Είδαμε το “Ψύχωση 4.48 ” της Σάρα Κέιν στο Bios- Η ποίηση της απελπισίας

Το έργο αυτό παίχτηκε πρώτη φορά στην Αγγλία 1,5 χρόνο μετά την αυτοκτονία της Σάρα Κέιν, η οποία έπασχε από κλινική κατάθλιψη. Ακολουθεί μία θεατρική φόρμα χωρίς ξεκάθαρους χαρακτήρες και θεατρικές οδηγίες. Ο αριθμός στον τίτλο του (4,48) αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ώρα, στις 4:48 το πρωί, ώρα κατά την οποία συχνά ξυπνούσε η Κέιν, όταν βασανιζόταν από κατάθλιψη.

Είναι ένα ενδιαφέρον έργο, στο οποίο πολλοί κριτικοί δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν το λογοτεχνικό κομμάτι από το προσωπικό στοιχείο και την περιπέτεια της δημιουργού του. Μάλιστα, ο Michael Billington της Guardian είχε ως τίτλο στην κριτική του «Πώς να κρίνεις ένα γράμμα αυτοκτονίας 75 λεπτών;» (How do you judge a 75-minute suicide note?)

Στο βαθιά εξομολογητικό και σκοτεινά ποιητικό έργο της, η Κέιν μιλάει για την κατάσταση της μέσα από την προσωπική της μάχη με τις ψυχολογικές διαταραχές. Υπάρχουν σημεία που μιλάει σε πρώτο πρόσωπο και εκφράζει την οργή της για έρωτες, καταστάσεις, γεγονότα που την πλήγωσαν. Το ύφος αλλάζει διαρκώς. Από προσωπικό, γίνεται αποστασιοποιημένο και μοιάζει με ιατρικό σημείωμα, που περιγράφει συνταγές και συμπτώματα του διαταραγμένου ασθενούς. Είναι εκπληκτικό πώς μια τόσο βαθιά πληγωμένη ψυχή καταφέρνει να αποστασιοποιηθεί από μια τόσο τρομερή ψυχική κατάσταση και να την περιγράψει με την ψυχρότητα ενός γιατρού. Υπάρχουν, ακόμη, διαλογικά μέρη, όπου η ασθενής συζητά με μια γιατρό, που βρίσκεται σε ένα σχεδόν μεταφυσικό βάθρο υπεροχής και αλαζονείας. Και υπάρχουν σημεία ποιητικής αφαίρεσης, ή απλές παραθέσεις αριθμών σε ένα ιδιαίτερο κολάζ λογοτεχνίας και δραματουργίας.

Ο κόσμος για τη συγγραφέα είναι ένας σκληρός κόσμος, ο οποίος όμως την κάνει συνένοχο της σκληρότητάς του. Ο άνθρωπος είναι ένοχος για φρικτά εγκλήματα, άρα κι η ίδια κουβαλάει αυτή τη φρίκη μέσα της. «Εγώ έριξα αέρια στους Εβραίους, εγώ σκότωσα τους Κούρδους, εγώ βομβάρδισα τους Άραβες…», γράφει σε κάποιο σημείο. Η ενοχή της ανθρωπότητας βαραίνει και την ίδια, αλλά υπάρχουν και σημεία που αυτό το στίγμα ενοχής αποδομείται, όταν εξομοιώνεται με κάτι τελείως ασήμαντο: «Όλοι έφυγαν από το πάρτι εξαιτίας μου». Ακόμα όμως και όταν υπάρχουν κάποια ξεσπάσματα σαρκασμού, η ειλικρίνεια της οργισμένης της απελπισίας είναι αυτή που κυριαρχεί. Είναι ένα παθιασμένο, άγριο και συχνά σπαρακτικό κείμενο, με αρκετή πρωτοτυπία στην γραφή του.

Η σκηνοθεσία της Άντζελας Μπρούσκου χρησιμοποιεί δύο ηθοποιούς για να ερμηνεύσουν την Σάρα Κέιν, με το κύριο βάρος του ρόλου(;) να το σηκώνει η Παρθενόπη Μπουζούρη. Κάποια σημεία του κειμένου υπογραμμίζονται από διπλές απαγγελίες, οπτικά εφέ, τη χρήση της κάμερας, μικρόφωνα. Η μουσική και ο σχεδιασμός ήχου από τη Nalyssa Green είναι αυτό που δίνει το κάτι παραπάνω από άποψη ατμόσφαιρας στην παράσταση Η μετάφραση του έργου αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες μετάβασης από τα αγγλικά στα ελληνικά, καθώς ο λόγος της Κέιν είναι πιο κοφτός από αυτόν που ακούσαμε στην παράσταση, ενώ και κάποιες βρισιές πολύ συνηθισμένες στην αγγλική γλώσσα, ξενίζουν όταν τις ακούς συνέχεια στα ελληνικά.

Όσο για τις ερμηνείες, και η Παρθενόπη Μπουζούρη και η Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου με την παρουσία τους σε αυτή την θαρραλέα δουλειά, είναι ιδιαίτερα αξιόλογες. Η ίδια η Μπρούσκου κυρίως ερμηνεύει το άτομο (μάλλον ψυχίατρος) με το οποίο έρχεται σε διάλογο- ιατρική εξέταση σε κάποια σημεία ο κεντρικός χαρακτήρας.

Συμπερασματικά, το «Ψύχωση 4.48» είναι ένα ιδιαίτερο και πολύ ενδιαφέρον λογοτεχνικά και θεατρικά κύκνειο άσμα της Σάρα Κέιν. Πρόκειται για μια σημαντική θεατρική προσπάθεια από την πλευρά της Άντζελας Μπρούσκου και των άλλων συντελεστών, καθώς δημιούργησαν μια σκοτεινή και θλιμμένη, αλλά και ποιητική παράσταση, που δένει με το κείμενο, αλλά και την ψυχική κατάσταση της δημιουργού του.

Γιώργος Σμυρνής