Είδαμε το «Ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές» – Οι “Tudors” στο Εθνικό!

Είναι έργο που αναφέρεται στον 16ο αιώνα, πρωτοανέβηκε στο θέατρο το 1960 και ανήκει στον Ρόμπερτ Μπολτ. Ο Μπολτ δανείστηκε τον τίτλο από ένα σύγγραμα του Άγγλου φιλολόγου του 16ου αιώνα Ρόμπερτ Γουίτινγκτον, στο οποίο ο Σερ Τόμας Μορ χαρακτηρίζεται ως ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές. Ο ίδιος ο συγγραφέας διασκεύασε το έργο για τον κινηματογράφο. Η ομώνυμη ταινία του 1966 κέρδισε 6 Oscar, μεταξύ των οποίων και αυτό της Καλύτερης Ταινίας. Ο Μπολτ είναι αγαπημένος των Oscar. Έχει γράψει ακόμα το σενάριο για τις πολυβραβευμένες ταινίες «Δόκτορ Ζιβάγκο» και «Λώρενς της Αραβίας»!

Το έργο διαδραματίζεται στην Αγγλία, του 16ου αιώνα. Ο Ερρίκος Η΄, ο βασιλιάς που αποκεφάλισε δύο από τις 6 γυναίκες που παντρεύτηκε, βρίσκεται ακόμα στον πρώτο του γάμο. Θέλει να χωρίσει την Αικατερίνη της Αραγονίας για να παντρευτεί την Άννα Μπολέυν, η οποία του έχει ξεκαθαρίσει ότι χωρίς γάμο δεν πρόκειται να γίνει δική του. Τα σχέδιά του εγείρουν αντιδράσεις τόσο στο Βατικανό όσο και στους καθολικούς της Αγγλίας. Και, ενώ οι προσπάθειες των κρατικών συμβούλων, με πρώτο και καλύτερο τον Κρόμγουελ, επικεντρώνονται στην πραγματοποίηση της βασιλικής επιθυμίας, ο Σερ Τόμας Μορ επιλέγει να μείνει πιστός στις απόψεις και τη συνείδησή του και όχι στις βασιλικές επιδιώξεις. Ο Ερρίκος Η΄ αναγορεύεται επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας, αλλάζοντας την ιστορία της χώρας του και παντρεύεται την Άννα Μπολέυν. Ο Σερ Τόμας Μορ φυλακίζεται στον Πύργο του Λονδίνου, δικάζεται με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και καταδικάζεται σε θάνατο.

Το κείμενο της παράστασης είναι περισσότερο μια υπαρξιακού τύπου ανάλυση των ισχυρών συνειδησιακών κινήτρων του Μορ. Δεν είναι μια ακριβής ιστορική παρουσίαση του χαρακτήρα του, καθώς απουσιάζουν αρνητικές πτυχές της δράσης του ως καγκελαρίου, όπως η καταδίκη στην πυρά προτεσταντών. Το έργο εστιάζει περισσότερο στο ότι όλοι προσαρμόζονται σε μια ρευστή εποχή, υπό την ηγεσία ενός ευμετάβολου και σκληρού ηγεμόνα, ενώ ο ευσεβής διανοούμενος Μορ μένει σταθερός στις θέσεις του. Ο καθολικισμός του τον κάνει να φοβάται τις επουράνιες τιμωρίες περισσότερο από τις επίγειες, φέρνοντας σε σύγκρουση τη συνείδηση απέναντι στις επιταγές της εξουσίας. Αυτή η ρήξη και το τίμημα της μετατρέπουν τον πρωταγωνιστή σε τραγικό ήρωα.

Η παράσταση που παρακολουθήσαμε είναι περισσότερο θέατρο λόγου με κοστούμια εποχής (δημιουργίες της Κλερ Μπρέισγουελ). Κάποιες πολυπρόσωπες σκηνές θυμίζουν έντονα διάσημους πίνακες εκείνης της περιόδου, τόσο στο ντύσιμο, στο στήσιμο των ηθοποιών, αλλά και στα παιχνίδια του φωτός. Η κίνηση των ηθοποιών είναι περιορισμένη στην παράσταση, ενώ οι ρυθμοί είναι κάπως νωχελικοί. Το φιλοσοφημένο κείμενο με τις πολλές ιστορικές αναφορές καθιστά αναγκαία την συνεχή προσοχή του θεατή, ακόμα κι αν η παράσταση δεν σε καθηλώνει πάντα. Υπάρχει μια προσπάθεια να αποδοθεί το φλεγματικό βρετανικό χιούμορ, χωρίς υπερβολές. Κυρίως, όμως, η παράσταση σε κερδίζει στα πιο δραματικά της σημεία. Ως προς τα σκηνικά του Αντώνη Δαγκλίδη, ξεχωρίζει νομίζω η ιδιαίτερη αναπαράσταση του κελιού του ήρωα στον πύργο του Λονδίνου. 

Σχετικά με τις ερμηνείες, θα έλεγα ότι οι βετεράνοι της παράστασης είναι αυτοί που κάνουν τη διαφορά. Καταφέρνουν να αναδείξουν με καθαρό τρόπο τα χαρακτηριστικά και τις μεταβολές των ρόλων τους. Αντίθετα, νεότεροι ηθοποιοί σε σημαντικούς δεύτερους ρόλους δεν έκαναν τόσο μεγάλη αίσθηση. Ξεχωρίζουν ο πρωταγωνιστής Γιώργος Μιχαλακόπουλος, καθώς και ο Μάνος Βακούσης στο ρόλο του Δούκα του Νόρφολκ, φίλου του Μορ, που όμως αναγκάζεται να συγκρουστεί μαζί του, για να μην αντιμετωπίσει και αυτός την οργή του βασιλιά, αλλά και ο Αλέξανδρος Μυλωνάς, στο ρόλο του σκληρού καιροσκόπου Κρόμγουελ.  Ο ρόλος που ερμηνεύει ο Δημήτρης Πιατάς, αυτός του απλού ανθρώπου είναι το πιο χαρακτηριστικό δείγμα μεταπολεμικού θεάτρου στο κείμενο του Μπολτ. Ο Πιατάς με αποτελεσματικό σαρκασμό και συναίσθημα αναδεικνύει κωμικές, δραματικές και σκοτεινές πλευρές του καθημερινού ανθρώπου, που είναι πάντα παρών, έστω κι αν δεν τον βλέπουμε, γιατί βρίσκεται στη σκιά της ιστορίας που γράφουν οι “μεγάλες” μορφές κι οι ελίτ.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Ένα ενδιαφέρον έργο, με σύνθετα φιλοσοφικά και ιστορικά ζητήματα. Οι περίπλοκοι διάλογοι και οι αργοί ρυθμοί το κάνουν κάπως δύσκολο στην παρακολούθηση, τουλάχιστον μέχρι την κορύφωση του δράματος. Ο λόγος κυριαρχεί της κίνησης και της σωματικότητας, ενώ οι λίγες, αλλά δυνατές εικόνες της παράστασης, έχουν τη σημασία τους.

Γιώργος Σμυρνής