Γκουλτούρα Απόψε: Ιλιάδα του Λιβαθινού – Κι αν είναι Έπος, μην τη φοβάσαι!

Η περσινή ήταν μια -άτυπα- Ομηρική χρονιά, με αμφότερα τα μεγάλα αρχαία ελληνικά έπη να απολαμβάνουν μεγαλεπήβολα (και μακροσκελή) ανεβάσματα στις κρατικές σκηνές. Αντίθετα με την πολυδιαφημισμένη και φανφάρικη -μα κενή ουσίας και, το χειρότερο, βαρετή- Οδύσσεια του Bob Wilson, ο Στάθης Λιβαθινός στην Ιλιάδα του επιλέγει μια προσέγγιση διόλου παιδική ή φαντεζί, αλλά περισσότερο δραματική και (γιατί όχι) διασκεδαστική.

Να η διαφορά: η ψυχή.
Η Ιλιάδα δεν είναι ένα έπος για τον Τρωικό πόλεμο, αλλά ένας θρήνος για τις ζωές που απαίτησε και ένας παιάνας για τους ήρωες που σμίλεψε.

Η Ιλιάδα είναι οι Ήρωες της. Ο Αίας, ο Πύργος των Αθηνών. Ο (κοροϊδευτικά) Μεγάλος Αρχηγός Ηγεμόνας του Στρατού Αγαμέμνων, με τον κοντοπίθαρο αδερφό του Μενέλαο – και οι δυο σύμβολα της εξουσίας που καταρρέει για τα καπρίτσια μια γυναίκας. Αντίστοιχα, ο Έκτορας, το καλό, ηρωικό παιδί της Τροίας, και ο αθεράπευτα ομορφονιός αδερφός του Πάρις («Πάρη, που να σε πάρει»). Ο geeky Πάτροκλος, με τα γυαλάκια του, που ονειρεύεται να γίνει ο πιο τρανός ήρωας, αντάξιος του Αχιλλέα. Ο ίδιος ο κακομαθημένος, αλαζόνας Αχιλλέας, ο καταλυτικός σύμμαχος που χτίζει τη δόξα του με την απουσία του. Ακόμα και ο (για κάποιους) μαλθακός Διομήδης. Κωμικοί συχνά, μικροί, «χαλασμένοι», ανθρώπινοι, με τη σπίθα και το βάρος της υστεροφημίας. Κάθε ένας θα έχει εδώ, μέσα σε αυτό το τελευταίο πυροτέχνημα του 10ετούς πολέμου, τη μεγάλη του ώρα για να αποδείξει την αξία του, μια στιγμή στη μάχη, από αυτές που χτίζουν θρύλους.

Γιατί, μη γελιόμαστε, αυτά είναι τα μεγέθη στα οποία αναμετρώνται οι χαρακτήρες εδώ. Όσο σύγχρονη και αν είναι η σκηνοθετική ματιά, διατηρεί κάθε σημείο του μεγαλείου αυτών των μορφών, μεγαλύτεροι από άντρες, αντάξιοι Θεών, χωρίς όμως στιγμή (να το κατόρθωμα) να πέφτει σε παγίδες στρατόκαβλης ηρωολατρείας.

Οι ίδιες οι μάχες, μια προς μια μοναδικές, διαφέρουν παρασάγγας από τις τετριμμένες θεατρικές ή κινηματογραφικές σκηνοθεσίες δράσης. Οι ηθοποιοί προπονήθηκαν εξοντωτικά για ένα χρόνο πριν την πρώτη πρεμιέρα, με έναν ειδικό στις πολεμικές τέχνες «μαχητικό μοναχό Σαολίν» για αυτές τις σκηνές.

Όχι απαραίτητα για να προσδώσουν αληθοφάνεια· το αντίθετο. Κάθε μια από τις κάποτε εξοντωτικές περιγραφές χτυπημάτων σπαθιών και καταμετρήσεις θυμάτων μεταφράζεται σε πρωτότυπες χορογραφίες: από εντυπωσιακές ακροβατικές δράσεις οι οποίες χρησιμοποιούν παλτά, κορδέλες, ζώνες, γραβάτες ή σκηνικά υλικά (σαμπρέλες, καρέκλες), ακόμα και ένα επιθετικό και βάναυσο… βαλς ως σύμβολα για τα πτώματα και τα όπλα.

Δένουν όλα με την αφαιρετική και μιλιταριστική αισθητική του Λιβαθινού. Στρατιωτικά κουστούμια, κενά σακάκια για άρματα, ακόμα και οι Θεοί σε minimal κοστούμια από «κουρέλια», με περιπαικτικά ψεύτικα πλαστικά στήθη και μια Θεία χρυσή μπογιά. Ζωντανή μουσική από κρουστά που σείουν την αίθουσα, όπως τα Λόγια και οι Πράξεις αυτών των Ηρώων. Στα σκηνικά, τεράστιες σαμπρέλες για το τείχος της Τροίας, ένα σώμα νερού και στρατιωτικές κουκέτες για το στρατόπεδο των Ελλήνων και μια παλιά, στροβιλιστή σκάλα για τον Όλυμπο, το Σπίτι των Θεών.

Η παρουσία των Θεών είναι κι αυτή με τη σειρά της καταλυτική. Όχι τόσο στην έκβαση του πολέμου, αλλά στην διαιώνιση του πολέμου και τη απόλαυση της πλοκής – μπορούν να σώσουν τους ευνοημένους τους, για λίγο, άλλα όχι να αποτρέψουν το θάνατο τους. Η δύναμη των θεών πάνω στη ζωή και τον θάνατο είναι μόνο μια απάτη. Η Μοίρα, το «γραφτό» τονίζεται συνεχώς ότι είναι πάνω από όλους.

Η δράση της Ιλιάδας, χωρίζεται στα δύο επίπεδα, το θνητό και το θεϊκό. Όλοι οι ηθοποιοί εκτελούν διπλούς ρόλους: των Θεών, παρ’ότι ανυψωμένοι, ακόμα ανόητοι, ζαβολιάριδες, κωμικοί στη Σοφία τους (από τον πολεμοχαρή πίθηκο Άρη ως τη γατούλα «νιάου» θεάρα Ήρα ή τον ταλαίπωρο Δία) και των θνητών, οι οποίοι είναι τα όργανα τους στον πόλεμο.
(Tριπλούς, αν θεωρήσουμε τη μόνιμη υπόσταση τους ως Ραψωδοί οι οποίοι αφηγούνται και αναπαριστούν τα γεγονότα, σε ένα ιδιαίτερο κράμα της προφορικής παράδοσης των ομηρικών επών και του σύγχρονου θεάτρου)

Δεν διαφέρουν και τόσο, Θεοί με θνητούς, σαν να μας λέει. Η έμφαση (στο κείμενο και σίγουρα μέσα σε αυτή την ανάγνωση του Λιβαθινού) βρίσκεται στο γένος (όλοι είναι κάποιου -ίδης, δηλαδή γόνος). Τι κοινό έχει ο Κρονίδης Δίας με τον Πρίαμο, και η Εκάβη με την Θέτιδα; Είναι όλοι τους γονείς που γίνονται ευάλωτοι στην ιδέα πως θα χάσουν τα παιδιά τους σε αυτή τη μάχη χωρίς τέλος. Και μέσα από αυτή την ιδέα, δρουν.

Η Ιλιάδα είναι αυτή η απώλεια. Όλο το έπος χτίζει την προσμονή της μεγάλης αναμέτρησης Έκτορα-Αχιλλέα, της Μάχης των Γιγάντων. Κλείνει, όμως, με δυο εντελώς προσωπικές εικόνες. Τον θρήνο της Ανδρομάχης, που υπογραμμίζει με τον πιο αδυσώπητο τρόπο τι ακριβώς σημαίνει ο χαμός ενός ήρωα σαν τον Έκτορα, και τον ικέτη βασιλιά Πριάμο να σέρνει θησαυρούς σκουπιδιών στον Αχιλλέα για να πάρει πίσω να θάψει το σώμα του γιου του. Και εκεί, μια ανθρώπινη σκηνή πέρα από τις παρατάξεις, μια εκεχειρία, και οι «Τρώες» του Καβάφη.

Μετά τις παραστάσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών, στο Εθνικό Θέατρο του Αμστερνταμ και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, η «Ιλιάδα», επιστρέφει για εννέα μόνο παραστάσεις από τις 12 Φεβρουαρίου στο θέατρο Χώρα. Η παράσταση είναι πλέον σημαντικά «κομμένη» σε λιγότερο από 4 ώρες με ένα γενναίο διάλειμμα – και μια ακόμα πιο σύντομη δίωρη εκδοχή για σχολεία.

Την έχουμε δει ήδη δυο φορές, στην αρχική και τη νέα εκδοχή, και ανυπομονούμε για το νέο ανέβασμα! Πότε ξανά θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε ένα τέτοιο σημαντικό θέατρο;