Είδαμε το «Gagarin Way» στο θέατρο Βασιλάκου- Το επαναστατικό αδιέξοδο

Το Gagarin Way του Σκωτσέζου συγγραφέα Γκ. Μπερκ πρωτοπαρουσιάστηκε το 2001 στο Εδιμβούργο και έχει μεταφραστεί σε 20 γλώσσες. Πραγματεύεται το θέμα της σημερινής επανάστασης που δεν έρχεται ποτέ. Η υπόθεση αναφέρεται στην εξαφάνιση του σοσιαλισμού από μια περιοχή, όπου ο πολιτικός ριζοσπαστισμός ήταν κάποτε χαρακτηριστικός του τοπικού πληθυσμού. Ο τίτλος του έργου παραπέμπει σε υπαρκτό δρόμο στην επαρχία Fife στη Σκωτία, φόρο τιμής στον Ρώσο αστροναύτη Γιούρι Γκαγκάριν.

Δύο εργάτες, που θέλουν να επαναστατήσουν κατά του συστήματος, οργανώνουν ένα τρομοκρατικό χτύπημα, θέλοντας να «ξυπνήσουν» τον κόσμο. Τελικά, πραγματοποιούν μια απαγωγή ενός σημαντικού στελέχους κάποιας επιχείρησης. Και βρίσκονται μπροστά σε ηθικά διλήμματα, όπως το κατά πόσον η βία είναι ένα μέσο για έναν καλύτερο ή για ένα χειρότερο κόσμο.

Το έργο εγείρει ερωτήματα για την ηθική, τον πολιτικό ακτιβισμό, τη βία και την απάθεια, κρατώντας μια ισορροπημένη στάση σε ένα περίπλοκο ζήτημα. Σε μία εποχή ιδεολογικής ρευστότητας, ταχύτατων αλλαγών στην οικονομία, την τεχνολογία, αλλά και στις κοινωνίες. Οι δύο «επαναστάτες» είναι διαφορετικοί χαρακτήρες. Ο ένας είναι ιδεολόγος παλιάς κοπής, με σκληροπυρηνικές ιδέες, που τον ωθούν στη βίαιη δράση. Ο άλλος νομίζεις ότι ξεπηδάει από το Κουρδιστό Πορτοκάλι ή τα Funny Games του Χάνεκε (1997), ταινίες, στις οποίες οι πρωταγωνιστές ασκούσαν βία, γιατί δεν είχαν κάτι καλύτερο να κάνουν. Η διαφορά των δύο αυτών ανθρώπων δεν είναι ξεκάθαρη, όπως δεν είναι ξεκάθαρες και οι προθέσεις τους αρχικά. Στην πορεία, αποκαλύπτονται πολλά και για τους χαρακτήρες και για τα κίνητρά τους και για την πλοκή. Επίσης, θίγονται θέματα, όπως η αδυναμία του προλεταριάτου να ενωθεί σε έναν κοινό σκοπό, η άγνοια των απλών ανθρώπων, οι κοσμοϊστορικές αλλαγές που επέφερε ακόμα και σε μια ασήμαντης κοινότητας της Σκωτίας η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Εκτός από τους θύτες, υπάρχουν και τα θύματα. Και κυρίως το στέλεχος της επιχείρησης, ένας βλοσυρός άνθρωπος, που κλείνει επιχειρήσεις, στέλνοντας κόσμο στην ανεργία, ανάλογα με τα οικονομικά στοιχεία. Ωμός, αλλά ιδιαίτερα ειλικρινής, που ό,τι κάνει, το κάνει μέσα από ένα εργασιακό καθήκον. Είναι δύσκολο να τον μισήσεις, γιατί δεν απολαμβάνει αυτό που κάνει. Αλλά το κάνει, γιατί είναι η δουλειά του.

Η παράσταση αναδεικνύει με ρεαλισμό τις εντάσεις, τις ιδεολογικές συγκρούσεις και τη σκοτεινή ατμόσφαιρα ενός πολιτικού έργου, κατά κύριο λόγο. Υπάρχει μαύρο χιούμορ, αλλά δεν είναι το κυρίαρχο σε αυτή την παράσταση. Η σκηνογραφία αναπαριστά με ακρίβεια το χώρο, ενώ τα ρούχα είναι αρκετά καθημερινά. Οι ερμηνείες κινούνται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Οι ερμηνείες των δύο «τρομοκρατών», του Στέφανου Κοσμίδη και ακόμα περισσότερο του Κώστα Ανταλόπουλου αναδεικνύουν τις ιδεολογικές αντιφάσεις και την σκληρότητα ανθρώπων της εργατικής τάξης με επαναστατικές λογικές παλαιάς κοπής, που οδηγούν στη βία. Ξεχωρίζει πάντως υποκριτικά το θύμα, ο Μάνος Βακούσης, που με μια υποβλητική λιτότητα παίζει το ρόλο του ανθρώπου της οικονομικής ελίτ, που δεν απολαμβάνει αυτό που κάνει και αντιμετωπίζει με έναν αλύγιστο (σχεδόν απάνθρωπο) ορθολογισμό τα πάντα- ακόμα και το φόβο του θανάτου.

Σε γενικές γραμμές, το «Gagarin Way» είναι μια ενδιαφέρουσα παράσταση, με αξιόλογες ερμηνείες, που γίνεται αρκετά σκληρή. Δεν ξέρω κατά πόσον είναι μαύρη κωμωδία, καθώς τα κωμικά στοιχεία της είναι περιορισμένα. Περισσότερο θα το χαρακτήριζα ένα πολιτικό έργο, που σκοπό όμως έχει να αναδείξει τα πολιτικά αδιέξοδα και την ιδεολογική ρευστότητα του σήμερα, όπως και το χάος της βίας.

Γιώργος Σμυρνής