Γκουλτούρα Απόψε: Οι απόψεις ενός κλόουν

Δεν υπάρχει τίποτα πιο στενάχωρο από τα δάκρυα ενός κλόουν όταν δεν είναι κανείς τριγύρω. Κι αν έστω υπάρχει, τότε θα είναι μόνο η εικόνα του παρατημένου και ξεχασμένου κλόουν, στα σκαλιά του σταθμού της Βόννης, να περιμένει ακόμα μια παλιά αγαπημένη που δεν θα ξαναγυρίσει ποτέ.

Αυτός, ο κλόουν Χανς Σνηρ, είναι ο ήρωας του ρηξικέλευθου μυθιστορήματος του (βραβευμένου με το Νόμπελ Λογοτεχνίας) Χάινριχ Μπελ. Είναι και ο αγαπημένος ήρωας του Αργύρη Ξάφη, τον οποίο μεταφέρει στο θέατρο, στην σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού, σε ένα πολύ προσωπικό και συναισθηματικό ανέβασμα.

Ο Χανς, γόνος πλούσιας οικογένειας, έχει εγκαταλείψει τις γνώριμες ανέσεις για να ακολουθήσει το όνειρο του: να γίνει κλόουν και να περιοδεύει σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας με την αγαπημένη του Μαρί. Όταν εκείνη όμως, επηρεασμένη από τη νέα δύναμη των Καθολικών, τον εγκαταλείψει για να παντρευτεί κάποιον άλλο, πιο πλούσιο, πιο Καθολικό, πιο ταιριαστό στον νέο κύκλο της, θα οδηγήσει τον Χανς στην πλήρη κατάρρευση.

Ο κλόουν έχει μείνει εκεί, μαρμαρωμένος ζητιάνος στα σκαλιά, στη σκηνή, χρόνια, δεκαετίες, από το τότε της μεταπολεμικής Γερμανίας, μιας χώρας που προσπαθεί να κρύψει το ναζιστικό παρελθόν της πίσω από τη νέα άνοδο του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος και του καθολικισμού, μέχρι το σήμερα, της Ελλάδας με τα τατουατζίδικα που κάνουν Χρυσές δουλειές καλύπτοντας νεοναζιστικά σύμβολα στα μπράτσα.

Δεν είναι τυχαία η επιλογή του προσώπου αυτού, του κλόουν από τον Μπελ. Είναι κομμάτι της παράδοσης των κλόουν και των γελωτοποιών τα αιχμηρά, αλλά κρυμμένα έξυπνα μέσα από το χιούμορ και την τέχνη τους, σχόλια στην εξουσία. Το κείμενο είναι οξυδερκές και αμείλικτο όταν θέλει, με μια σειρά από ανήκουστες ειλικρίνειες για την τυπολατρεία της θρησκείας, τη βαναυσότητα της καθωσπρέπει κοινωνίας και τη βραχύτητα της συλλογικής μνήμης.

Κι όμως, όσο βαθιά ανατρεπτικό και πολιτικό ήταν το έργο του Μπελ την εποχή του (και αντίστοιχα δυνατοί οι παραλληλισμοί με το σήμερα), δεν φαίνεται εδώ άμεσα η δυνατή αιχμή του. Κρύβεται κι αυτή κάτω από τη χοντρή μπογιά της θλίψης και της ρομαντικότητας των αναμνήσεων του. Αυτό που ξεχωρίζει έτσι είναι μια αμείλικτη ομορφιά, μια ευαισθησία με δόντια. Ο χαρακτήρας του κλόουν εδώ είναι λιγότερο επαναστατικός και περισσότερο παθητικός θεατής και αυτός. Αρνείται να προχωρήσει και μένει κολλημένος στο ρομαντικό του παρελθόν, στις αναμνήσεις, στο σταθμό, με το χέρι παγωμένο, το ακορντεόν του κουμπωμένο, φιμωμένο, να εξέχουν από την κλειστή αυλαία, μέχρι την επόμενη παράσταση που θα δώσει.

«Δεν είμαι άνθρωπος μάλλον. Είμαι κλόουν! Συλλέγω στιγμές!» λέει ο Χανς Σνηρ. Όταν τραβιέται η αυλαία, ανοίγει η πόρτα για τη σκηνή μέσα στο μυαλό του, την προσωπική hoarder συλλογή του από ευτυχίες και δυστυχίες. Εκεί όπου ζουν, γιορτάζουν απατηλά και χορεύουν γύρω του οι αναμνήσεις του. Όλοι οι χαρακτήρες της ιστορίας ερμηνεύονται σαν κλόουν, σαν να ζωντανεύουν μέσα από το υποκειμενικό πρίσμα των ρομαντικών αναμνήσεων του. Μαζί με τους ηθοποιούς, χορεύουν, ακροβατούν και τα έξυπνα σκηνικά στοιχεία της Έλλης Παπαγεωργακοπούλου, σαν να επιπλέουν μέσα σε αυτό τον ημιπερατό κόσμο της σκηνής, του μυαλού του. Αυτή είναι η φύση των αναμνήσεων. Ακόμα και το πίσω μέρος της σκηνής είναι ημιδιαφανές ώστε να διακρίνονται πίσω από αυτό τα καμαρίνια. Χαρακτηριστικά, όταν περνάει η αφήγηση από τις αναμνήσεις στο σκληρό απελπιστικό παρόν του Χανς, στο δεύτερο μέρος, το μακιγιάζ φεύγει – όχι όμως ολόκληρο, αλλά τόσο ώστε να δώσει μια αποτρόπαια πραγματικότητα, τη μοναξιά του, αυτό το αίσθημα του σχεδόν ανήκεις, που ταλάνιζε μια ζωή και τον ίδιο τον Χανς.

Η σκηνοθεσία του Αργύρη Ξάφη έχει ισχυρές καλλιτεχνικές επιρροές από το πλήρες φάσμα της τέχνης των κλόουν, από τα ακροβατικά του τσίρκου μέχρι το βουβό κινηματογράφο του Σαρλό. Η ατμόσφαιρα που δημιουργεί, με την ονειρική κινησιολογία, τα συνεχώς κινούμενα αντικείμενα του σκηνικού, τη ζωντανή μουσική από τον Κορνήλιο Σελαμσή, τις δουλεμένες ερμηνείες των ηθοποιών, σε ταξιδεύει μέσα στον κόσμο του μυαλού του κλόουν. Είναι όμως η φύση αυτής της προσέγγισης τέτοια που αναπόφευκτα τείνει να μπερδέψει το κοινό ως προς την ήδη διαστρεβλωμένη σειρά των γεγονότων και προσώπων. Το πολύ χαρακτηριστικό μακιγιάζ του κλόουν για κάθε ηθοποιό (υπέροχη δουλειά από την Εύη Ζαφειροπούλου) δεν αλλάζει όπως περνάει ο καθένας τους από μια σειρά ρόλων, και τα κουστούμια δεν διαφοροποιούνται αρκετά ανάμεσα τους (ίσως και ηθελημένα;) για να τους ξεχωρίσουν.

Στις ερμηνείες ξεχωρίζουν ο Γιώργος Γαλλός που δίνει χαρακτηριστική αναπάντεχη ανθρωπιά σε όλους τους ρόλους του, τείνοντας όμως σε κάποια σημεία να τους ομογενοποιήσει, και η Δέσποινα Κούρτη με την απαραίτητη γλυκάδα και αθωότητα πρωταγωνίστριας βωβού κινηματογράφου. Ο Θανάσης Λέκκας (από την πιο πρόσφατη φουρνιά αποφοίτων του Ξάφη και της Σχολής του Ωδείου), στους πιο «γεμίσματα» ρόλους, εντυπωσιάζει με την ισχυρή φυσική παρουσία και την κίνηση του, αφήνοντας όμως έτσι, μαζί με τους υπόλοιπους, τον ουσιαστικό πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος Δημήτρη Παπανικολάου τέταρτο τροχό, με μια ερμηνεία που τείνει να ξεχαστεί και καταπίνεται κι αυτή από τη μπογιά της φόρμας.

Η πρώτη σκηνοθετική δουλειά του Αργύρη Ξάφη στο Εθνικό πετυχαίνει να δώσει το ισχυρό στίγμα ενός νέου δημιουργού με χαρακτηριστική φωνή, μπερδεύεται όμως μέσα στην αναπόφευκτη πολύβοη οπτική οποιασδήποτε πρώτης σημαντικής δουλειάς. Είναι τόσο δυνατή πάντα η ανάγκη να «τα πεις και να τα δείξεις όλα», πόσο μάλλον σε ένα τόσο προσωπικό και ιδιαίτερο θέμα για τον σκηνοθέτη. Αυτό που μένει στον θεατή είναι να αφεθεί μέσα στη ρομαντική δίνη των σκέψεων και των ονείρων του Κλόουν.

Rating: 3/5

Σκηνοθεσία- θεατρική διασκευή: Αργύρης Ξάφης
Σκηνικά-Κοστούμια: Έλλη Παπαγεωργακοπούλου
Μουσική: Κορνήλιος Σελαμσής
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Κίνηση: Αμάλια Μπένετ
Παίζουν: Γιώργος Γάλλος, Δέσποινα Κούρτη, Θανάσης Λέκκας, Δημήτρης Παπανικολάιου, Κορνήλιος Σελαμσής
Εθνικό Θέατρο – Σκηνή Νίκος Κούρκουλος – έως την Κυριακη 16/3.
Αγίου Κωνσταντίνου 22-24 , τηλ. 210 5288170-171, 210 7234567
Ημέρες και ώρες παραστάσεων Τετάρτη, Σάββατο 18.00 και 21.00 Πέμπτη, Παρασκευή 21.00 Κυριακή 19.30
Τιμές εισιτηρίων: 15€, 10€ (φοιτητικό) κάθε Τετάρτη (απογευματινή) και Πέμπτη 13€