Είδαμε την «Πάπισσα Ιωάννα» στο Φεστιβάλ Αθηνών- Great work in progress

Ο Δημήτρης Μαυρίκιος παραδέχεται στην αρχή της παράστασης ότι έχει δημιουργήσει ένα έργο ακόμα εν εξελίξει. Και δεν αφηγείται όλη την ιστορία, αλλά σταματάει ακριβώς στο σημείο, που η Ιωάννα ετοιμάζεται να φύγει για τη Ρώμη, όπου τελικά θα στεφτεί Πάπας. Το έργο του Μαυρίκιου βασίζεται στην περίφημη Πάπισσα Ιωάννα (1866) του Εμμανουήλ Ροΐδη και στη στενή σχέση του συγγραφέα με τη μητέρα του. Σύμφωνα με την προσέγγιση και την έρευνα του σκηνοθέτη, ο δημιουργός του πολύκροτου μυθιστορήματος μοιάζει να έχει αντλήσει υλικό για τις περιπέτειες της θρυλικής Πάπισσας του Μεσαίωνα (που μάλλον δεν υπήρξε ποτέ κι είναι δημιούργημα της μεσαιωνικής φαντασίας) από τη συγκλονιστική βιογραφία της Κορνηλίας Ροΐδη. Έτσι οι περιπέτειες της Ιωάννας που έγινε Ιωάννης, για να μπορεί να ζει στο ίδιο μοναστήρι με τον αγαπημένο της, παρουσιάζονται παράλληλα με τις περιπέτειες της κυρίας Ροΐδη, που πουλήθηκε ως δούλα όταν ήταν μικρό παιδάκι στην καταστροφή της Χίου, ελευθερώθηκε κι έζησε στην Ιταλία, παντρεύτηκε στην Ελλάδα κι έζησε περισσότερο από τους δύο γιους της.

Έτσι το κείμενο του Ροΐδη συνδυάζεται με βιογραφικά στοιχεία γύρω από τη ζωή του συγγραφέα, αλλά και της μητέρας του, σε μία αφήγηση που εκ των πραγμάτων δεν είναι γραμμική, αλλά περνάει από διαφορετικές εποχές, τον μυθιστορηματικό χρόνο της Πάπισσας Ιωάννας, τον χρόνο της ζωής της Κορνηλίας Ροΐδη, του Εμμανουήλ Ροΐδη, αλλά και του σήμερα, με τους ηθοποιούς ενίοτε να βγαίνουν από τους ρόλους τους και τον ίδιο τον σκηνοθέτη να απευθύνεται στο κοινό, για να το εντάξει στο ιστορικό πλαίσιο.

Η σκηνοθεσία και εν γένει η σύλληψη του Μαυρίκιου, αν και ακόμα το έργο του δεν είναι ολοκληρωμένο, έδειξε στοιχεία μεγάλης έμπνευσης. Τα σημεία, βέβαια, που οι ηθοποιοί βγαίνουν από τους ρόλους και σχολιάζουν ή κάνουν ότι ξέχασαν κάτι, δείχνουν πολύ προσποιητά (το αντίθετο δηλαδή από αυτό που υποτίθεται ότι πρέπει να κάνουν). Κι επίσης, ίσως η χρήση του video να είναι μεγαλύτερη σε έκταση, από όσο χρειάζεται. Όμως, υπάρχουν στιγμές στη χρήση των video ιδιοφυείς.

Στα video εμφανίζονται με φιλική συμμετοχή τόσο η Λένα Κιτσοπούλου στο ρόλο μιας συντηρητικής καλόγριας, που όμως στην πράξη γίνεται πολύ τολμηρή. Πολύ χαρακτηριστική όμως είναι η παρουσία του Νίκου Καραθάνου, τόσο για την ερμηνεία του, όσο και γιατί η δική του φετινή παράσταση «Το δεκαήμερο του Βοκάκιου», μία παράσταση που κινείται στον ίδιο θεματικό άξονα με αυτήν του Μαυρίκιου. Παρά τις διαφορές τους, και οι δύο παραστάσεις μιλούν για τα καταπιεσμένα πάθη και την υποκρισία στις χριστιανικές κοινωνίες του Μεσαίωνα, σατιρίζουν την υποκρισία του κλήρου και σε κάποια σημεία έχουν αντιστοιχίες και στις ατμόσφαιρες που δημιουργούν.

Επί σκηνής, υπάρχουν πολλές ενδιαφέρουσες εικόνες. Πολύ δυνατή γίνεται η παράσταση, όταν σου βγάζει την μεσαιωνική ατμόσφαιρα με αυτόν τον τόσο καθαρό και τόσο όμορφο τρόπο. Ωραίες χορογραφίες, πολυπρόσωπες σκηνές, μουσική εκείνης της περιόδου βοηθούν στο να δημιουργηθεί αυτό το συναρπαστικό μεσαιωνικό κλίμα. Κι επειδή η Πάπισσα Ιωάννα είναι ένα έργο, στο οποίο κυριαρχεί η λαχτάρα των σωμάτων έναντι του θρησκευτικού συναισθήματος, υπάρχουν αρκετές αισθησιακές στιγμές, με την Ιωάννα μεταμορφωμένη σε Ιωάννη (Γιούλικα Σκαφιδά) και τον εραστή της, αλλά και άλλα πρόσωπα, κυρίως σε μία μονή οργίων.

Έχω επίσης την αίσθηση ότι το έργο που δημιούργησε ο Μαυρίκιος διατηρεί ατόφιο τον αντικληρικαλιστικό σαρκασμό του Ροΐδη, αλλά μπαίνει ίσως σε πιο σκοτεινά βάθη και σε μεγαλύτερη συγκίνηση από το ίδιο το κείμενο. Ίσως να βοηθάει και σε αυτό η συγκινητική σχέση του συγγραφέα με τη μητέρα του, η οποία παρουσιάζεται παράλληλα με την ιστορία της «Πάπισσας Ιωάννας». Ειδικά οι σκηνές που ο γιος της έχει προβλήματα ακοής και η μητέρα του προβλήματα όρασης, αλλά και το γεγονός ότι η μάνα τελικά έζησε περισσότερο από τα δύο παιδιά της, φέρνουν μεγάλη συγκίνηση. Και καθώς η παράσταση δεν μας αφηγείται όλη την ιστορία της Πάπισσας Ιωάννας του Ροΐδη, αλλά μένει στη μέση, το κλείσιμο της παράστασης με το συγκινητικό φινάλε του Εμμανουήλ και της μητέρας του ήταν πολύ δυνατό και έδινε αυτήν την αίσθηση ολοκλήρωσης, που ήταν αναγκαία.

Η εξαιρετική Ράνια Οικονομίδου έδωσε μια πολύ συγκινητική ερμηνεία ως Κορνηλία Ροΐδη. Η Γιούλικα Σκαφιδά με την νεανική της τόλμη, την ποιότητα και την φρεσκάδα της ήταν πολύ καλή ως Ιωάννα, ενώ κι οι υπόλοιποι ηθοποιοί είχαν αξιόλογες παρουσίες. Αίσθηση με την ποιότητα της ερμηνείας του άφησε και το κοριτσάκι, η Αλίκη Αγγελοπούλου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Αν και work in progress, η παράσταση έχει κάνει τεράστια πρόοδο. Ένα σύνθετο θέαμα, με θέατρο, χορό, video, ιστορική ανάλυση, που καταφέρνει αρμονικά να συνδυάσει τα διαφορετικά στοιχεία και να έχει δυνατές ερμηνείες. Πάνω, όμως, από την αρμονία μπαίνει η δημιουργική τόλμη και ακόμα πιο πάνω η αλήθεια. Η ερευνητική διάθεση του σκηνοθέτη κι η σε βάθος μελέτη του γύρω από το θέμα, τελικά δικαιώνεται.

Γιώργος Σμυρνής

Διαβάστε ακόμα: Τα σκάνδαλα γύρω από την “Πάπισσα Ιωάννα”: Ο αφορισμός της, τα “λογοτεχνικά ελγίνεια”, η ιστορικότητά της