Είδαμε το «Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε» στο Εθνικό- Η Βαβέλ της αλήθειας

Στα έργα του νομπελίστα Ιταλού δραματουργού Λουίτζι Πιραντέλλο η αλήθεια είναι πάντα πολύ σχετική. Κάθε χαρακτήρας έχει μια δική του εκδοχή της αλήθειας τελείως διαφορετική από των άλλων. Κι όταν οι εκδοχές αυτές συγκρούονται μεταξύ τους, επικρατεί η απόλυτη σύγχυση. Το ίδιο συμβαίνει και στο «Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε», το οποίο είναι λες και γράφτηκε για να δώσει ένα επί σκηνής παράδειγμα της θεωρίας του Πιραντέλλο περί σχετικότητας της αλήθειας. Όπως πίστευε άλλωστε ο ίδιος ο συγγραφέας, ο ίδιος ο άνθρωπος έχει μια ροπή στο να κατασκευάζει πραγματικότητες και να οδηγείται στην αυτοεξαπάτηση.

Το «Έτσι είναι (αν έτσι νομίζετε)», έργο που παίχτηκε για πρώτη φορά το 1917, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η δράση τοποθετείται σε ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον μιας ήσυχης πόλης στην ιταλική επαρχία.

Πρωταγωνιστές ενός δράματος με αρκετό σασπένς είναι δύο άνθρωποι, μία μητέρα, η Φρόλλα, και ο άντρας της κόρης της, ο Πόντζα. Καθένας από αυτούς τους δύο έχει μία εντελώς διαφορετική ερμηνεία της πραγματικότητας που βιώνουν, για να διηγηθεί στους κατοίκους της πόλης, που λειτουργούν και σαν ένορκοι δικαστηρίου. Και οι δύο ερμηνείες δείχνουν πολύ ισχυρές. Αν όμως ισχύει η εκδοχή της μητέρας, τότε ο γαμπρός της κατασκευάζει πλαστές πραγματικότητες, προκειμένου να μην αποδεχθεί μια οδυνηρή αλήθεια). Αν ισχύει η εκδοχή του γαμπρού, τότε είναι η μητέρα αυτή που ζει στον κόσμο της.

Ποιος λέει αλήθεια και ποιος όχι; Το έργο δημιουργεί στον θεατή την αγωνία να μάθει ποιος από τους δύο έχει δίκιο. Κι έρχεται στο φινάλε του έργου η γυναίκα του Πόντζα- η μόνη που μπορεί να δώσει τις απαντήσεις. Όμως η δική της εξήγηση τελικά αποδεικνύει την σχετικότητα της αλήθειας.

Η παράσταση που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Καραντζάς έχει αρκετά αφαιρετικά στοιχεία του σύγχρονου θεάτρου, με αρκετή κίνηση από τους ηθοποιούς και διάφορα ευρήματα. Από τον τρόπο που παίζουν οι ηθοποιοί- που σε κάποια σημεία είναι αρκετά κραυγαλέος- και το στήσιμο της παράστασης, φαίνεται ότι ο σκηνοθέτης θέλει να δώσει έμφαση στην μανία των ανθρώπων της περιοχής να μάθουν την αλήθεια. Μια υστερία για κουτσομπολιό κυριεύει τους ανθρώπους αυτής της πόλης.

Τα ρούχα εποχής χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη κομψότητα, ενώ το σκηνικό είναι αρκετά αφαιρετικό, με το συμβολικό στοιχείο να κυριαρχεί. Σε ένα σημείο που γίνεται λόγος για μουσική πιάνου, οι ηθοποιοί τραγουδούν με άψογες φωνές ένα χοροδιακό κομμάτι. Επίσης, υπάρχουν στοιχεία αποστασιοποίησης και θεατρικής αυτοαναφορικότητας, όπως η συνεχής κίνηση των ηθοποιών που κάνουν μονόλογο προς το φως του προβολέα (αντί να συμβαίνει το αντίθετο). Ακούγονται και φωνές, που λειτουργούν σαν «υποβολείς» συχνά. Βέβαια, όλα αυτά τα έχουμε ξαναδεί, ενώ τα πολλά ευρήματα μακραίνουν την διάρκεια της παράστασης.

Οι ερμηνείες είναι υψηλού επιπέδου, μέσα στα πλαίσια της σκηνοθεσίας. Υπάρχουν βέβαια διαφορές από ηθοποιό σε ηθοποιό και από ρόλο σε ρόλο. Ο Κώστας Μπερικόπουλος ερμηνεύει πολύ καλά έναν χαρακτήρα πιο cool, που παίρνει αρκετά στην πλάκα την φοβερή αυτή αναζήτηση της αλήθειας. Ο Μηνάς Χατζησάββας έχει το φωνακλάδικο και αλαζονικό στυλ ενός ανθρώπου εξουσίας, ενός Νομάρχη. Η Ξένια Καλογεροπούλου (Φρόλλα) είναι ζεστή, ήπια και ανθρώπινη, σε αντίθεση με την μανιακή συμπεριφορά των άλλων γυναικών της παράστασης, που έχουν μια λύσσα να μάθουν την αλήθεια. Ιδιαίτερα πειστική είναι και η ερμηνεία του Μιχάλη Οικονόμου (Πόνζα), σε ένα ρόλο που γίνεται εύκολα έξω φρενών και έχει ασταθή ψυχολογία.

Συνολικά, η παράσταση είναι μια σύγχρονη προσέγγιση ενός πρωτοποριακού για την εποχή του έργου του Λουίτζι Πιραντέλλο. Είναι αξιόλογη αισθητικά, καλοδουλεμένη και με ποιοτικές ερμηνείες, αν και θα μπορούσε να είναι κάπως πιο πυκνή και μικρότερη σε διάρκεια.

Γιώργος Σμυρνής