Σπάρτακος: Αλήθειες, ψέματα… κι ένα ηλίθιο φινάλε!

Ίσως ο Σπάρτακος να προβάλλεται τόσο συχνά στις γιορτές, γιατί οι επαναστάτες, μετά την συντριβή τους από τις ρωμαϊκές λεγεώνες, οδηγήθηκαν κατά χιλιάδες στον σταυρό. Ίσως αυτή η ομοιότητα με το μαρτύριο του Χριστού να κάνει τον «Σπάρτακο» ταιριαστό με τη θεματολογία των εορτών.

Ως ταινία ο «Σπάρτακος» είναι μία περιπέτεια με ένα συγκλονιστικό καστ, με πρωταγωνιστή τον Κερκ Ντάγκλας, αλλά και μερικούς άλλους τεράστιους ηθοποιούς, όπως τον Πίτερ Ουστίνοφ, την Τζιν Σίμονς, τον Τσαρλς Λώτον και τον μέγα Λόρενς Ολίβιε στο ρόλο του κακού- του Κράσου, ενός καταχθόνιου, αιμοσταγούς και δαιμόνιου στρατηγού, που είναι ο μεγάλος αντίπαλος του Σπάρτακου. Επίσης, τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ένας από τους πιο μεγάλους στην ιστορία του κινηματογράφου. Παρ’ όλ’ αυτά, το έργο δεν θεωρώ ότι είναι του επιπέδου ούτε του καστ, ούτε του σκηνοθέτη του.

Κατά τη γνώμη μου το έργο πάσχει σεναριακά. Αν και οι διάλογοι είναι πνευματώδεις, οι χαρακτήρες- τουλάχιστον οι Ρωμαίοι- πολυσύνθετοι και με αρκετό βάθος, ενώ υπάρχουν ενδιαφέροντα πολιτικά αναφερόμενα, το story δεν πατάει καλά. Πέρα από την ηθικολογία από την μεριά των καλών, που αλλοιώνει την ιστορική πραγματικότητα, κάποιες επιλογές στην αφήγηση είναι τελείως ξεκρέμαστες.

Το πιο προβληματικό από όλα,  είναι το τραγικό φινάλε της ταινίας. Η μάχη χάνεται για τους σκλάβους και συλλαμβάνονται όσοι επέζησαν της μάχης, για να οδηγηθούν στον φρικτό θάνατο του σταυρού. Και τότε ο Κράσος έχει την φαεινή ιδέα: να βάλει τον Σπάρτακο να μονομαχήσει μέχρι θανάτου με τον κολλητό του. Ο νικητής θα σταυρωθεί. Έτσι, ο καθένας από τους δύο έχει μεγάλο κίνητρο να νικήσει, για να γλιτώσει τον φίλο του από το μαρτύριο της σταύρωσης. Τελικά, νικάει ο Σπάρτακος- γιατί είναι καλύτερος ξιφομάχος (ο άλλος ήταν μουσικός) και σταυρώνεται.

Και ρωτάω εγώ: Αφού όλη η φασαρία ήταν να γλιτώσει ένας από τους δύο το σταυρό, γιατί δεν αυτοκτονούσαν; Κρατούσαν σπαθιά και οι Ρωμαίοι είχαν σχηματίσει έναν κύκλο πολλά μέτρα πίσω τους. Αν αποφάσιζαν να μαχαιρωθούν, δεν θα προλάβαινε κανείς να τους εμποδίσει. Κι έτσι γλίτωναν και οι δύο το μαρτύριο. Από αυτή την άποψη, είναι εκτός λογικής το φινάλε της ταινίας. Ένα ζήτημα βέβαια είναι κατά πόσον η μυθοπλασία πρέπει να υπακούει στους κανόνες της κοινής λογικής.

Θα απαντήσω σε αυτό το θέμα, γιατί έχει ενδιαφέρον. Πρώτον, υποτίθεται μιλάμε για ιστορική ταινία– άρα το μυθοπλαστικό στοιχείο οφείλει να είναι περιορισμένο. Το φινάλε πάντως είναι τελείως μυθοπλαστικό, καθώς τα γεγονότα δεν έχουν συμβεί έτσι. Ο Σπάρτακος σκοτώθηκε- όπως φαίνεται- στο πεδίο της μάχης, αν και το πτώμα του δεν βρέθηκε ποτέ. Όμως για να γίνει πιο εμπορική η ταινία, η μυθοπλασία υπερίσχυσε της ιστορικής ακρίβειας σε συντριπτικό βαθμό.

Όμως, πέρα από τις αξιώσεις ρεαλιστικότητας που εγείρει το ίδιο το θέμα, πιστεύω πως η μυθοπλασία έτσι κι αλλιώς είναι άτοπο να ξεφεύγει σε υπερβολικό βαθμό από την κοινή λογική. Δίνει την αίσθηση ότι οι δημιουργοί “μας δουλεύουν” ή ότι δεν σκέφτηκαν κάτι τόσο απλό, που μπορεί να το σκεφτεί ο πιο απλός θεατής. Μόνο όταν δημιουργείται ένα φανταστικό σύμπαν (όπως ας πούμε στο “Τίγρης και Δράκος” ή στα “Starwars”) εντελώς εκτός της δικής μας πραγματικότητας, δεν είναι απαραίτητο οι επιλογές της μυθοπλασίας να “δίνουν λόγο” στην κοινή λογική. Και η περίπτωση του Σπάρτακου δεν είναι τέτοια.

Πέρα από το φινάλε, μεγάλο ενδιαφέρον έχει η ίδια η ιστορία των γυρισμάτων, η οποία είναι πιο περιπετειώδης και από το περιεχόμενο της ταινίας. Κράτησαν πάνω από 3 χρόνια, με δυσκολίες να ανευρεθεί ο σκηνοθέτης (ο Κούμπρικ συμφώνησε αφού δύο άλλοι σκηνοθέτες είχαν αρνηθεί). Παράλληλα, πρόβλημα είχε δημιουργηθεί και με τον σεναριογράφο Ντάλτον Τράμπο, ο οποίος ήταν στην μαύρη λίστα ως κομουνιστής.

Το πιο αστείο πάντως περιστατικό σχετικά με την ταινία είναι η μοίρα που είχε σκηνή, στην οποία ο Κράσος προσπαθεί να αποπλανήσει τον δούλο του Αντονίνο (Τόνι Κέρτις). Η σκηνή αυτή αρχικά είχε κοπεί, λόγω του ομοφυλοφιλικού της περιεχομένου. Όταν το 1991 αποφάσισαν να προβάλλουν την ταινία στο σύνολό της, θεώρησαν ότι έπρεπε να μπει και αυτή η σκηνή. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι δεν είχε ήχο. Ο Τόνι Κέρτις (66 χρονών πλέον) μπήκε στο στούντιο και ηχογράφησε τις δικές του ατάκες. Όμως ο Ολίβιε, που συμμετείχε σαν Κράσος στην ίδια σκηνή, είχε πεθάνει. Τι έκαναν λοιπόν. Έβαλαν τον γνωστό μας Άντονι Χόπκινς και πολύ ικανό μίμο να μιλάει σαν Ολίβιε και να πει τις ατάκες του Κράσου.

Οπότε, αν ξαναδείτε την ταινία, να ξέρετε ότι στην σκηνή που ο Κράσος μιλάει με υπονοούμενα στον Αντονίνο, δεν ακούτε τον Ολίβιε, αλλά τον Άντονι Χόπκινς!