Είδαμε τον «Φάουστ» στη Στέγη- Εν αρχή ην η πράξη

Πρόκειται για ένα έργο ζωής του Γκαίτε, που σε μια πρώτη εκδοχή του εμφανίσθηκε το 1806, για να αναθεωρηθεί  το 1828-29, ενώ ήδη υπήρχε μια πρώιμη εκδοχή του έργου (Urfaust) ήδη από το 1772-75. Συνήθως, όταν κάποιος ανεβάζει Φάουστ, ανεβάζει το πρώτο μέρος, που τελειώνει με την Μαργαρίτα στη φυλακή. Έτσι και ο Μαρμαρινός ανέβασε το πρώτο μέρος του Φάουστ, που είναι και το πιο γνωστό.

Σύμφωνα με την υπόθεση, ο Θεός και ο Μεφιστοφελής- οι οποίοι έχουν παραδόξως αρκετά καλές σχέσεις, αν και σε διαφορετικά στρατόπεδα- βάζουν στοίχημα. Ο Μεφιστοφελής προκαλεί το Θεό, ότι θα μπορέσει να διαφθείρει το πιο αγαπημένο τέκνο του Θεού, τον αφοσιωμένο λόγιο Φάουστ. Ο Φάουστ είναι ένας άνθρωπος με τεράστιες γνώσεις, ο οποίος όμως νιώθει πως δεν έχει «ζήσει». Έτσι, στο εν αρχή ην ο λόγος, αντιπαρατίθεται δυναμικά το «εν αρχή ην η πράξη». Αυτό που κάνεις και όχι αυτό που ξέρεις είναι το πιο σημαντικό: έτσι νιώθει τουλάχιστον ένας άνθρωπος γεμάτος γνώσεις, αλλά που δεν έχει βιώματα.

Ο Μεφιστοφελής έρχεται σε συμφωνία με τον Φάουστ. Του υπόσχεται μια στιγμή τέτοιας ευδαιμονίας, που θα θέλει ο Φάουστ να κρατήσει όλη την αιωνιότητα. Κι εκείνη τη στιγμή ο Φάουστ να πεθάνει. Το αντάλλαγμα είναι να δώσει την ψυχή του στον Διάβολο. Και τη συμφωνία υπογράφει με το ίδιο του το αίμα. Μαζί με τον Μεφιστοφελή, λοιπόν, αναζητούν αυτή την μοναδική εμπειρία, που θα συγκλονίσει τον λόγιο. Αρχικά τον πηγαίνει σε μια ταβέρνα γεμάτη μεθυσμένους. Μετά γνωρίζουν κι άλλες εμπειρίες, μέχρι να κεραυνοβολήσει τον Φάουστ ο έρωτας για μια μικρούλα, τη Μαργαρίτα. Με τη βοήθεια του Μεφιστοφελή καταφέρνει να την αποπλανήσει, σε μια εποχή που οι γυναίκες ήταν πολύ καταπιεσμένες και ο ηθικός κώδικας αυστηρός. Τελικά, ο Φάουστ μονομαχεί με τον αδερφό της Μαργαρίτας και τον σκοτώνει ενώ η μητέρα της Μαργαρίτας πεθαίνει από ένα υπνωτικό που της έδωσε η κόρη της, έπειτα από υπόδειξη του Φάουστ. Και το χειρότερο από όλα, όταν η Μαργαρίτα γεννάει το παιδί της, το σκοτώνει, για να κρύψει την ντροπή της.

Ενώ Μεφιστοφελής και Φάουστ το σκάνε από τα διάφορα εγκλήματά τους, η Μαργαρίτα καταδικάζεται σε θάνατο για φόνο. Ο Φάουστ κι ο Μεφιστοφελής προσπαθούν να τη σώσουν από το κελί, αλλά αυτή αρνείται να φύγει. Και μια φωνή από το Υπερπέραν δηλώνει ότι η ψυχή της σώθηκε. (Σε μια πρώτη εκδοχή του Φάουστ η Μαργαρίτα καταδικαζόταν από το Υπερπέραν, κάτι που άλλαξε ο Γκαίτε στη συνέχεια, κάνοντας το έργο του λιγότερο σκληρό).

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥ

Η υπόθεση αυτή δύσκολα γίνεται αντιληπτή από το ανέβασμα του Μαρμαρινού. Ο διάλογος του Θεού με το Μεφιστοφελή παρουσιάζεται γραμμένος πάνω σε προβολή. Στη συνέχεια, ο Φάουστ (Ακύλλας Καραζήσης), ο οποίος είναι ένας άνθρωπος αφοσιωμένος στην ανάγνωση, εμφανίζεται να ξεκοιλιάζει ένα ψάρι με το μαχαίρι, ενώ μια κάμερα αποτυπώνει την σκηνή, η οποία προβάλλεται σε γιγαντοοθόνη. Το Μεφιστοφελή ερμηνεύει η Εύη Σαουλίδου και τη Μαργαρίτα η νεαρή Δάφνη Ιωακειμίδου Πατακιά, η οποία είχε μια αξιόλογη παρουσία σε μια απαιτητική, για πολλούς λόγους, ερμηνεία. Ο τρόπος που παίζουν οι ηθοποιοί, πάντως, είναι γενικά κάπως περίεργος, στο ιδιαίτερο πνεύμα και την ατμόσφαιρα που θέλει να περάσει ο Μαρμαρινός. 

Η αλήθεια είναι πως ένα έργο με αρκετά περίπλοκα φιλοσοφικά μηνύματα, με τον τρόπο που το ανέβασε ο Μαρμαρινός δυσκολεύεσαι να το παρακολουθήσεις. Πολλοί ψίθυροι κι επαναλήψεις, αργός ρυθμός, πάμπολλοι αυτοσχεδιασμοί, τρεξίματα και φωνές στο εντελώς ξαφνικό, καπνοί, αφαιρετικό σκηνικό, δυσνόητοι συμβολισμοί,  παιχνίδια με το φως και το σκοτάδι που κουράζουν το μάτι…

Επίσης, είναι μια παράσταση με αρκετά τολμηρά στοιχεία. Ο Φάουστ (Καραζήσης), που αναζητά τη σωματική απόλαυση μέσα από τον έρωτα της Μαργαρίτας, γδύνεται επί σκηνής. Και το ίδιο γίνεται με την Μαργαρίτα. Μάλιστα, στη σκηνή που «σώζεται» η ψυχή της, ο σκηνοθέτης επιλέγει να την κρεμάσει ανάποδα ολόγυμνη. Ίσως να είναι ένα σαρκαστικό του σχόλιο στο θέμα της σωτηρίας της ψυχής στο φινάλε του έργου. Η Μαργαρίτα (που «σώθηκε») είναι καταδικασμένη σε θάνατο, ενώ έχει ήδη δεχθεί τη δημόσια διαπόμπευση.

Ο σκύλος που προκάλεσε τόσο ντόρο και ο οποίος βγαίνει λίγο πριν εμφανισθούν οι ηθοποιοί, για να εισπράξουν το χειροκρότημα, δεν ξέρω σε τι αποσκοπούσε. Πάντως, η Στέγη ανακοίνωσε ότι δεν πρόκειται να εμφανισθεί σε άλλες παραστάσεις. Τα πιο περίεργα σημεία ήταν εκείνα, όπου ο Καραζήσης, ενώ μιλούσε αρχικά κανονικά, μετά ξεκινούσε κάτι ακατάληπτα αγγλικά, που θύμιζαν εξορκισμό ή κάτι τέτοιο. Σε ελάχιστα σημεία σου κάνει καθαρό το κείμενο (όπως η σκηνή με την πρώτη φράση της Βίβλου: «Εν αρχή ην ο Λόγος») ή το σημείο που γίνεται αναφορά σ’ ένα γεγονός θανάτωσης βρέφους από τη μητέρα του, μέσα από την ανάγνωση αστυνομικών εγγράφων.

Σε γενικές γραμμές, η τετράωρη παράσταση του “Φάουστ” που σκηνοθέτησε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός έχει το προσωπικό στίγμα του σκηνοθέτη. Είναι όμως δυσνόητη, δύσκολη στην παρακολούθηση και χαοτική. Επίσης, δεν μπορώ να πω ότι με έθελξε με την αισθητική της. Όποιος επιχειρήσει να παρακολουθήσει αυτήν την παράσταση, καλό θα είναι πρώτα να έχει διαβάσει το έργο, αλλιώς δύσκολα θα καταλάβει τι συμβαίνει.

Γιώργος Σμυρνής