Δες την Αθήνα των αστέγων
Δύο πωλητές του περιοδικού δρόμου «Σχεδία» μιλούν για την πόλη που φωτογράφισαν και την πόλη που θέλουν να ανήκουν.Από τη Στέλλα Χαραμή
Μια φίλη μου είπε «δες την αισιοδοξία στις φωτογραφίες τους». Ομολογώ πως προσπάθησα, μα τελικά επέμεινα σε μια σπαρακτική λήψη. Μια εικόνα που στριφογυρίζει στο μυαλό μου από χθες το βράδυ, κρεμασμένη στο φουαγιέ του πρώτου ορόφου της Στέγης. Και γεννάει σιωπή. Ένα ανθρώπινο σώμα, κουλουριασμένο μέσα σε μια μαύρη σακούλα σκουπιδιών. Να διακρίνεις μόνο τους τραυματισμένους αστραγάλους του. Κι ο κορμός του, παραδομένος στην δίνη των σκουπιδιών της πόλης.
Οι πωλητές της Σχεδίας, πρώην ή νυν άστεγοι, δεν φωτογράφησαν την Αθήνα σε μια προσπάθεια αυτολύπησης. Όχι. Ήταν όμως δύσκολο να ξεπλύνουν από τα μάτια τους την εικόνα μιας πόλης ακινητοποιημένης μπροστά στον ηθικό πόνο. Ενίοτε τον δικό τους πόνο.
Μερικά πρωινά νωρίτερα, στα γραφεία της Σχεδίας στην Φαβιέρου, γνώριζες τον Γιάννη και την Ιουλία: Δύο πωλητές του περιοδικού, δύο φωτογράφους της έκθεσης «Μια Στέγη για την Σχεδία» και πιο πολύ δυο ανθρώπους με φλογισμένα μάτια. Χαμογελούν εγκάρδια, παρόλα αυτά. Τους λες πως εκτιμάς την προσπάθεια, το θάρρος να εκτεθούν στο δημόσιο χώρο της Αθήνας δηλώνοντας πως είναι ή υπήρξαν σε ανάγκη.
Αδέξια προσπάθεια να πιάσεις κουβέντα; Ίσως. Η Ιουλία πάντως σε αποστομώνει.
«Δεν έχω καταλάβει γιατί μας θαυμάζουν. Δεν είμαστε ήρωες, απλοί άνθρωποι είμαστε. Δεν νιώθω ότι κάνω μια υπέρβαση αλλά μια δουλειά όπως και η δική σου. Τις δυσκολίες σου εσύ δεν τις παλεύεις, αυτό δεν είναι το φυσιολογικό, το αναμενόμενο; Ε, αυτό κάνω κι εγώ. Ούτε μια στιγμή δεν αισθάνθηκα ντροπή για τα περιοδικά που πουλάω. Μόνο φόβο. Δεν είχα ξανακάνει βλέπεις, αυτήν την δουλειά».
Πριν τα πράγματα στη ζωή της ανατραπούν, η Ιούλια ήταν ιδιωτική υπάλληλος. Σωπαίνει παρατεταμένα, δεν θέλει να πει περισσότερα. Μικρός αναστεναγμός στριμώχνεται στους πνεύμονες σου.
Ο Γιάννης οδηγούσε για 27 χρόνια ταξί. Η επένδυση των οικονομιών του σε μια επιχείρηση, «με δέκα άτομα προσωπικό» όπως σημειώνει, αποδείχθηκε ριψοκίνδυνη. Μπήκε για χρέη στη φυλακή κι όταν επανέκτησε την ελευθερία του ήταν μόνος, άστεγος. Τα βράδια που κοιμήθηκε σε πάρκα ή παγκάκια, δεν τα αρνείται. Κι ήταν σαν τα κοίταζε από ψηλά, όταν ως φωτογράφος της «Σχεδίας» κλήθηκε να φωτογραφήσει τον «ύπνο στο δρόμο». Αυτό ήταν το θέμα του – όπως το ανέθεσε ο επιμελητής της έκθεσης και φωτογράφος, Νίκος Πηλός.
Έμαθε όμως, να αναζητά το καινούργιο, έξω από το προσωπικό του τραύμα για να μπορεί σήμερα να λέει πως «δεν κάνω κλικ για το κλικ. Οι φωτογραφίες μου δεν ήταν τυχαίες• έβγαζα το συναίσθημα της στιγμής». Καθώς καμαρώνει μπροστά από μια φωτογραφία του – την ηδονική πόζα μιας πόρνης πάνω στο κρεβάτι της δουλειάς της σαν άλλη Αφροδίτη του Μποτιτσέλι – σε καθησυχάζει πως τα έχει καταφέρει μια χαρά.
Και η Ιουλία όμως φωτογράφισε κάτι από το σώμα της πόλης. Graffiti, ως επί τω πλείστον, για τα οποία μετά από 1,5 χρόνο με μια κάμερα στο χέρι δεν έχει ακόμα καταλήξει αν «ομορφαίνουν ή ασχημαίνουν την πόλη. Πάντως είναι μια μορφή τέχνης. Άλλωστε στην Αθήνα κατάλαβα πως και η ασχήμια έχει την χάρη της».
Η πόλη όπως την αναγνωρίζει ένας άνθρωπος που έχει ζήσει στο δρόμο, δεν έχει καμιά σχέση με την πόλη που νομίζεις ότι ξέρεις – ή τουλάχιστον την πόλη που έχεις το κουράγιο να κοιτάξεις χωρίς να λυγίσεις.
Κάθε πωλητής της Σχεδίας διατηρεί ακόμα ένα προνόμιο, να βλέπει τον Αθηναίο στην κανονική του διάσταση, «να βγαίνει από την θέση του σκυθρωπού ανθρώπου την ώρα που παίρνει το περιοδικό» προσθέτει ο Γιάννης.
Εκεί έξω, υπάρχει κόσμος που τους εκπλήσσει ευχάριστα, κάθε μέρα. Άνεργοι, ας πούμε, που αγοράζουν το περιοδικό. Οι ίδιοι πάλι, λένε πως τους αρκεί μια «καλημέρα». Αλήθεια λένε. Αρκεί ένας χαιρετισμός, ένα νεύμα για τους πεις πως κάπου ανήκουν. Μα καλοδέχονται ότι παραπάνω τους συμβεί. Πριν μερικές εβδομάδες, παραμονές Πάσχα, η Ιουλία γύριζε σπίτι της κρατώντας ένα σοκολατένιο αυγό. Έξω από το Μέγαρο Μουσικής, φορώντας το κόκκινο γιλέκο της «Σχεδίας» μια κυρία την είχε πλησιάσει λέγοντας της μόνο αυτό: «Με όλη μου την αγάπη».
Ο Γιάννης σε προσκαλεί για μια μέρα μαζί του στις πωλήσεις του περιοδικού. «Για να δει τι εννοώ» λέει εμφατικά.
Καταλαβαίνεις, ναι. Πως η φίλη που σε προέτρεψε να ψάξεις την αισιοδοξία στις φωτογραφίες τους είχε δίκιο. Πως ο άνθρωπος που ρωτάς με αγωνία για την ζωή του, νοιάζεται και για τις ζωές των άλλων. Τον ακούς να σου λέει «δεν θέλω να βλέπω νέους αστέγους στον δρόμο. Δεν θέλω παιδιά να ξενιτεύονται από ανάγκη». Πως φωτογραφίζει έναν αποκοιμισμένο άστεγο αλλά με τον ήλιο να ζεσταίνει την γύμνια του. Πως καμαρώνει που η δική του ματιά για την Αθήνα θα εντοιχιστεί στο σπίτι ενός αγνώστου. Πως η τέχνη του θα στεγαστεί.
Μην επιχειρήσεις να τον αποκαλέσεις «καλλιτέχνη» – δεν παραμυθιάζονται με κάτι τέτοια οι πωλητές της «Σχεδίας». Ως πωλητές εξάλλου, θα ξαναμπούν στη Στέγη.
* H φωτογραφική έκθεση των πωλητών της Σχεδίας «Μία Στέγη για τη Σχεδία» οργανώνεται σε συνεργασία με την Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Ολοκληρώνεται στις 10 Μαϊου ως μια ακόμα κοινή δραστηριότητα των δύο φορέων. Όλα τα φωτογραφικά έργα – 80 στον αριθμό – διατίθενται προς πώληση και τα έσοδα θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για την ενίσχυση των ίδιων των δημιουργών.
