Retro Movies &TV 15: Σατυρικόν
Τα μνημεία της τέχνης σπάνια σώζονται ολόκληρα. Συνήθως μόνο σπαράγματα από αυτά διασώζονται από τη φθορά του χρόνου, κάτι που ισχύει και για τις ιστορικές πηγές. Αυτό ισχύει και με την περίπτωση του Σατυρικού, ενός ιδιαίτερα τολμηρού έργου του ποιητή Πετρώνιου στην εποχή της Ρώμης του Νέρωνα. Κι ο σκηνοθέτης Federico Fellini, προκειμένου να ανασυστήσει μια εποχή, αυτήν την αρχαίας Ρώμης του Πετρώνιου συμπλήρωσε τα κομμάτια του παζλ που έλειπαν από το Σατυρικόν, με υλικά από τον κόσμο του ονείρου και της φαντασίωσης.
Το “Σατυρικόν” λοιπόν του Fellini είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση ταινίας εποχής. Δεν μας ταξιδεύει μόνο στην αρχαία Ρώμη, αλλά και στον κόσμο της μυθολογίας και του ασυνείδητου. Το 1969 που βγήκε άλλωστε η ταινία, ήταν εποχή αμφισβήτησης. Είχε ήδη προηγηθεί ο Μάης του ’68, ορόσημο και σημείο αναφοράς στην άρνηση των νέων σε ηλικία να συμπορευθούν με τα όσα συνέβαιναν γύρω τους. Ήταν ακόμα και μια εποχή ιδιαίτερα δημιουργική στην κινηματογραφική τέχνη, με μεγάλους καλλιτέχνες να σκηνοθετούν σπουδαίες ταινίες.
Το σενάριο της ταινίας γράφτηκε από τον ίδιο το Fellini, με τη βοήθεια των Bernardino Zapponi και Brunello Rondi. Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Martin Potter, Hiram Keller, Max Born και Salvo Randone. Στη μουσική ξεχωρίζει το όνομα του διάσημου Ιταλού συνθέτη Nino Rota, ενώ υπάρχουν και κομμάτια από τους İlhan Mimaroğlu, Tod Dockstader και Andrew Rudin.
ΔΙΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΕΤΡΩΝΙΟ: ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΕΠΟΧΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ
Ο Fellini εμπνεύστηκε την ταινία απο το Σατυρικόν του Πετρώνιου, που γράφτηκε την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα κάπου το 60 μ.Χ. Το έργο του Πετρώνιου διασώζεται μόνο σε σπαράγματα. Απο το κείμενο που διασώζεται δεν μπορεί να καθοριστεί το βασικό νόημα του έργου, μόνο αποσπασματικές ιστορίες δύο νέων μποέμ που βιώνουν καταστάσεις και εμπειρίες με γνώμονα την ικανοποίηση των σεξουαλικών τους ορέξεων.
Ενώ ήταν άρρωστος το 1967, ο Fellini ξαναδιάβασε το Σατυρικόν του Πετρώνιου και συγκλονίστηκε από τα κομμάτια που λείπουν, τα τεράστια κενά από το ένα επεισόδιο στο άλλο. Τα κενά αυτά του έδωσαν την αφορμή να προχωρήσει πέρα από μια απλή αναπαράσταση μιας άλλης εποχής και να χρησιμοποιήσει μια νέα κινηματογραφική γλώσσα που θα αντλούσε στοιχεία από τον κόσμο του ονείρου. Μυστήριο, αίνιγμα, έλλειψη ηθικών φραγμών είναι τα στοιχεία του έργου.
Πιστή στο έργο, η ταινία δεν έχει αρχή και τέλος, μονάχα ημιτελή επεισόδια. Σε σχόλια που έκανε για την ταινία, ο Fellini εξήγησε ότι σκοπός του ήταν η εξαφάνιση «του ορίου ανάμεσα στο όνειρο και τη φαντασία: να επινοήσω τα πάντα και μετά να αντικειμενοποιήσω τη φαντασίωση. Να πάρω κάποιες αποστάσεις από αυτό, με σκοπό να το εξερευνήσω σαν κάτι καθολικό και άγνωστο.»
Ο Fellini προσθέτει στο έργο του Πετρώνιου τη μάχη ανάμεσα στον Εγκόλπιο και τον Μινώταυρο στον Λαβύρινθο, συνδέοντας τον Εγκόλπιο με τον Θησέα και το ταξίδι στο ασυνείδητο. Μία άλλη αλλαγή είναι η παρουσία μιας νυμφομανούς σε ένα καραβάνι στην έρημο, της οποίας ο μελαγχολικός σύζυγος πληρώνει τους δύο πρωταγωνιστές της ταινίας, για να της κάνουν έρωτα. Κι ένας ερμαφρόδιτος που λατρεύεται ως ημίθεος, είναι επινόηση του Fellini.
Επίσης, ο Fellini αποδίδει φόρο τιμής στον συγγραφέα, ο οποίος αφού ελευθέρωσε τους σκλάβους του, αυτοκτόνησε, γιατί ο αυτοκράτορας Νέρωνας στράφηκε εναντίον του. Στο έργο οι δύο πρωταγωνιστές ανακαλύπτουν μια εγκαταλειμμένη έπαυλη, της οποίας οι ιδοκτήτες, αφού ελευθέρωσαν τους δούλους τους, αυτοκτόνησαν για να γλιτώσουν από το νέο αυτοκράτορα.
Οι δύο πρωταγωνιστές, ο Εγκόλπιος και ο Ασκίλτο εμφανίζονται παντού, οι χαρακτήρες και οι τοποθεσίες που τους πλαισιώνουν αλλάζουν απροσδόκητα. Αυτή η σκόπιμη τεχνική της αποσπασματικότητας έχει να κάνει τόσο με το γεγονός ότι από το κείμενο του Πετρώνιου σώζονται μόνο κομμάτια, όσο και με την μεταμοντέρνα οπτική της φύσης της ιστορίας από τον Fellini.
Η σεξουαλική διαστροφή, η διαρκής εμφάνιση ανθρώπων με νοητικές ή σωματικές αναπηρίες είναι χαρακτηριστικά του έργου. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ο Νέρωνας είχε ιδιαίτερη προτίμηση και περιβαλλόταν από ανθρώπους με διαφορετική σωματική διάπλαση.
Η ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ
Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ της Βενετίας το Σεπτέμβριο του 1969 και πήρε γενικά θετικές κριτικές. Τα εισιτήρια για την ταινία πωλούνταν στη μαύρη αγορά 30 φορές πάνω από το μέσο όρο της αξίας τους. Ο κριτικός της Corriere della Sera, Giovanni Grazzini τόνισε ότι «η Ρώμη του Fellini δεν έχει καμία σχέση με τη Ρώμη που μάθαμε στα σχολικά βιβλία. Είναι ένα μέρος έξω από τον ιστορικό χρόνο, μια περιοχή του ασυνείδητου, όπου τα επεισόδια στο έργο του Πετρώνιου ξαναζούν δίπλα στα φαντάσματα του Fellini… Το Σατυρικό του είναι ένα ταξίδι σε ένα παραμύθι για ενήλικες.»
Η ταινία πήγε καλά τόσο στο Box Office της Ιταλίας, όσο και της Γαλλίας. Ήταν άλλωστε τότε μια εποχή, που ο πειραματικός κινηματογράφος, ο κινηματογράφος του δημιουργού, είχε ισχυρά ερείσματα στο ευρωπαϊκό κοινό, γι’ αυτό και ήταν μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της έβδομης τέχνης.
Η ταινία επιλέχθηκε από τους Ιταλούς ως η επίσημη υποψηφιότητά τους για το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας στα 42α Βραβεία Όσκαρ (1970). Όμως η υποψηφιότητά της ταινίας δεν έγινε αποδεκτή. Ωστόσο, την επόμενη χρονιά ο Fellini για το Σατυρικόν έλαβε υποψηφιότητα για το Όσκαρ σκηνοθεσίας. Δεν πήρε όμως το αγαλματίδιο, αφού δόθηκε στον Franklin J. Schaffner για την ταινία Patton με θέμα τον γνωστό Αμερικανό στρατηγό του Β Παγκοσμίου Πολέμου.
Η ταινία διαφημίστηκε αρκετά και στην Αμερική. Εγκωμιαστική ήταν η κριτική του Vincent Canby των New York Times. Άλλοι κριτικοί δεν εντυπωσιάστηκαν από το φιλμ. Μάλιστα ο Richard Corliss είδε στην ταινία την αντανάκλαση ενός καλλιτέχνη σε παρακμή. Γενικά, επειδή πρόκειται για ένα δύσκολο έργο, που πειραματίζεται ιδιαίτερα με την αφήγηση και τις κινηματογράφηση, έλαβε και κριτικές αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους.
Διαβάστε για την δημοφιλή σειρά “Ο Πύργος του Ντάουντον” στο OTE-TV