Θανάσης Τριαρίδης: Το Ολοκαύτωμα θα ξαναγίνει. Κι εμείς θα είμαστε οι θύτες

Είναι μια ειδική περίπτωση για τα ελληνικά Γράμματα και το θέατρο ο Τριαρίδης. Θαρραλέος και (από νωρίς) συγκρουσιακός, με σκέψη και γραφή ερεθιστική και πυρωμένη δεν δίστασε να εκθέσει όλα του τα θεατρικά έργα σε μια πλατφόρμα στο internet που φέρει το όνομα του. Η’ δεν αποθαρρύνθηκε όταν οι θεατρικοί παραγωγοί τον γέμιζαν με φλύαρες αρνήσεις για τα κείμενα του.

Δικαιωμένος σήμερα εκ του αποτελέσματος μιας «κολεκτικβίστικης παραγωγής» (όπως χαρακτηρίζει το «Μένγκελε») επανέρχεται στο θέατρο με το νέο έργο του, «Zyklon». Κείμενο ανασυρμένο από τη μαύρη τρύπα του Ολοκαυτώματος – θεματική που έχει χαρακτηρίσει σύνολο το έργο του – φαίνεται πως φέρει συγγενικό δεσμό με το «Μένγκελε». Ο ίδιος πάλι το αναγνωρίζει «ως κόμπο σε ένα δίχτυ που με κυκλώνει».

Κι ενώ το «Zyklon» κάνει πρεμιέρα την επόμενη εβδομάδα (15/4) στο θέατρο «Αλκμήνη», ο συγγραφέας έχει πλήθος εν αναμονή σχεδίων. Με πρώτο το έργο «Οιδίνους» που θα ανέβει τον επόμενο χειμώνα, σε σκηνοθεσία (και πάλι) του Κώστα Φιλλίπογλου και ερμηνευτές τους Λάζαρο Γεωργακόπουλο και Αννα Μάσχα. «Όποιοι έρθουν για να δουλέψουν στα κείμενά μου» σημειώνει ο συγγραφέας «πρέπει να τα πιστεύουν πάρα πολύ και να προσδοκούν μόνο καλλιτεχνικά δώρα που θα αναπληρώσουν τις ατέλειωτες απλήρωτες ώρες. Και αυτό είναι ένα ιδιότυπο ψυχομέτρι».

Ποια είναι η αγωνία για έναν επιτυχημένο συγγραφέα αναφορικά με την σχέση του με το θεατρικό κοινό;
Η φράση «επιτυχημένος συγγραφέας» μου ακούγεται πολύ θλιβερή. Ελπίζω να μην είμαι και να μην γίνω ποτέ κάτι τέτοιο: Όλοι οι συγγραφείς που αγαπώ ήταν «αποτυχημένοι». Πάω τώρα στην ουσία της ερώτησής σας: Δεν είμαι άνθρωπος του θεάτρου, δεν σπούδασα θέατρο, δεν δούλεψα μέσα σε αυτό – έρχομαι από τον χώρο του βιβλίου. Έγραψα και γράφω διαλογικές αφηγήσεις προορισμένες για να διαβαστούν. Και στις εισαγωγές όλων αυτών των διαλογικών αφηγήσεων (που μοιάζουν με «θεατρικά έργα») αμφιβάλλω ισχυρά για την θεατρικότητα της δουλειάς μου. Ήρθαν έτσι τα πράγματα που ο κόσμος του θεάτρου με τράβηξε μέσα του (και αναμφίβολα το χρωστάω στην Πέμη Ζούνη που ανέβασε τα «Μυρμήγκια»). Και είναι η αλήθεια πως μαγεύτηκα. Ξέρετε, σε όλη μου τη ζωή ασχολούμουν με τη μελέτη του τρεμάμενου σώματος στους αιώνες της Δύσης – και έξαφνα είδα να αναδύεται μπροστά μου αυτό το σώμα που περιέγραφα θεωρητικά. Γιατί αυτό είναι το θέατρο: Η ώρα όπου τρεμάμενα ανθρώπινα σώματα μεταμορφώνουν ένα πεθαμένο κείμενο σε κάτι που αιματώνεται, που σπαράζει, που αιμορραγεί – δηλαδή σε κάτι που ζει. Ήταν πολύ δύσκολο σε μένα να αντισταθώ σε αυτήν την αποκάλυψη.

Γιατί επιστρέφετε στον χρονικό τόπο του Ολοκαυτώματος;
Το Ολοκαύτωμα είναι το μαύρο κουτί της ανθρωπότητας – τουλάχιστον όπως αντιλαμβάνομαι εγώ τον όρο «ανθρωπότητα». Είναι ένα οργανωμένο σχέδιο τελετουργικού φόνου ενός ολόκληρου πολιτισμικού συνόλου ανθρώπων, ένα σχέδιο ανυπόφορα απλό και εξίσου ανυπόφορα λειτουργικό. Και φυσικά δεν το έφτιαξε μια ομάδα ψυχοπαθολογικών ρατσιστών – το κυοφόρησε ολόκληρος ο δυτικός κόσμος επί μία χιλιετία εκτρέφοντας ως λειτουργικό πολιτισμικό στοιχείο του τον αντισημιτισμό. Κοντολογίς, το κάναμε εμείς – δεν το κάνανε κάποιοι άλλοι. Και εφόσον υπήρξε θα ζούμε με αυτό, θα ζούμε με τον καπνό του, με την μυρωδιά του, με την ενοχή του τετελεσμένου γεγονότος – με την Ιστορία μας να γλιστράει μέσα στην Ιστορία του.

Το Ολοκαύτωμα λοιπόν σας τροφοδοτεί ως ιστορικό γεγονός.
Ακριβώς, δεν είναι θεολογική μεταφυσική αφήγηση. Και ως ιστορικό γεγονός, εφόσον συνέβη, θα ξανασυμβεί. Όπως γράφει ο Πρίμο Λέβι ζούμε σε μια ανακωχή, σε μια εκεχειρία, σε ένα μεσοδιάστημα σε αυτό που έγινε και σε αυτό που έρχεται. Αυτό το πιστεύω όλο και πιο έντονα: Το Ολοκαύτωμα θα ξαναγίνει. Και αυτή τη φορά μπορεί να μην έχει ως θύματα τους Εβραίους αλλά κάποιους άλλους: Τους ξανθούς ή τους μελαχρινούς, τους χοντρούς ή τους αδύνατους, τους φτωχούς, τους αρρώστους ή τους πεινασμένους. Και το χειρότερο σε αυτό το καινούριο Ολοκαύτωμα είναι πως δεν θα είμαστε τα θύματα αλλά οι θύτες: Αυτοί που βάζουν τους ανθρώπους στα τρένα και στους θαλάμους αερίων, αυτοί που βάζουν τα πτώματα στο κρεματόριο.

Αν είμαστε η ιστορία μας, τι σημαίνει αυτό για το ελληνικό παρόν μας;
Δεν υπάρχει «ελληνικό παρόν». Ο κόσμος των απαίσιων ομαδοποιήσεων (των θλιβερών κρατών και των γελοίων συνόρων) είναι παρελθόν. Είμαστε όλη η ιστορία της ανθρωπότητας και ζούμε σε έναν παγκόσμιο κόσμο που πλέον χωρίζεται σε δύο μεγάλες ομάδες. Τους χορτάτους και τους πεινασμένους. Οι πεινασμένοι πεινούν – οι χορτάτοι γυρεύουν να εξοντώσουν τους πεινασμένους γιατί τους φοβούνται. Εμείς, ο δυτικός κόσμος, είμαστε φυσικά στην ομάδα των χυδαίων χορτάτων. Αν δεν μοιραστούμε την χόρταση μας με τους πεινασμένους, θα έχουμε πόλεμο. Και στην Ιστορία πάντοτε νικούσαν οι πεινασμένοι – έχοντας το απροσπέλαστο δίκαιο της πείνας τους.

Το θέμα το Ολοκαυτώματος έχει ορίσει την εργογραφία σας. Πόσο δεσμευτική είναι αυτή η συνθήκη;
Σε όλα μου τα βιβλία (κυριολεκτικά σε όλα – και είναι περισσότερα από 40) προσπαθώ να μιλήσω έμμεσα ή άμεσα για το Ολοκαύτωμα. Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο καλλιτεχνικά καθώς το Ολοκαύτωμα παράγει περισσότερη αλήθεια από την ερμηνεία που μπορεί να αντέξει – οπότε η φαντασιακή αφετηρία της τέχνης υπονομεύεται. Στην περίπτωση του «Zyklon» όλες ετούτες οι αναζητήσεις μου γύρω από το Ολοκαύτωμα συναντήθηκαν με το αίτημα να γραφτεί μια ιστορία όπου δύο ήρωες θα πεθαίνουν από αγάπη, μέσα στην αγάπη. Και με το αίτημα της διασάλευσης της συνθήκης του εαυτού – που είναι το χαρακτηριστικό του «θεάτρου» που γράφω. Τα επιμέρους στοιχεία συγκεντρώνονταν σιγά-σιγά μέσα στο μυαλό μου: Ας πούμε, η μελωδία από τη «Δύναμη του πεπρωμένου» του Βέρντι ακούμπησε στη ρομαντική ιδέα πως κάποιος ξεψυχά παίζοντας στη φυσαρμόνικα αυτή τη μουσική. Έτσι σχηματίστηκε μέσα μου το έργο με αφετηρία έναν γενεσιουργό σπασμό. Οι ήρωες του «Zyklon» γυρεύουν την κραταιή αγάπη υιοθετώντας ένα Πεπρωμένο που δεν τους αναλογεί: Νιώθουν ότι επέζησαν ως θύτες και για αυτό κάνουν μια μεταφορά στον ιστορικό χρόνο και να πεθάνουν ως θύματα.

Τα κείμενα σας ορίζονται από δίδυμα ή δίπολα ηρώων. Τι προδίδει η συνέπεια σε αυτό το μοτίβο;
Δεν πρόκειται για φορμαλιστική συνέπεια αλλά για την διαδρομή πάνω σε ένα αίνιγμα που όσο δεν απαντιέται, τόσο με τραβάει μέσα του. Ακολουθώ το σχήμα των διαλογικών αφηγήσεων όπου δύο άνθρωποι αλληλοσχηματίζονται – ώσπου κάποτε η αλληλοδιαμόρφωση γίνεται τόσο ζωτική συνθήκη για τη ζωή τους ώστε να γίνει η αλήθεια. Φανταστείτε να ζωγραφίζει κανείς ένα στόμα και το στόμα αυτό να τον καταπίνει. Αυτή η συνθήκη με έκανε να γράψω αυτές τις διαλογικές αφηγήσεις και αυτή η συνθήκη αρθρώθηκε πάνω στο δυικό παιχνίδι των ρόλων. Στα «έργα» μου υπάρχει ένας ασφαλής εαυτός που διασαλεύεται από έναν διαστελλόμενο εαυτό. Γι’ αυτόν τον διαστελλόμενο εαυτό γράφω.

Ο εγκλεισμός και η αδυναμία για απόδραση απασχολούν ως θεματική και το «Zyklon». Θεωρείτε πως είναι η μάστιγα στο βίο του σύγχρονου ανθρώπου;
Ο εγκλωβισμός σε μία προδιαγεγραμμένη βιολογικά, ερωτικά, κοινωνικά, εντέλει υπαρκτικά ταυτότητα θεωρώ πως είναι το μεγάλο πρόβλημα του ανθρώπου – όχι μόνο του σύγχρονου ανθρώπου μα του ανθρώπου όλων των αιώνων και όλων των καιρών. Οι άνθρωποι είμαστε κάτι περισσότερο από αυτό που είμαστε – και, προσοχή, αυτό δεν είναι παράδοξη ταυτολογία. Η διαστελλόμενη ανθρώπινη ταυτότητα, ο χρόνος και ο τρόπος που η ύπαρξη ξεπερνάει τα όριά της, είναι το μεγάλο αίτημα της νεωτερικότητας. Και αν το σκεφτείτε, γι’ αυτό φτιάχτηκαν οι προσωπικοί υπολογιστές, το Internet, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα διαρκή αβατάρια που ορίζουν πλέον τις ζωές μας. Αυτό το αίνιγμα του διαστελλόμενου εαυτού είναι, για μένα τουλάχιστον, το στοίχημα της τέχνης.

Ποιο είναι το Zyklon που μας δηλητηριάζει καθημερινά;
Η σιωπηλή αποδοχή ή και η διαρκής προσχώρηση μας σε τελετουργίες μίσους, φόνου και θανάτου. Άλλοτε οι τελετουργίας αυτές είναι θεσμικές: Ο στρατός, οι θρησκείες, η Εκκλησία. Άλλοτε πάλι έχουν το χαρακτήρα κοινωνικής έκφρασης• δείτε πόσο τελετουργικό μίσος και πόσον επερχόμενο φόνο κρύβει ο κόσμος των γηπέδων ή της πολιτικής βίας που λανσάρεται ως «επαναστατικός ακτιβισμός», ή ο κόσμος των σχολικών προαυλίων με το ανεξέλεγκτο bulling. Δείτε ακόμη πως οδηγούμε στον δρόμο, πώς συμπεριφερόμαστε στο λεωφορείο ή πως αφήνουμε τα σκουπίδια μας όταν φεύγουμε από το σινεμά. Σκεφτείτε πόσα σπαθιά και πόσα πιστόλια πουλιούνται στις Απόκριες – και πόσοι περήφανοι γονείς γράφουν τα παιδιά τους στο καράτε. Ο ναζισμός είναι θαλερός μέσα μας, μέσα σε τούτες τις απαίσιες προσχωρήσεις.

To “Zyklon ή το πεπρωμένο” του Θανάση Τριαρίδη θα κάνει πρεμιέρα στις 15 Απριλίου στο Θέατρο Αλκμήνη
Αλκμήνης 8, Γκάζι – 2103428650.
Είσοδος: Κανονικό 12 €, Μειωμένο 10 € | Διάρκεια: 80′
Παραστάσεις: Τετάρτη έως Κυριακή στις 21.15 | Έως 3 Μαϊου

Σκηνοθεσία: Γιάννης Παρασκευόπουλος
Ερμηνεύουν: Ιωάννα Παγιατάκη & Κωνσταντίνος Γαβαλάς