Η αγέραστη, αξεπέραστη ομορφιά της ανθρωπίλας

Όλο το τσεχοφικό σύμπαν σε ένα σχήμα αυγού, σαν τα kinder αυγουλάκια με τις μικρές συναρμολογούμενες εκπλήξεις. Η μήτρα που μας φιλοξένησε κι ήταν ο μόνος τόπος και χρόνος που κολυμπήσαμε και πετάξαμε ποτέ ελεύθεροι. Ένα κλειστοφοβικό κελί. Το δωμάτιο-κρυψώνα που λαχταρήσαμε σαν παιδιά, ένας τόπος μυστικός κι ολότελα δικός μας, θερμοκήπιο που μέσα του άνθισαν οι ζωές μας, μια αλέα από δέντρα, αυτό είναι το σκηνικό της Έλλης Παπαγεωργακοπούλου για την σκηνοθεσία του Νίκου Καραθάνου στο Βυσσινόκηπο.

Στην ταινία Amadeus (1984) του Milos Forman, ο Μότσαρτ παρουσιάζει ένα έργο όπερας που έχει συνθέσει, στον Κάιζερ. Εκείνος κι οι σύμβουλοί του, αμήχανοι μπροστά στο πληθωρικό ταλέντο του μουσικού, επισημαίνουν ότι είχε πολλές νότες, για να πάρουν από εκείνον την πληρωμένη απάντηση με τη μορφή ερώτησης: και ποιες ακριβώς νότες θα αφαιρούσατε Μεγαλειότατε;

Στις ενστάσεις μεγάλου μέρους του κοινού για τη σκηνοθεσία του Καραθάνου, απαντώ λοιπόν ρωτώντας: τι ακριβώς θα αφαιρούσατε; Για μένα η εμπειρία αυτής της παράστασης συνοδεύεται από την ανακούφιση ότι επιτέλους είδα ένα ελληνικό ανέβασμα του αγέραστου κειμένου που εκπλήρωσε τις τσεχοφικές επιταγές στο ακέραιο. Χωρίς να νιώθω καμία αναγκαιότητα να ερμηνεύσω και να βρω συμβολικές αντιστοιχίες απλώς επισημαίνω τα παρακάτω:
Πρόκειται για θέατρο ατμόσφαιρας. Από το σκηνικό χώρο έως τη μουσική και την παρουσία των τριών Μίκυ.

Θέατρο συνόλου, οπωσδήποτε. Η αγάπη του συγγραφέα για τον Άνθρωπο, επιβεβαιώνεται από τις μία προς μία ερμηνείες των ηθοποιών, και τις αριστοτεχνικά χορογραφημένες σκηνές συνόλου. Η αγάπη κι η πιστότητα του Καραθάνου προς το κείμενο, λάμπει μέσα από την ευρηματική διανομή. Αναφέρω το προφανέστατο παράδειγμα: Η Γαλήνη Χατζηπασχάλη που υποδύεται τη Λιούμπα, είναι νεότερη από τη Λυδία Φωτοπούλου που υποδύεται την κόρη της, την Άνια. Κι αυτό γιατί η Λιούμπα , είναι σαφώς πιο ανώριμη από την έφηβη κόρη της.

Πρωταγωνιστής εδώ είναι ο θίασος, το κείμενο, η ίδια η θεατρική πράξη. Τα τρία κουτιά από τις σημειώσεις του Strehler (το κουτί του «αληθινού», το κουτί της Ιστορίας, κι εδώ μέσα ας βάλουμε δυο στιγμές από τη μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου: μη βλέπετε παραστάσεις, τα μούτρα σας να βλέπετε , και, καταναλώνετε τόση ενέργεια για να πληρώνετε φόρους. Τέλος, το κουτί της ζωής, με τις ηλικίες, τα αφεντικά, τους δούλους, τους χαμένους, τους κερδισμένους.)

Για όσα δεν μπορώ να ερμηνεύσω, ή μάλλον δεν βρίσκω καμία αναγκαιότητα να το κάνω, απαντώ πως η παράσταση με ρούφηξε μέσα της, δεν είναι πια άλλο πράγμα το κείμενο κι άλλο η σκηνοθεσία, αλλά ένα σύνολο, με φλούδα, σάρκα, κουκούτσι, πικρή και γλυκιά γεύση, κι αναμνήσεις που ξυπνά το άρωμά του.

Στην τελευταία σκηνή της τέταρτης πράξης, ο θόλος του σκηνικού ανοίγει, η σκιά των δέντρων σωριάζεται στο χώμα από το τσεκούρι του ανθρώπου του μέλλοντος, του Λοπάχιν, η Λιουμπόβ δεν φοβάται πια μην την πλακώσει το σπίτι γιατί δεν της ανήκει πια ούτε αυτό ούτε το χρέος, οδεύουμε προς το σταθμό και το σκηνικό μοιάζει με αποβάθρα απ’ όπου σύσσωμος ο θίασος θα αναχωρήσει προς το μέλλον του. Το κέλυφος του αυγού δεν κρύβει πια άλλες εκπλήξεις. Τα πρόσωπα πρέπει να βγουν από τη μήτρα που τους έκρυβε, να ενηλικιωθούν.