με επιδέξια παιχνίδια υπογραμμίζει τις δραματικές κορυφώσεις του έργου, μαζί με την άνοδο της έντασης της φωνής των ηθοποιών.

Ως προς τις ερμηνείες, ο Βασαρδάνης, ο οποίος ερμηνεύει τον πιο αδύναμο σωματικά άνθρωπο, που πληρώνει τη νύφη για αμαρτίες άλλων, είναι σπαρακτικός στα δραματικά σημεία και δίνει μια έξοχη ερμηνεία. Εξίσου πειστική και αξιόλογη είναι η ερμηνεία του Νίκου Χατζόπουλου, στον ρόλο ενός κληρικού -υπέρμαχου της χριστιανικής ηθικής, αλλά κατά βάθος αρκετά συμφεροντολόγου, όταν η ανάγκη της διατήρησης της θέσης και του κύρους του το επιβάλλει. Η μπλαζέ στο μεγαλύτερο μέρος του έργου (για τις ανάγκες του ρόλου) Μπέττυ Αρβανίτη βγάζει προς το φινάλε με ένταση την απελπισία της μητέρας, που βρίσκεται σε μια τραγική κατάσταση κι έχει ζήσει μια ζωή μέσα στο ζόφο. Αρκετά σύνθετη και πειστική είναι η ερμηνεία της Μαρίας Κίτσου στις μεταμορφώσεις του χαρακτήρα της νέας κοπέλας- υπηρέτριας που διψά για ζωή, αλλά παγιδεύεται στα “φαντάσματα” του σπιτιού. Ο Γιώργος Κέντρος δίνει μια απλά ικανοποιητική ερμηνεία στον ρόλο ενός αρκετά διεφθαρμένου τύπου, που το μόνο που τον νοιάζει είναι το κέρδος.

Γενικά, οι Βρικόλακες είναι ένα ζοφερό έργο με καταθλιπτικούς ήρωες και περίπλοκα ηθικά διλήμματα, αλλά άψογα δομημένο και με μεγάλες δραματικές εντάσεις. Η σκηνοθεσία και οι ερμηνείες αναδεικνύουν τη δύναμη του έργου. Και το αποτέλεσμα είναι μια παράσταση επώδυνη, αλλά υψηλής αισθητικής ποιότητας.

Γιώργος Σμυρνής