Είδαμε τους «Βάτραχους» του Αριστοφάνη στην Επίδαυρο- Ο λόγος στους ποιητές!

Η παράσταση, που ανέβηκε σε μια κατάμεστη Επίδαυρο και στις δύο παραστάσεις, δεν ακολούθησε την πεπατημένη των επικαιροποίησεων και των αναχρονισμών, οι οποίες, με αφορμή το κείμενο του Αριστοφάνη, σχολιάζουν τη σημερινή πολιτική κατάσταση. Παρά την ξεκάθαρη πρωτοτυπία της και τον ιδιαίτερο τρόπο, με τον οποίο προσέγγισε το αρχαίο κείμενο, η παράσταση που είδαμε στην Επίδαυρο έμεινε αρκετά πιστή στον λόγο του Αριστοφάνη, ενώ τον ένωσε, στην παράβαση, με το λόγο των Ελλήνων ποιητών.

Οι «Βάτραχοι» θεωρούνται από πολλούς το κορυφαίο έργο του Αριστοφάνη κι ένα από τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά δημιουργήματα της αρχαιότητας. Η κωμωδία γράφτηκε το 406 π.Χ. όταν ο Πελοποννησιακός Πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του και μαζί με αυτόν ερχόταν κι ο επίλογος της αθηναϊκής υπεροχής στον ελληνικό κόσμο. Ήταν μια κωμωδία που αναζητούσε ελπίδα μέσα στο σκοτάδι της παρακμής που ολοένα ερχόταν και πιο κοντά. Στην δική του κωμική «Νέκυια» ο αρχαίος Αθηναίος κωμικός στέλνει τον Διόνυσο, μαζί με τον υπηρέτη του Ξανθία να αναζητήσουν στον Άδη τον Ευριπίδη, για να τον φέρουν στον επάνω κόσμο και στην Αθήνα, ώστε με τον ποιητικό του λόγο να εμπνεύσει τους Αθηναίους. Μετά από πολλές αστείες περιπέτειες στον Κάτω Κόσμο, ο Διόνυσος συναντάει τον Ευριπίδη σε ανοιχτή σύγκρουση με τον Αισχύλο, για το ποιος έχει την πρωτοκαθεδρία. Και για να βγει ο καλύτερος, σε ένα εμπνευσμένο εύρημα του Αριστοφάνη, επιλέγεται η λύση του δραματικού αγώνα ανάμεσα στους δύο τραγικούς. Τελικά, κερδίζει ο Αισχύλος, καθώς ο Αριστοφάνης δεν συμπαθούσε τον Ευριπίδη.

Τα ευφάνταστα σκηνικά του Μανόλη Παντελιδάκη, μπόρεσαν να αναδείξουν αυτό το ταξίδι στον Κάτω Κόσμο, συνδυάζοντας περίτεχνα την παρακμή και το τέλος με το θεατρικό υπερθέαμα. Η φαντασμαγορία συνδυάζεται με τρύπες που λειτουργούν σαν τούνελ προς τον κάτω κόσμο, στοιβαγμένες τηλεοράσεις παλαιάς τεχνολογίας, φουγάρα που μοιάζουν με αυτά που βλέπουμε στο Γκάζι και ένα αυτοκίνητο σαράβαλο. Τα κοστούμια της Εύας Νάθενα συνδιαμορφώνουν αυτήν την αίσθηση του λαμπερού, του παρακμιακού και του απόκοσμου. Η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου με οπερατικά, έντεχνα και ποπ στοιχεία ήταν καλά δουλεμένη και συνόδευε όμορφα υποβλητικές σκηνές, όπως η τελετή των μυστών, ενώ λειτουργούσε πολύ αποτελεσματικά και σαν soundtrack. Έχω, όμως, την αίσθηση ότι η φωνή της Εβελίνας Παπούλια χρησιμοποιήθηκε παραπάνω από όσο χρειαζόταν.

Η σκηνοθεσία χρησιμοποιεί πάρα πολύ την εικόνα, για να συνοδεύει το λόγο. Σε πολλά σημεία αυτό που περιγράφεται αποτυπώνεται και ως εικόνα στο βάθος, ενώ σκηνές του Αριστοφάνη εμπλουτίζονται με αρκετό οπτικό πλούτο. Ιδίως στις σκηνές της κόντρας ανάμεσα στους δύο τραγικούς ο συνδυασμός εικόνας και λόγου είχε πολύ έντονα συμπληρωματικό χαρακτήρα, σχεδόν κινηματογραφικό. Αυτά βοήθησαν στο να δημιουργηθεί μια παράσταση, που και αρκετά πιστή να μένει στον λόγο του Αριστοφάνη, αλλά και να τον κάνει προσιτό στο σημερινό κοινό, χωρίς να χρησιμοποιούνται αναχρονισμοί με αναφορές στη σημερινή κοινωνικοπολιτική κατάσταση και σε σημαίνοντα πρόσωπά της, που δημιουργούν συνήθως περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνουν, καθώς σε δυσκολεύουν να μπεις στον ποιητικό κόσμο της μυθοπλασίας του Αριστοφάνη.

Όμως και ο λόγος έρχεται στο προσκήνιο, όταν στην παράβαση, που συγκίνησε πολύ τον κόσμο, ο λόγος των ποιητών έρχεται στο προσκήνιο. Λίγο πριν γίνει ο δραματικός αγώνας μεταξύ Αισχύλου και Ευριπίδη, ηθοποιοί της παράστασης εμφανίζονται κι απαγγέλουν ποίηση των σύγχρονων Ελλήνων ποιητών, όπως του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Αναγνωστάκη, του Κατσαρού και άλλων. Στην ουσία, η παράβαση με σύγχρονους όρους και αρκετό ρομαντισμό ξαναλέει αυτό που υπονοεί κι ο Αριστοφάνης στους «Βατράχους»: την δημιουργική και σωτήρια δύναμη της ποίησης.

Η παράσταση είναι μια πολυπρόσωπη υπερπαραγωγή, πολύ δουλεμένη στις ερμηνείες και με προσοχή σε πολλές λεπτομέρειες. Έτσι ερμηνευτικά κινείται σε ένα υψηλό επίπεδο από πολλούς συντελεστές. Βέβαια, υπάρχει ένας μεγάλος πρωταγωνιστής, ο εξαιρετικός Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, ο οποίος σηκώνει σε μεγάλη διάρκεια το κωμικό στοιχείο της παράστασης, όντας ένας Διόνυσος πραγματική απόλαυση. Κι ο Πάνος Βλάχος κινήθηκε δίπλα του με μεγάλη αξιοσύνη, ενώ ιδιαίτερη ποιότητα είχαν ο Λαέρτης Μαλκότσης ως Ηρακλής και ο Βαγγέλης Χατζηνικολάου ως Αιακός. Ο Ιβάν Σβιτάιλο ήταν επιβλητικός με την παρουσία του επί σκηνής σε διάφορες σκηνές. Ικανοποιητικές ήταν οι παρουσίες του Γιάννη Ζουγανέλη (Αισχύλος) και του Φάνη Μουρατίδη (Ευριπίδης), με τον δεύτερο να έχει κάποια μικροπροβλήματα στην άρθρωση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Πρόκειται για μια απολαυστική κωμωδία, που σέβεται το έργο του Αριστοφάνη, ενώ παράλληλα έχει και ιδιαίτερη σκηνοθετική άποψη. Το φαντασμαγορικό της υπερπαραγωγής συνδυάζεται με το παρακμιακό της φθοράς και το επιβλητικό του χορού των μυστών, σε μια παράσταση που έχει καταφέρει αρμονικά να δέσει πολλά διαφορετικά στοιχεία. Σε επίπεδο ερμηνειών η ομαδική δουλειά πολλών ηθοποιών δικαιώνεται, αν και υπάρχει και η πρωταγωνιστική παρουσία του Βασίλη Χαραλαμπόπουλου.

Γιώργος Σμυρνής