Είδαμε το «Μεφίστο» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά- Το αυγό του φιδιού και της φιλοδοξίας

Το «Μεφίστο» βασίζεται τόσο στην παράσταση της Αριάν Μνουσκίν, όσο και στο έργο του Κλάους Μαν. Η Μνουσκίν είχε αλλάξει αρκετά το μυθιστόρημα του Κλάους Μαν, δίνοντας έμφαση στην πορεία όλων των ηθοποιών ενός θιάσου και στο πώς οι ζωές τους (αλλά και η ιδεολογία τους) επηρεάζονται από την άνοδο του Ναζισμού. Είχε δώσει όμως μικρή έμφαση στον κεντρικό χαρακτήρα, τον Χέντρικ Χέφγκεν, ο οποίος, αν και αριστερός και ομοφυλόφιλος, κατάφερε να γίνει Διευθυντής όλων των θεάτρων της Γερμανίας επί ηγεσίας του Χίτλερ.

Ο Νίκος Μαστοράκης θεώρησε ότι έπρεπε να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στο συγκεκριμένο χαρακτήρα, ίσως για να φανεί ότι η φιλοδοξία και η ματαιοδοξία σε οδηγούν σε απάνθρωπα μονοπάτια. Έτσι πήρε αρκετά αφηγηματικά μέρη από το μυθιστόρημα του Κλάους Μαν, για να συμπληρώσει αυτό το κενό. Χάρη στην καλή του σκηνοθεσία και το δυνατό καστ, κατάφερε να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στο κοινωνιολογικό- πολιτικό θέατρο της Μνουσκίν και στο μυθιστορηματικό- ψυχολογικό στοιχείο του Κλάους Μαν. Του ξέφυγε, όμως, η διάρκεια της παράστασης, η οποία ξεπερνά τις 3 ώρες. Υπάρχουν πολλές σκηνές θεάτρου μέσα στο θέατρο, άλλες πολύ πετυχημένες (όπως το προκλητικό και συνάμα ξεκαρδιστικό «Άννια και Εσθήρ») και άλλες που ίσως δεν χρειάζονταν τόσο.

Το έργο μιλάει για τις αιτίες- τη φτώχια, την άγνοια, το ρατσισμό έναντι των Εβραίων- που οδήγησαν στο ναζισμό. Δείχνει ότι μέσα σε ένα θέατρο υπήρχαν προλετάριοι και πληβείοι- το παράδοξο είναι ότι οι πιο λαϊκοί και φτωχοί ηθοποιοί υποστηρίζουν τον Χίτλερ, ενώ με την αριστερά πηγαίνει κυρίως η ελίτ. Δείχνει την κατάρρευση της δημοκρατίας, την εκλογική άνοδο του ναζισμού, τις συνωμοσίες των ναζί, που έφεραν τη δικτατορία. Δείχνει την αγριότητα της προπαγάνδας, τα ψέματα των πολιτικών και τις αυταπάτες των πολιτών. Αλλά δείχνει επίσης πώς τα κόμπλεξ των ανθρώπων, μπορούν να τους οδηγήσουν σε νοσηρούς δρόμους.

Ο πρωταγωνιστής προσπαθεί πάση θυσία να ανέβει κοινωνικά, για να ξεπεράσει τα σύνδρομα κατωτερότητας που του δημιουργούσε η μικροαστική του καταγωγή. Αυτή η εμμονή του θα τον σπρώξει στην αγκαλιά των Ναζί και του Γκαίρινγκ. Φυσικά, είναι κι ένας άνθρωπος με ισχυρό ένστικτο αυτοσυντήρησης. Αν και δήλωνε αριστερός, ποτέ δεν προέβη σε καλλιτεχνικές ενέργειες, που θα φώναζαν την ιδεολογία του.

Ήταν ομοφυλόφιλος, αλλά κρατούσε κρυφή την τάση του αυτή. Προκειμένου να ανέβει κοινωνικά, πραγματοποιεί έναν γάμο με την αδερφή του Κλάους Μπρύκνερ στο έργο (Κλάους Μαν στην πραγματικότητα). Όμως αυτός ο γάμος ούτε καλά πήγε, ούτε τον βοήθησε ιδιαίτερα. Ο γάμος του με το ναζισμό τον βοήθησε να πετύχει αυτό που ήθελε, την επιτυχία και την κοινωνική καταξίωση.

Πέρα όμως από την ιστορία του Χέφγκεν, η παράσταση έχει και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, καθώς περιγράφει τις ζωές και πολλών ακόμα ηθοποιών, που έπεσαν θύματα του ναζιστικού ολοκληρωτισμού, είτε επειδή ήταν αντιφρονούντες, είτε επειδή ήταν Εβραίοι. Αλλά δίνει και μια αίσθηση του θεάτρου της εποχής, με τη μουσική, τα καμπαρέ, τις πολιτικές απόψεις και τους σεξουαλικούς πειραματισμούς, ενώ παράλληλα έχει και κάποιες αναφορές στον Μπρεχτ. Άλλωστε, εκείνη η εποχή συνδύαζε την καλλιτεχνική πρωτοπορία με την εκκόλαψη του ναζισμού. Κάποιες πετυχημένες σκηνές θεάτρου μέσα στο θέατρο τονίζουν έντονα το καλλιτεχνικό πνεύμα της εποχής, ένα πνεύμα με επιτυχίες κι αποτυχίες, αλλά κυρίως μια απόγνωση. Ιδεολόγοι ακτιβιστές, ωφελιμιστές, μικροαστοί, ναζιστές, ερωτοχτυπημένες θεατρίνες, μπλαζέ καλλιτέχνες και διάφοροι άλλοι χαρακτήρες συνθέτουν ένα μεγάλο κολάζ προσωπικοτήτων σε αυτό το έργο. Το πνεύμα της εποχής υπογραμμίζεται και από τα πολύ ωραία κοστούμια εποχής, τα οποία επίσης επιμελήθηκε ο σκηνοθέτης Νίκος Μαστοράκης.

Ως προς τις ερμηνείες, αυτές είναι συνολικά υψηλού επιπέδου. Ο Θάνος Τοκάκης στον περίπλοκο ρόλο του πρωταγωνιστή, αναδεικνύει με ποιότητα και εντάσεις τόσο τα συμπλέγματά του, όσο και τον παρτάκια που κρύβει, μαζί με το ψέμα και την ματαιοδοξία. Επιβλητική είναι κι η ερμηνεία του Χάρη Φραγκούλη στο ρόλο του Κλάους Μπρύκνερ, του ομοφυλόφιλου ναρκομανούς συγγραφέα, καθώς βγάζει τόσο το μπλαζέ του αριστοκράτη, όσο και την απελπισία ενός νέου συγγραφέα που ζει στην σκιά ενός διάσημου πατέρα. Πολύ καλοί ήταν κι ο Αλέξανδρος Λογοθέτης στον ρόλο ενός μαχητικού ιδεολόγου, που του πήγαινε «γάντι», η Βίκυ Βολιώτη στο σύνθετο ρόλο μιας λαμπερής και κατατρεγμένης συνάμα Εβραίας ηθοποιού, η Μαρία Ζορμπά που ισορροπεί πολύ αποτελεσματικά το κωμικό με το δραματικό, η Υβόννη Μαλτέζου στο ρόλο μιας απλοϊκής λαϊκής γυναίκας που υποστηρίζει το Χίτλερ . Γενικά, Αλλά μια παράσταση με τόσο καλό καστ, είχε κυρίως διακριθέντες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Πρόκειται για μια αξιόλογη παράσταση κι ένα πολιτικό έργο ουσίας, με μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Μοναδική μου ένσταση το θέμα της διάρκειας, που δεν χρειαζόταν να είναι τόσο μεγάλη. Το «Μεφίστο» έχει πολιτικά μηνύματα, αποτύπωση της ατμόσφαιρας εποχής, αλλά και της ανάδυσης του ναζισμού μέσα από την σκοπιά του ίδιου του θεάτρου, ενώ αναλύει τους χαρακτήρες σε βάθος. Το κείμενο, η σκηνοθεσία και οι ερμηνείες είναι υψηλού επιπέδου.

Γιώργος Σμυρνής