Ο κύριος Χουβαρδάς διαβάζει το χιόνι

Φέτος στη σκηνή του θεάτρου Πορεία, ο Γιάννης Χουβαρδάς σκηνοθετεί το έργο του Jon Fosse Παραλλαγές θανάτου. Αυτή είναι η δεύτερη φορά που καταπιάνεται με έργο του Νορβηγού συγγραφέα -η πρώτη ήταν η σκηνοθεσία του έργου Τόσο όμορφα στο θέατρο Αμόρε τον Μάρτιο του 2004.

Η ιδιομορφία των έργων του Jon Fosse έγκειται στην υπαγόρευση μίας πολύ συγκεκριμένης ψυχρότητας στην απόδοση τόσο του σκηνικού χώρου όσο και των χαρακτήρων, ψυχρότητα η οποία αν αποδοθεί με ακρίβεια, τελικά δημιουργεί μεγάλο συναισθηματισμό. Το κείμενο πραγματεύεται την έννοια του Τέλους. Το τέλος του έρωτα ανάμεσα σ’ ένα ζευγάρι, το τέλος της σχέσης, του γάμου, της ευτυχίας, και κυρίως το τέλος που βάζει η κόρη του ζευγαριού στη ζωή της. Τα πρόσωπα των γονιών διαιρούνται σε δύο ηλικίες, τη νεότητα που τους έφερε κοντά και την ωριμότητα όπου ξανασυναντιούνται με αφορμή το θάνατο του παιδιού τους. Οι δύο ηλικιακές φάσεις εξυπηρετούνται από τέσσερις ηθοποιούς. Και οι τέσσερις ηθοποιοί (Λυδία Φωτοπούλου, Νίκος Καραθάνος, Μαρία Πρωτόπαπα, Γιάννος Περλέγκας) φοράνε λευκά ρούχα. Το λευκό ορίζει και την πίστα από πάγο όπου η κόρη χορεύει σόλο ή ντουέτο με τον αινιγματικό εραστή της. Ενώ η πλοκή του έργου δεν πλαισιώνεται από ορισμένο τόπο και χρόνο, το σκηνικό, σαν σημειώσεις πάνω στο κείμενο και τη σκηνή του θεάτρου, ορίζει το τοπίο που φέρει μέσα του ο συγγραφέας: πάγος, σκληρό φως, διαφάνειες και άνθρωποι ντυμένοι στα λευκά.

Τα κοστούμια ορίζουν τη φόρμα των κινήσεων των ηθοποιών. Με τις γαλότσες περπατούν διστακτικά, με τα πατίνια γλιστρούν σε αναμνήσεις παγωμένες στο χρόνο. Οι γονείς που έχοντας χάσει ο ένας τον άλλον και τη νεότητά τους ανταμώνουν πάλι με αφορμή το θάνατο, είναι καλυμμένοι με διάφανα αδιάβροχα που εμποδίζουν το πένθος τους να ποτίσει το μέσα τους. Η κόρη τους περνά μπροστά από τα μάτια τους σ’ όλες τις φάσεις της ύπαρξής της. Έμβρυο που κρύβεται στην κοιλιά της νεαρής μητέρας της, έφηβη με εμφάνιση δανεική από την Daria του MTV, ντυμένη με ένα υπερμεγέθες ζακάρ πουλόβερ. Βγάζοντάς το, μένει με το κοστουμάκι της παγοδρόμου, λευκή σαν φάντασμα, να ερωτοτροπεί με τον εραστή της. Το κείμενο του Fosse δεν έχει σκηνικές οδηγίες· το λευκό είναι απόφαση του Χουβαρδά. Πρόκειται για το χρώμα του φρέσκου χιονιού. Παράγωγο της αντανάκλασης των χρωμάτων σ’ όλα τα μήκη κύματος του ορατού φωτός, χωρίς απορρόφηση, το λευκό σημαίνεται ως το αντίθετο του μαύρου, και αντιπαραβάλλεται σαν φως απέναντι από το σκοτάδι. Tο λευκό ορίζεται ως το χρώμα που συνδέεται περισσότερο με την αθωότητα (στα βιβλικά χρόνια λευκά ζώα θυσιάζονταν στο Θεό για εξαγνισμό), την αρχή ( στη Χριστιανική θρησκεία τα παιδιά φορούν λευκά κατά το μυστήριο της βάφτισης και στην πρώτη τους κοινωνία) -ο ίδιος ο συγγραφέας ασπάστηκε επίσημα το καθολικό δόγμα μόλις το 2013. Συμβολίζει ακόμα την τελειότητα, τη καθαρότητα, την ουδετερότητα, τη φωτεινότητα και την ακρίβεια.

Φανταστείτε σε μια χώρα σαν τη Νορβηγία, ένα μπουκάλι, ένα σουγιά, ή ακόμα κι ένα πουλί ή ζώο, εγκλωβισμένο σ’ ένα κομμάτι πάγου, έκπληκτο κι ακινητοποιημένο. Ανάμεσα στο παγιδευμένο από το ψύχος αντικείμενο και το εξωτερικό στρώμα του πάγου, μεσολαβούν λεπτότερα και πιο εύθραυστα φιλμ. Στο έργο του Fosse όταν τα πρόσωπα εκφράζουν βαθιά συναισθήματα, αυτά δεν είναι τα σημαντικά. Τα σημαντικά βρίσκονται κάπου στο ενδιάμεσο, σαν αυτά τα πέπλα ψύχους που παγιδεύουν τη ζωή και τα σύμβολά της.

Στις παραλλαγές θανάτου όλα είναι παγωμένα, τα πρόσωπα, οι εκφράσεις τους, τα λόγια. Όλα, εκτός από τον Χρόνο που ελίσσεται σαν επιδέξιος σκιέρ ανάμεσα στο Πριν και το Τώρα. Οι διαδρομές του είναι μια μεταφορά στη σκέψη των ανθρώπων, στο παρελθόν και το παρόν τους. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό της γραφής του Fosse ή της σκηνοθεσίας του Χουβαρδά; Πρόκειται για τη λαμπρή στιγμή όπου ο συγγραφέας βρίσκει τον σκηνοθέτη του, και το αντίστροφο.