Tα κρητικά είναι μόδα; Ψαραντώνης-Σκουλάς-Αποστολάκης-Νταγάκη-Λουδοβίκος των Ανωγείων απαντούν

Ο μεγαλύτερος εν ζωή εκπρόσωπος της κρητικής μουσικής, ο Ψαραντώνης, ο “αυθεντικός” Βασίλης Σκουλάς, ο ασυμβίβαστος κρητικής καταγωγής Δημήτρης Αποστολάκης, ο Γιώργος Δραμουντάνης, γνωστός κατά κόρον ως Λουδοβίκος των Ανωγείων, και μια Κρητικιά “όνομα και πράμα”, η Γεωργία Νταγάκη, μας μίλησαν και μας βοήθησαν να καταλάβουμε την ιδιαιτερότητα της κρητικής μουσικής. 

Ξεκίνησαν όλοι από ένα τόπο που γεννά λυράρηδες και μουσικούς σκοπούς όπως το ταμπαχανιώτικο, τα ριζίτικα, το συρτοχανιωτικό από τη δυτική Κρήτη, κοντυλιές και άλλα τόσα. Η πορεία τους είναι ό,τι πιο αντιπροσωπευτικό μπορεί να εξαγάγει η Κρήτη. Ας τους ακούσουμε…

Οι μουσικοί που τους ενέπνευσαν…
“Η μουσική της Κρήτης πατάει γερά στη παράδοση μεγάλων προσώπων που σήμερα είναι οι δάσκαλοί μας”, λέει ο Λουδοβίκος των Ανωγείων και συνεχίζει κατονομάζοντας τους Μουντάκη, Σκορδαλό, Ξυλούρη και Ψαραντώνη. “Και πιο πριν από όλους, ο Ροδινός κι ένας τυφλός λυράρης (ο στραβός) που ‘είδε’ πιο βαθιά τον ήχο κι ανακάλυψε τις πηγές της μουσικής της”.
Τα ίδια ακριβώς ονόματα –με μερικές επιπλέον προτιμήσεις- υπέδειξαν ο Ψαραντώνης, ο Βασίλης Σκουλάς, ο Δημήτρης Αποστολάκης και η Γεωργία Νταγάκη, ενώ επισήμαναν πως θαυμάζουν όχι μόνο το καλλιτεχνικό τους έργο αλλά και την πορεία της ζωής τους.

Τι ιδιαίτερο έχει η κρητική μουσική κουλτούρα;
Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων απάντησε καταθέτοντας μια σημαντική μαρτυρία: “Ρώτησα το ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη -σε μια παρέα όπου είχα την τύχη να είμαι στο σπίτι του Mάνου Χατζιδάκι- τι πιστεύει για την Κρήτη. ‘Δεν είναι νησί ούτε χώρα, είναι μια ήπειρος’ αποκρίθηκε, ενώ ο μεγάλος ποιητής Νίκος Γκάτσος όταν τον ρώτησα τι γνώμη έχει για τον Ερωτόκριτο, είπε: ‘Ο Ερωτόκριτος είναι η βίβλος της ελληνικής γλώσσας’.

Ο Δημήτρης Αποστολάκης αναφέρθηκε πιο συγκεκριμένα στα αρχετυπικά χαρακτηριστικά του Κρητικού: “Η λιτότητα, η φιλοξενία, η αυταπάρνηση, ο κοσμικός χορός ζωής και θανάτου, όποιος τα έχει αυτά είναι κρητικός”.

Ο Βασίλης Σκουλάς επέμεινε στην αυθεντικότητα: “Κάθε τόπος έχει τις δυναμικές του, το ηχόχρωμά του, την πολυχρωμία του. Ωστόσο, η αυθεντικότητα και η αλήθεια ίσως είναι τα χαρακτηριστικά της κρητικής κουλτούρας”.

Την πιο λιτή και περιεκτική απάντηση έδωσε ο Ψαραντώνης: “Η κρητική μουσική έχει μια ξεχωριστή ιστορία”, ενώ την πιο “φρέσκια” έδωσε η Γεωργία Νταγάκη: “Έχουμε καλή ρακή και ωραία κοπέλια!”.

Γιατί οι νέοι επιστρέφουν στην παράδοση και στα κρητικά γλέντια;
“Εμένα μ’ αγαπούν τα μικρά παιδάκια και οι κουζουλοί. Με την καλή έννοια. Είναι παράξενο αλλά και συγκινητικό. Αλλά έτσι διατηρείται η παράδοση. Και η παράδοση είναι η ρίζα! Χωρίς ρίζα δεν υπάρχει καρπός, εκεί είναι η τέχνη που μένει στο χρόνο” εξομολογήθηκε ο Ψαραντώνης.

Στην αξία της παράδοσης αναφέρθηκε και ο Βασίλης Σκουλάς: “Πάντα το κοινό μου περιελάμβανε μικρότερες ηλικίες. Μετά την κατοχή και το ’50, καθένας κουβαλούσε την κουλτούρα του και τη νοσταλγία του στις μεγαλουπόλεις στην Αθήνα. Δημιουργήθηκαν μαγαζιά που συσπειρώνουν όσους κουβαλούν την κρητική κουλτούρα αποκτώντας έτσι την ταυτότητα που έχασαν λόγω της μετανάστευσης. Προσωπικά λειτουργώ σαν εκφραστής της μουσικής και καταθέτω τη δικιά μου έμπνευση. Έτσι παραδίδει η μια γενιά στην άλλη κάτι, και αν αυτό που καταθέτεις δεν έχει αντοχές, θα παραμεριστεί. Μόνο πάνω σε ό,τι είναι καλό η επόμενη γενιά θα χτίσει, θα κάνει παρακλάδια. Η παράδοση είναι ο κορμός και η ρίζα και πάνω σε αυτά προσθέτει κλαδιά”.

Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων υπογραμμίζει: “Η μουσική που γεννήθηκε στην Κρήτη συνεχώς εξελίσσεται όχι όμως πάντα επιτυχημένα. Οι επιρροές και οι μιμητισμοί την έβλαψαν… ο στίχος, η μαντινάδα, που είναι το μισό της παραγωγής, παλιά ήταν στο ύψος της ποίησης κι εδώ έχουμε πολλούς ποιητές συνεχιστές: Α. Χαιρέτης, Γ. Καρατζής, Μ. Σταυρακάκης, Πολογιάννης και πολλοί άλλοι. Ο Κορνάρος όμως, ο ποιητής του Ερωτόκριτου, καθόρισε το ύψος της ποιότητας. Πάνω σε τέτοια παράδοση καλούνται οι νεότεροι να ανταποκριθούν. Πολλοί είναι που το κάνουν σωστά. Είναι όμως και πιο πολλοί εκείνοι που φτιάχνουν ένα είδος σκυλάδικου στοχεύοντας χαμηλά”.

“Αλήθεια συμβαίνει; Χαίρομαι!” , αποκρίθηκε η Γεωργία Νταγάκη ενώ επισήμανε:“Ίσως γιατί η νέα γενιά καλλιτεχνών από την Κρήτη εισήγαγε στο πρόγραμμά της το παραδοσιακό κρητικό τραγούδι με σεβασμό και βασίστηκε πάνω σε αυτό για να δημιουργήσει και να εκφραστεί, όπως ο Γιώργης Ξυλούρης, οι Χαΐνηδες, ο Γιάννης Χαρούλης και άλλοι, συνεχίζοντας τον δρόμο του Νίκου Ξυλούρη, του Βασίλη Σκουλά, του Ψαραντώνη. Η στροφή στην παράδοση γίνεται ίσως επειδή η τάση επίδειξης και νεοπλουτίστικης συμπεριφοράς καταντάει πλέον γελοία, όχι ότι βέβαια σταμάτησε να υπάρχει αλλά δεν γίνεται πλέον τόσο φανερά και απροκάλυπτα. Παρόλ’ αυτά το γιατί δεν το ξέρω, ίσως γιατί μέσα τους τα τραγούδια της Κρήτης κρύβουν έναν επαναστατικό ρομαντισμό… Το ριζίτικο τραγούδι ”Πότες θα κάμει ξαστεριά πότες θα Φλεβαρίσει”, παραμένει αγωνιώδες ερώτημα ακόμα και τώρα στους νέους ανθρώπους”.

Από την πλευρά του, ο Δημήτρης Αποστολάκης τονίζει: “Δεν είναι κακό να μελετούν οι νέοι την παράδοση. Ίσα-ίσα, είναι απαραίτητο. Με μια φράση της Κατερίνας Γώγου, ‘οι ρίζες δεν είναι για να γυρίζουμε πίσω αλλά για να βγάζουμε κλαδιά’. Τα έθιμα, όπως είναι οι ρακές, τα πανηγύρια, είναι καλά όταν είναι λειτουργικά. Δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από ένα μη λειτουργικό έθιμο. Δεν υπάρχει τίποτα πιο νοσηρό από τις τουριστικές ατραξιόν. Πίσω από κάθε μεγάλο γλέντι υπήρχε ο πόνος κι η τραγικότητα, όπως πριν την ανάσταση υπάρχει ο θάνατος. Όποιος γλεντά χωρίς την αντίστοιχη θυσία, είναι, ακούσια, αυτός ο ίδιος τραγικός νεκρός.”

Θεωρείτε ότι η κρητική μουσική μπορεί να έχει απήχηση και εκτός ελληνικών συνόρων;
“Έχει εξελιχθεί η κρητική μουσική, την εξελίξαμε πολύ σε όλο τον κόσμο. Στα φεστιβάλ έξω ζητούν την κρητική παράδοση. Έχει απήχηση και εκτός ελληνικών συνόρων. Η λύρα είναι πάνω από όλα. Σε όλα τα φεστιβάλ του εξωτερικού, λένε παντού τα καλύτερα λόγια για την ιστορία της Ελλάδος αλλά και για τη μουσική μας γενικά. Φυσικά και εκπροσωπεί την Ελλάδα η κρητική μουσική στο εξωτερικό”, μου είπε χαρακτηριστικά ο Ψαραντώνης.

Την ίδια άποψη ασπάζεται και η νεαρή Γεωργία Νταγάκη:“Δεν το θεωρώ απλώς, είμαι σίγουρη. Η μουσική μας είναι σπουδαία και η Κρήτη διαθέτει εξίσου σπουδαίους μουσικούς και ερμηνευτές πέρα από τους “διασκεδαστές” που μπορούν να σταθούν σε παγκόσμιο επίπεδο”.

Από την άλλη, ο Δημήτρης Αποστολάκης θεωρεί πως“η Ελλάδα μπορεί να εξάγει μόνο τις μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας που έχουν οικουμενική κίνηση, είτε λέγεται κρητικά είτε όχι. Μόνο ό,τι είναι οικουμενικό μπορεί να παντρευτεί με το οικουμενικό, τα υπόλοιπα είναι πυροτεχνήματα”.

Ο Βασίλης Σκουλάς κρίνει πως αυτό που μετράει, είναι να είσαι αυθεντικός: “Στο εξωτερικό σε ξένες κουλτούρες που δεν έχουν σχέση με την Κρήτη, μόνον όταν καταθέτεις τη μουσική από ψυχής και είσαι γνήσιος και αληθινός κερδίζεις. Η μουσική είναι διεθνής γλώσσα. Η Κρήτη, με τον αδρό ήχο που βγάζει η λύρα, ο εκφραστής, η παρέα, η ενορχήστρωση, όταν τη δώσεις με αλήθειες, όταν την καταθέτεις σωστά, ο άλλος την κατανοεί, τη θαυμάζει, την ευχαριστείται, και επικροτώ.

Και επειδή φυσικά θέμα για την κρητική μουσική χωρίς μαντινάδες δεν γίνεται, ας κλείσουμε με αυτές…

Ψαραντώνης: “Ο Δίας ήτανε βοσκός στα ανωγειανά τα όρη και ήτανε και το σπίτι του μέσα στο περαχώρι” 
Δημήτρης Αποστολάκης: “Πλούσιοι και νοικοκυροί δεν ζουν στον Ψηλορείτη, οι κουζουλοί την κάμανε αθάνατη την Κρήτη”
Βασίλης Σκουλάς: “Ήθελα μόνο μια στιγμή στη θάλασσα να μοιάσω, για να μπορέσω ολόκληρη την Κρήτη να αγκαλιάσω” – “Αφού θωρείς τα κάρβουνα και αναφτούνε και καίνε, άμα τα πιάσεις και καείς οι άλλοι τι σου φταίνε”  – “Με τις ελπίδες έκανα τις πιο καλές παρέες γιατί έρχονται πιο γρήγορα και φεύγουν τελευταίες”.
Γεωργία Νταγάκη: -που διάλεξε μια μαντινάδα του Ψαραντώνη- “Πέτρες πετώ του φεγγαριού να γοργοβασιλέψει, μη το θαμπώσ’ η αγάπη μου και πάει να μου την κλέψει”.