Είδαμε το «Αβελάρδος και Ελοΐζα» για το Φεστιβάλ Αθηνών- Επαναστάτης έρωτας!

Ο Πέτρος Αβελάρδος ήταν καθηγητής φιλοσοφίας και διαπρεπής διανοούμενος. Ήταν ένα από τα πιο ελεύθερα πνεύματα του Μεσαίωνα και πρόδρομος μεταγενέστερων φιλοσόφων και ρευμάτων σκέψης. Σε προχωρημένη ηλικία (38 ετών) ο αφοσιωμένος φιλόσοφος, που περιφρονούσε τις σωματικές απολαύσεις, γνωρίζει το μεγάλο έρωτας του για την μαθήτρια του Ελοΐζα Φουλμπέρ.

Το 1100 περίπου, οι Αβελάρδος και Ελοΐζα έζησαν έναν επαναστατικό έρωτα. Στον Αβελάρδο άλλαξε την κοσμοθεωρία. Στην Ελοΐζα έφερε ακόμα μεγαλύτερη επανάσταση, καθώς αυτή αντέδρασε σε όλες τις συμβάσεις της εποχής, ενώ ήρθε σε ρήξη και με το θείο της. Μάλιστα, ενώ ο Αβελάρδος ήθελε να την παντρευθεί, εκείνη το αρνιόταν.  Υπέκυψε πάντως στις πιέσεις του και παντρεύτηκαν μυστικά. Η εξέλιξη, όμως,  ήταν τραγική. Ο Αβελάρδος ευνουχίσθηκε από ανθρώπους που πλήρωσε ο προσβεβλημένος θείος της Ελοΐζας. Κλείσθηκε ντροπιασμένος σε μοναστήρι και υποχρέωσε και την Ελοΐζα να γίνει καλόγρια. Τα τελευταία χρόνια της ζωής τους οι δύο ερωτευμένοι επικοινωνούσαν κυρίως μέσω επιστολών, ενώ αποτέλεσαν υποδειγματικούς μοναχούς.

Το έργο του Καλαβριανού εκτός από μια περιγραφή ενός μεγάλου έρωτα, θέτει στο προσκήνιο τη σύγκρουση της λογικής με τη θρησκεία. Ο Πέτρος Αβελάρδος στο έργο, αλλά και στην πραγματικότητα υπήρξε ένας από τους ανθρώπους που έθεσαν τα θεμέλια για έννοιες όπως η αμφιβολία και η έρευνα. Γι’ αυτό υπάρχουν και αρκετοί φιλοσοφικοί διάλογοι, ιδίως στην αρχή του έργου, με τον Αβελάρδο να διδάσκει και να έρχεται σε ρήξη με τις καθιερωμένες αντιλήψεις της εποχής του. Επίσης, ιδιαίτερο βάρος δίδεται στην καύση των βιβλίων του Αβελάρδου και στην πνευματική λογοκρισία από την Εκκλησία. Το έργο δεν καυτηριάζει μόνο τα ταμπού του έρωτα, αλλά και την θεοκρατία, που καταπιέζει την ελεύθερη σκέψη και κρατάει δέσμια την κοινωνία.

Παραδόξως, ο Καλαβριανός βάζει τον ήρωά του να χρησιμοποιεί το σχήμα «Θέση- Αντίθεση- Σύνθεση» , παρά το γεγονός ότι το σχήμα αυτό αποδίδεται ευρέως στον Hegel, ο οποίος έζησε 700 περίπου χρόνια μετά τον Αβελάρδο (ενώ το ορθό μάλλον είναι ότι ανήκει στον σύγχρονο του Hegel γερμανό φιλόσοφο Φίχτε.) Σίγουρα, πάντως, είναι πολύ μεταγενέστερο του Αβελάρδου. Αλλά και πέρα από τους αναχρονισμούς, τα σημεία φιλοσοφικής ανάλυσης είναι συνήθως απλοϊκά.

Ενώ η αφήγηση της ιστορίας έχει κρατήσει πολλά ενδιαφέροντα σημεία, οι διάλογοι δεν είναι τόσο φυσικοί. Ο θυελλώδης έρωτας των δύο πρωταγωνιστών δεν βγάζει πάντα το πάθος που θα περίμενε κανείς, ενώ κι η πιο τραγική σκηνή του ευνουχισμού του Αβελάρδου δεν είχε την απαιτούμενη δραματικότητα. Ίσως η επιθυμία της σκηνοθεσίας να  ήταν να κινηθεί σε πιο εγκεφαλικά κια στοχαστικά μονοπάτια.  Υπάρχει  και  δυσκολία της παράστασης να απλωθεί στον αχανή χώρο της αίθουσας Δ της Πειραιώς 260. Σε κλειστό χώρο, νομίζω, θα λειτουργεί καλύτερα. Τα μουσικά σημεία, που δίνουν ένα οπερατικό στοιχείο στην παράσταση, έχουν ενδιαφέρον, παρά το ότι δεν συγκλονίζουν με τη μελωδία τους.

Σκηνογραφικά ήταν αρκετά λιτό και τα κοστούμια είναι αρκετά κοντά στο σήμερα. Το εκτεταμένο μέρος της παράστασης με τους δύο εραστές πλέον έγκλειστους σε μοναστήρι είναι σημαντικό και ενδιαφέρον, αν και απουσιάζει κάπως το τελετουργικό στοιχείο ενός εγκλεισμού σε μοναστήρι. Ίσως αυτό να οφείλεται και στο γεγονός ότι δεν βλέπουμε τον Αβελάρδο και την Ελοΐζα με ράσα. Όσο για τον πολυμελή χορό, δεν έδωσε και πολλά στην παράσταση.

Από τις ερμηνείες ξεχωρίζει η Ελένη Κοκκίδου στο ρόλο της αφηγήτριας και σε κάποια δραματικά στοιχεία της Ελοΐζας, ενώ ικανοποιητική ήταν η ερμηνεία και της Χριστίνας Μαξούρη. Ο Γιώργος Γλάστρας απέδωσε πειστικά το στυλ του διανοούμενου και του μοναχού, αλλά όχι και του παθιασμένου εραστή.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Η παράσταση έχει αφηγηματικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Εκτός από την επανάσταση του έρωτα, προβάλλει και ψήγματα μιας επανάστασης της σκέψης απέναντι στη θεοκρατία. Είναι όμως μια παράσταση που σε επίπεδο σκηνοθεσίας δυσκολεύεται να απλωθεί στον τεράστιο χώρο της σκηνής, ενώ σε επίπεδο σεναρίου στο να ισορροπήσει ανάμεσα στο ερωτικό μελόδραμα και την φιλοσοφική- πολιτική σκέψη.

Γιώργος Σμυρνής