Πολ Τζόνστον: Ο βραβευμένος Σκοτσέζος συγγραφέας που εμπνέεται από την Ελλάδα

Τι σας έκανε να επιλέξετε ελληνικές σπουδές;
Διάβασα την Οδύσσεια σε μετάφραση όταν ήμουν οχτώ χρόνων. Τι άλλο να θέλει ένα αγόρι που διψάει για περιπέτεια; Φόνοι, τέρατα, δολοπλοκίες, πανέμορφες γυναίκες, αμείλικτοι θεοί, η θάλασσα (ο πατέρας μου ήταν καπετάνιος στο εμπορικό ναυτικό πριν γίνει συγγραφέας, οπότε το αλμυρό νερό έρεε κιόλας στις φλέβες μου) και ένα επιβλητικό τοπίο – βέβαια καταλαβαίνω τώρα ότι όλα αυτά ήταν επίσης οι ρίζες του ενδιαφέροντός μου στο αστυνομικό μυθιστόρημα. Επειδή ήθελα να διαβάσω τον Όμηρο στη δικιά του γλώσσα, πίεσα τον πατέρα μου μέχρι να με στείλει σε ένα από τα λίγα σχολεία στη Σκοτία όπου δίδασκαν αρχαία ελληνικά. Πριν πάω στην Οξφόρδη να συνεχίσω τις σπουδές μου στα αρχαία, πέρασα έξι υπέροχους μήνες στην Ελλάδα, κάνοντας πολλές επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους – επίσης έκανα το πρώτο μου ταξίδι στην Κρήτη. Μπήκε, φαίνεται, ένας ιός στο μυαλό μου και ξαφνικά βρήκα ότι τα νεοελληνικά και ο σύγχρονος ελληνικός κόσμος με ενδιέφεραν περισσότερο από τα αρχαία (όμως πιο πρόσφατα έχω ξαναβρεί την παλαιά μου χαρά στον αρχαίο πολιτισμό). Ευτυχώς μπόρεσα να αλλάξω τις σπουδές μου σε νεοελληνική γλώσσα και μοντέρνα λογοτεχνία (που άρχισε με το ‘Ερωφίλη’ του Κρητικού Χορτάτση του δέκατου έκτου αιώνα…). Έτσι λοιπόν η ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία μπήκαν στη ψυχή μου νωρίς.

Πώς ζείτε τη “διπλή ζωή” μεταξύ Ελλάδας και Σκοτίας; Βρίσκεστε κάθε φορά σε “άλλο” κόσμο;
Δεν είναι ακριβώς ‘διπλή ζωή’ επειδή τα τελευταία χρόνια είμαι στην Ελλάδα (ιδιαίτερα στο Ναύπλιο) περισσότερο από ό,τι είμαι στην πατρίδα μου. Παλαιά η Σκοτία ήταν αρκετά διαφορετική από την Ελλάδα – πρώτα από όλα η μπύρα ήταν πολύ πιο ακριβή! Δεν είχα δει φοινικιά μέχρι να έρθω στην Αθήνα και η πόλη μού φάνηκε πολύ εξωτική και ανατολίτικη, παρόλο που το Εδιμβούργο, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα, είναι γνωστό ως η Αθήνα του Βορρά. Τελευταία το Εδιμβούργο έχει γίνει πολύ πιο μεσογειακό, με τραπέζια στα πεζοδρόμια και συναυλίες στην ύπαιθρο – κρίμα για τη βροχή… Θα έλεγα ότι οι Σκοτσέζοι και οι Έλληνες έχουν αρκετά κοινά στοιχεία. Οι δύο μισούμε -ή τουλάχιστον έχουμε υποψίες για- ένα πιο ισχυρό γείτονα, οι δύο έχουμε μια μελαγχολία και μια έντονη αίσθηση του χιούμορ, οι δύο υποπτευόμαστε όποιους κατέχουν την εξουσία, και οι δύο καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική είναι η παιδεία.

Ας πάμε στο βιβλίο σας, το “Στίγμα της Προδοσίας”. Τι “τύπος” είναι ο κεντρικός ήρωας, Άλεξ Μαύρος;
Ο Μαύρος, όπως μπορεί να μαντέψει κανείς από το όνομά του, βγαίνει από την πρωταρχικά αμερικάνικη παράδοση του αστυνομικού, στην οποία ο πρωταγωνιστής είναι ιδιωτικός νετέκτιβ που ζει στα περιθώρια της κοινωνίας. Δηλαδή ξέρει πώς λειτουργούν τα πράγματα αλλά δεν θέλει να είναι ‘μέσα’, παρόλο που έχει κάποια ‘μέσα’… Προτιμά να διαλέγει πότε και πώς συμμετέχει, και έχει το δικό του κώδικα τιμής. Ο Μαύρος έχει μακριά μαλλιά, είναι συνήθως αξύριστος και πάντα φοράει (μαύρο) δερμάτινο μπουφάν. Είναι ειδικός στην ανεύρεση αγνοούμενων ατόμων επειδή ο μεγαλύτερός του αδερφός, ο Αντώνης, εξαφανίστηκε στα χρόνια της χούντας. Αυτό σημαίνει ότι είναι πολύ αφοσιωμένος στη δουλειά του και παίρνει τις υποθέσεις του προσωπικά.

Γιατί τον κάνατε Ελληνοσκοτσέζο;
Ως συγγραφέας χωρίς ελληνική καταγωγή, γράφω πιο εύκολα για τη χώρα χρησιμοποιώντας έναν ήρωα ο οποίος είναι μισός ξένος. Έτσι, βλέπει τα πράγματα με μια ουδετερότητα που ίσως δεν έχουν οι ντόπιοι. Ωστόσο μπορεί να είμαι φιλέλληνας (και μερικές φορές ανθέλληνας) αλλά δεν είμαι από αυτούς τους ξένους που θέλουν να γίνουν Έλληνες, παρόλο που τα παιδιά μου είναι μισό-ελληνόπουλα. Είμαι Σκοτσέζος εκ φύσεως – αλλά δεν είμαι τσιγκούνης…

Ποια πτυχή της Μάχης της Κρήτης και του Β΄ Π.Π. αναδεικνύεται περισσότερο στο “Στίγμα της Προδοσίας”;
Οι πρώτες ημέρες. Επικεντρώνω στην επίθεση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στην περιοχή των Χανίων. Εκεί ήταν το μάτι του τυφώνα και μπορεί να μην κέρδιζαν οι εισβολείς εάν οι σύμμαχοι είχαν καλύτερη επικοινωνία. Η γενναιότητα των Κρητικών και των Νεοζηλανδών (κυρίως οι Μαορί οπλίτες) σχεδόν σταμάτησαν τη γερμανική κατάκτηση του αεροδρομίου στο Μάλεμε. Χωρίς αυτό, το αποτέλεσμα της μάχης θα μπορούσε να ήταν εντελώς διαφορετικό. Ένα άλλο γεγονός, θλιβερό και ντροπιαστικό, που αναφέρω στο βιβλίο, είναι η εκτέλεση Κρητικών αμάχων από τους αλεξιπτωτιστές κατόπιν προσωπικής εντολής του Γκέριγκ. Τέτοια γεγονότα δεν πρέπει ποτέ να ξεχαστούν.

Παρά τα πολλά γεγονότα σαν αυτό, που διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β΄ Π.Π., δεν έχουν γυριστεί πολλές σχετικές, μη ελληνικές ταινίες. Μπορείτε να φανταστείτε το “Στίγμα” ως χολιγουντιανή παραγωγή;
Χα! Η πλοκή του μυθιστορήματος περιστρέφεται γύρω από τα γυρίσματα μιας χολιγουντιανής παραγωγής (“Ελευθερία η Θάνατος”). Δείχνω ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στο σενάριο και τα πραγματικά γεγονότα – παραδείγματος χάριν, η πρωταγωνίστρια της ταινίας καταφέρνει να τρέξει τόσο γρήγορα, που γλιτώνει το εκτελεστικό απόσπασμα. Μόνο στο Χόλιγουντ! Όμως αν κάποιος παραγωγός θέλει να αγοράσει τα δικαιώματα του βιβλίου, δεν νομίζω να έχω τεράστια αντίρρηση…

Ένα χαρακτηριστικό απόφθεγμα του Μαύρος από το “Στίγμα”, ή από άλλα βιβλία της σειράς…
“Εμπιστεύσου τις αισθήσεις σου – και την έκτη.”

Η έμπνευση προκύπτει πιο εύκολα στην επαρχία απ’ ό,τι στην πόλη;
Για εμένα, ναι. Τα πρώτα βιβλία μου τα έγραψα στη Αντίπαρο, τα επόμενα μέσα σε σκοτσέζικα χωράφια, και τα τελευταία στο Ναύπλιο. Μόνο τρία κατάφερα να δημιουργήσω στην Αθήνα. Όμως θα ήθελα να πω ότι η έμπνευση είναι προβληματικός όρος, ειδικά για τους μυθιστοριογράφους. Αν περιμένεις τη Μούσα να σε εμπνέει, δεν θα τελειώσεις πολλά μυθιστορήματα…

Φυσικά θα σας ρωτήσω και για το ποίημα σας “The Wasp Station”, που έχει θέμα το σεξ…
Το ποίημα βρίσκεται σε μια συλλογή για το σεξ στην ποίηση. Ήταν μεγάλη τιμή να δω το μικρό κείμενό μου δίπλα σε έργα του Καβάφη, του Κάτουλλου, του Οβίδιου και του Σαίξπηρ (άγνωστο γιατί η Σαπφώ δεν συμπεριλήφθηκε). Οι εκδότες (Penguin Viking) ζήτησαν συμμετοχές και το ποίημά μου κρίθηκε αντάξιο. Περιγράφει ένα σεξουαλικό επεισόδιο ανάμεσα σε ένα νεαρό και τη θεία του. Άκρως ακατάλληλο!

Στο βιογραφικό σας στην επίσημη ιστοσελίδα σας υπάρχει ειδική αναφορά στα προβλήματα υγείας που ξεπεράσατε, κάτι που δεν βλέπουμε συχνά στα επίσημα βιογραφικά δημόσιων προσωπικοτήτων. Γιατί συμπεριλάβατε κάτι τέτοιο;
Έχω πάθει τρεις φορές καρκίνο λόγω ενός μεταλλαγμένου γονιδίου. Και τις τρεις φορές χειρουργήθηκα στην Ελλάδα και είμαι πολύ ευγνώμων στους θαυμάσιους Έλληνες γιατρούς που μου έσωσαν τη ζωή. Δεν βλέπω το λόγο να μην μιλήσω για το θέμα αυτό – ειδικά επειδή οι άντρες δεν δίνουν αρκετή σημασία στα συμπτώματα αρκετά νωρίς. Επίσης αυτές οι εμπειρίες έχουν αλλάξει όχι μόνο τη δικιά μου νοοτροπία αλλά και της γυναίκας μου, των παιδιών μου, των αδερφιών μου και των φίλων μου. Ο καρκίνος είναι πάντα μαζί μας – που σημαίνει βέβαια ότι απολαμβάνουμε τη ζωή με περισσότερη χαρά καθημερινά. Ίσως οι Έλληνες καλλιτέχνες είναι επιφυλακτικοί για το θέμα, αλλά υπάρχουν αρκετοί Βρετανοί και Αμερικάνοι που περιγράφουν τις ασθένειές τους. Όμως εγώ δεν έχω γράψει πολύ για τον καρκίνο στα μυθιστόρηματά μου. Τα τραύματα είναι ακόμα ευαίσθητα…

Πείτε μου ποιο είναι το αγαπημένο σας μέρος στην Ελλάδα και ποιο στην Σκοτία, μαζί με το γιατί…
Πολύ δύσκολη ερώτηση όσον αφορά την Ελλάδα! Πολλά μέρη μου έχουν κάνει σημαντική εντύπωση – η Σαντορίνη, οι Δελφοί, η Μάνη, το Ναύπλιο, η Κρήτη, η Θεσσαλονίκη, ο Μυστράς, το Πήλιο, η Καστοριά, οι Μυκήνες, η Λέσβος… Αλλά το αγαπημένο μου ελληνικό μέρος είναι η ακρόπολις της αρχαίας Ασίνης κοντά στο Ναύπλιο. Σχεδόν πάντα βρίσκεσαι μόνος σου στα βράχια και στους θάμνους, τριγυρισμένος από μυκηναϊκούς τύμβους, ελληνιστικά τείχη με τα νησάκια και τη θάλασσα μπροστά σου – και υπάρχει απόλυτη σιωπή…μέχρι να αρχίσεις να απαγγέλλεις το αριστουργηματικό ποίημα του Σεφέρη. Στη Σκοτία, δεν υπάρχει πρόβλημα. Αγαπώ περισσότερο το Εδιμβούργο, όχι μόνο επειδή έχει όμορφα κτίρια, μνημεία και πάρκα αλλά επειδή οι ψυχές των συγγενών και πρόωρα χαμένων φίλων μου με καλοδέχονται κάθε φορά που γυρίζω. Ήταν, είναι και πάντα θα είναι σπίτι μου – μέχρι να καταλήξει η δικιά μου ψυχή στην Ασίνη…

Υπάρχει κάποιο μότο ή κάποια θεμελιώδης αρχή που ακολουθείτε πιστά στη ζωή σας;
Αρχές ελπίζω να έχω αρκετές. Ας περιοριστούμε σε δύο μικρά αποσπάσματα –

‘Λίγο ακόμα,/ να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα.’ (Από το Μυθιστόρημα ΚΓ’ του Σεφέρη. Προτιμώ τη μελοποίηση του Κρητικού Γιάννη Μαρκόπουλου.)

‘Για το μόνο πράγμα που μπορεί κανείς να είναι σίγουρος είναι ότι δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτα’ (Από το πρώτο μου μυθιστόρημα, Body Politic, 1997, στα ελληνικά, 2003, Εγκλήματα Πλατωνικής Δημοκρατίας το Έτος 2020, σελίδα 1).

Πάρτε μέρος στον ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟ για να κερδίσετε το βιβλίο “ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ“, εδώ